Μπορεί η αυτομαστίγωση να αναγνωρίστηκε από τους Ιταλούς Βενεδικτίνους ως αποδεκτή πρακτική της χριστιανικής λατρείας τον 11ο αιώνα και έτσι, να αποτελεί και αυτή μια παράγραφο στη μακραίωνη ευρωπαϊκή παράδοση, όμως αυτό που συμβαίνει τους τελευταίους μήνες στη σύγχρονη Ευρώπη δεν πρέπει να έχει προηγούμενο και ας μην αφορά την πρακτική στην κυριολεξία της.
Τουλάχιστον εμάς πιο πολύ από τις αλλεπάλληλες κρίσεις είναι η αυτομαστίγωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης που μας έχει εξουθενώσει και στην οποία συμμετέχουν πλέον και οι πιο ακραιφνείς φιλοευρωπαίοι.
Είναι βέβαια αλήθεια ότι τα προηγούμενα χρόνια, η υστερία του φαιοκόκκινου ριζοσπαστικού μετώπου (στην Ελλάδα το ζήσαμε ως «αντιμνημονιακό μέτωπο») δεν άφησε περιθώριο στους ρεαλιστές να κάνουν και αυτοί κριτική στις πολιτικές του αναστημένου «Διευθυντηρίου των Βρυξελλών» με τις λάθος οικονομικές συνταγές που επέβαλε με τιμωρητικό ζήλο στο Νότο.
Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πολύπλευρη κρίση που προκάλεσε η πανδημία με την έκδοση του κοινού ομολόγου αλλά και το αντιδραστικό ρίφλεξ και μάλιστα λατινιστί του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου σε αυτή την απόφαση, έδωσε σε όλους μας την ευκαιρία να κάνουμε την κριτική στην Ένωση που για χρόνια και για λόγους τακτικής αποφεύγαμε.
Το Ουκρανικό όμως και η αναγκαστική παραδοχή ότι η τακτική κατευνασμού του δικτάτορα Πούτιν δεν απέδωσε, σήμανε την έναρξη ενός δεύτερου γύρου, αυτολύπησης και αυτομαστιγώματος, με μεγαλύτερη ακόμα ένταση. Δεν μας φαίνεται ιδιαίτερα χρήσιμη η δημόσια συζήτηση σε αυτό το επίπεδο όχι τόσο γιατί είναι εσωστρεφής αλλά γιατί μοιραία χαρακτηρίζεται από μια ναρκισσιστική αυτοαναφορικότητα και εξαντλείται σε διαπιστώσεις χωρίς να περιλαμβάνει και προτάσεις για το μέλλον.
Γι' αυτό και δεν βρίσκουμε καταλληλότερη συγκυρία από αυτή που ζούμε σήμερα για να προτείνουμε να διαβάσετε μια μεγαλειώδη ομιλία που εκφώνησε το 2003, ένας από τους μεγαλύτερους διανοούμενους της εποχής μας, ο Τζωρτζ Στάινερ. Η ομιλία που εκφωνήθηκε στο Ινστιτούτο Nexus (με έδρα το Άμστερνταμ) κυκλοφόρησε στα Ελληνικά το Νοέμβριο που μας πέρασε από τις εκδόσεις ΔΩΜΑ.
Για να απαντήσει στην ερώτηση εάν η ιδέα της Ευρώπης είναι στην εποχή μας ζωντανή και αν μπορεί να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς για τους σύγχρονους Ευρωπαίους, ο Στάινερ μας παρουσιάζει ένα προς ένα τα πέντε θεμελιώδη στοιχεία της ευρωπαϊκής ταυτότητας: το ευρωπαϊκό καφέ (ένα είδος αρχαίας αγοράς), το γεωγραφικό ανάγλυφο της ευρωπαϊκής ηπείρου που μπορεί ο οποιοσδήποτε να το διασχίσει με τα πόδια (σε αντίθεση με τα χαοτικά αμερικανικό ανάγλυφο που διακόπτεται από ερήμους και άνυδρες αχανείς εκτάσεις), την παρουσία του παρελθόντος στον δημόσιο χώρο (ονόματα οδών, πλατειών, γεφυρών κ.λπ. όταν οι Αμερικανοί σημαίνουν τους δρόμους τους με ονόματα δέντρων, φυτών ή αριθμούς), τη συνύπαρξη δύο διαφορετικών πνευματικών παραδόσεων της αρχαιοελληνικής και της εβραϊκής, της Αθήνας και της Ιερουσαλήμ, η Ευρώπη ως μια «Ιστορία Δύο Πόλεων» με τον Χριστιανισμό να βρίσκεται ανάμεσά τους (εμείς θυμηθήκαμε την ύβρη της Καθολικής Εκκλησίας που αξίωνε στο Ευρωσύνταγμα να γίνεται αναφορά στη «Χριστιανική Ευρώπη») και τέλος την τραγική αίσθηση ενός αναπόφευκτου τέλους, το οποίο όμως ο Στάινερ θέτει υπό αίρεση.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να περιγράψουμε αυτό το μαγικό ταξίδι στα πέντε θεμελιώδη στοιχεία της ευρωπαϊκής ταυτότητας χωρίς να καταχραστούμε τον υπερθετικό βαθμό. Η συγκλονιστική ευρυμάθεια του Στάινερ, έτσι καθώς διατρέχει την ιστορία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την ποίηση, τη μουσική, τα κλασικά κείμενα, εξηγώντας και πασίγνωστες «ατάκες» που όλοι έχουμε χρησιμοποιήσει ως κλισέ (για πχ «Νάνοι σε ώμους γιγάντων») στο ιστορικό τους κόντεξτ είναι ένα συμπυκνωμένο, εντατικό μάθημα ευρωπαϊκής ιστορίας και πολιτισμού από μόνο του. Η εμπειρία της ανάγνωσης αυτής της περιήγησης είναι ικανός λόγος για να διαβαστεί αυτό το βιβλίο.
Η απάντηση στο αν όλη αυτή η μεγαλειώδης ιστορία του πνεύματος έχει κάποιο νόημα για τον σύγχρονο άνθρωπο, εάν δηλαδή του είναι χρήσιμη σε κάτι, δείχνει αυτονόητη. Όχι για τον Στάινερ ο οποίος μας προειδοποιεί πως είναι λάθος να αγνοήσουμε παράγοντες όπως η οικονομία, η τεχνολογία, τα data και να απαντήσουμε στην ερώτηση αποκλειστικά από μια ηθική βάση.
Δεν εκπλήσσει λοιπόν το συμπέρασμα: όλα όσα περιέγραψε ως ευρωπαϊκή ταυτότητα θα συνεχίσουν να έχουν νόημα όσο οι Ευρωπαίοι δεν ξεχνάμε την καταστατική της αρχή: ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα λειτουργήσει μόνο αν καταφέρει να διατηρήσει τη γλωσσική, πολιτισμική και κοινωνική ποικιλομορφία των λαών της. Πώς θα το καταφέρει αυτό; Με μια διαφορετική εκπαίδευση από αυτή που παρέχεται στους νέους της Ευρώπης σήμερα.
Η «Ιδέα της Ευρώπης» ευτύχησε «να πέσει στα χέρια» του εκδότη Θάνου Σαμαρτζή που το μετέφρασε μοναδικά, σε ένα ρέον κείμενο, με κρυστάλλινα Νέα Ελληνικά και μεγάλη ακρίβεια στην απόδοση των φιλοσοφικών και ιστορικών όρων. Ο Θάνος Σαμαρτζής μαζί με τη Μαριλένα Καραμολέγκου έχουν καταφέρει, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, να δημιουργήσουν έναν εκδοτικό οίκο εφάμιλλο αυτών που βρίσκονται σε χώρες με μεγαλύτερα και φανατικότερα αναγνωστικά κοινά από τα εγχώρια.
Η «Ιδέα της Ευρώπης» είναι ένα μαγικό κείμενο που λειτουργεί παρηγορητικά και εμψυχωτικά μαζί τις δύσκολες ώρες που ζούμε. Να το διαβάσετε οπωσδήποτε.
*Τζωρτζ Στάινερ, Η Ιδέα της Ευρώπης, ΔΩΜΑ. Μετάφραση: Θάνος Σαμαρτζής.
