«Είναι μια γυναίκα που δεν μπορεί να αγαπήσει γιατί ολόκληρη η ζωή της περιστρέφεται γύρω από την πολιτική. Αν ένας άντρας που ασχολείται με την πολιτική είναι απεχθής, μια γυναίκα της πολιτικής είναι φρικτή, είναι ένα τέρας». Έτσι περιγράφει ο Γερμανός συνθέτης Ρίχαρντ Βάγκνερ την Όρτρουντ, ηρωίδα της όπερας «Λόενγκριν». *
Κανείς δεν ξέρει αν αυτό το γνωρίζει η Άνγκελα Μέρκελ, παθιασμένη λάτρης της όπερας και ειδικότερα του έργου του Βάγκνερ αλλά δεν θα της έκανε και ιδιαίτερη εντύπωση, γιατί αυτές ήταν οι προκαταλήψεις που έπρεπε να υπερβεί για να πετύχει σε μια χώρα στο συντηρητικό κόμμα της οποίας, τη Χριστιανική Δημοκρατική Ένωση (CDU), οι άντρες έφτιαχναν άτυπους, μυστικούς ομίλους με στόχο την αμοιβαία στήριξη των φιλοδοξιών τους.
Σε μια εποχή που οι κοινωνίες αναζητούν, υστερικά, συνταγές επιτυχίας (και ευτυχίας), όταν έννοιες όπως «αντοχή», «δικτύωση», «στοχοπροσήλωση», πακετάρονται σε προϊόντα και πωλούνται με τη μορφή βιβλίων, διαλέξεων, σεμιναρίων, μια βιογραφία μιας τόσο επιτυχημένης, σε κάθε επίπεδο, προσωπικότητας, είναι μοιραίο να προσπαθεί να απαντήσει στην ερώτηση: «Πώς το έκανε;».
Πώς κατάφερε μια γυναίκα, κόρη πάστορα που μεγάλωσε στην Ανατολική Γερμανία να υπερβεί απίθανες δυσκολίες για να στεφθεί τελικά «Βασίλισσα της Ευρώπης» σφραγίζοντας με τις πολιτικές της επιλογές μια ήπειρο που ταυτίζεται με την ίδια την έννοια της Ιστορίας;
Αυτή είναι η ερώτηση που επιχειρεί να απαντήσει η αμερικανίδα ουγγρικής καταγωγής Κάτι Μάρτον, συγγραφέας της βιογραφίας «Η Καγκελάριος» που εκδόθηκε πρόσφατα και στα Ελληνικά από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
Φυσικά, από ένα τέτοιο εγχείρημα είναι αναμενόμενο ότι θα απουσιάσει η έννοια της «τύχης», ένας παράγοντας που ο τετραπέρατος Μακιαβέλι που την απεχθανόταν, είχε καταφέρει να υπολογίσει ότι επηρεάζει τα ανθρώπινα τουλάχιστον κατά το 1/3 όλων των υποθέσεων.**
Με την Τύχη να πρέπει να αποκλειστεί η Κάτι Μάρτον έχοντας εξασφαλίσει μια μάλλον προνομιακή και σπάνια πρόσβαση στο ερμητικά κλειστό περιβάλλον της καγκελαρίου αλλά και με κάποιες ιδιωτικές συνομιλίες που είχε με την ίδια, επέλεξε να φωτίσει πτυχές της προσωπικότητάς της προβάλλοντάς τη στον καμβά της Ιστορίας.
Με οδηγό την αλληλουχία των μεγάλων πολιτικών γεγονότων της Ευρώπης, από τον Δεύτερο Πόλεμο και τη θηριωδία του Ολοκαυτώματος, τα κομμουνιστικά καθεστώτα, την Πτώση του Τείχους, τις Αμερικανογερμανικές Σχέσεις, την ελληνική δημοσιονομική κρίση, την προσφυγική κρίση, μέχρι την άνοδο στον προεδρικό θώκο της Γαλλίας του Εμανουέλ Μακρόν, μαθαίνουμε για τη ζωή και τον τρόπο σκέψης της Μέρκελ παρακολουθώντας τη δική της αλληλεπίδραση με την ιστορία και τους βασικούς της πρωταγωνιστές.
Η Κάτι Μάρτον, με εμπειρίες στην κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη και παντρεμένη με τον εμβληματικό Αμερικανό διπλωμάτη Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ (ήταν η τρίτη και τελευταία σύζυγός του) και για το διάστημα που εκείνος υπηρέτησε ως πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Γερμανία, δείχνει να γνωρίζει καλά το «κλίμα» μέσα στο οποίο η Άνγκελα Μέρκελ διαμόρφωσε συνείδηση της πολιτικής αλλά και της ιστορίας.
Βέβαια, χωρίς την ίδια την κατάθεση κάθε βιογραφούμενου για τις ιδέες και την κοσμοθεωρία του, μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν και μάλιστα αρκετά επισφαλείς.
Υπάρχουν πλήθος τέτοιων, επισφαλών εικασιών στο βιβλίο αναφορικά με τα κίνητρα πίσω από πολιτικές αποφάσεις της Μέρκελ όπως την εγκατάσταση στη Γερμανία τη διετία 2015-2016 ενός εκατομμυρίου, προσφύγων, κυρίως Μουσουλμάνων.
Σύμφωνα με τη Μάρτον η εβραϊκή γενοκτονία ήταν ένα από τα γεγονότα που στιγμάτισαν τη Μέρκελ η οποία, σημειωτέον, μεγάλωσε στην Ανατολική Γερμανία όπου το Ολοκαύτωμα διδασκόταν σαν ένα έγκλημα του δυτικού, καπιταλιστικού τμήματός της για το οποίο η ανατολική χώρα είχε αμελητέα ευθύνη. Για τη Μέρκελ το χρέος των Γερμανών απέναντι στους Εβραίους είναι ιστορικό και διαρκές και από αυτή την καταστατική της αντίληψη πηγάζουν τόσο η στάση της απέναντι στο Ισραήλ όσο και στην ιρανική πυρηνική απειλή.
Την ίδια στιγμή βέβαια τα βαθιά της ανθρωπιστικά αισθήματα απέναντι στα θύματα του Χίτλερ δεν τα διακρίνουμε σε ανάλογη ένταση στην ψυχρότητα που επέδειξε και επιδεικνύει απέναντι στις θηριώδεις καταπατήσεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στη Ρωσία και την Κίνα και την επιμονή της να προχωρήσει το έργο του αγωγού Nord Stream 2 αλλά και να συνάψει πλήθος διμερών συμφωνιών με το κινεζικό καθεστώς όταν επέβαλε στα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ να κρατήσουν μια πιο εφεκτική στάση.
Είμαστε επιφυλακτικοί για τις πηγές της Μάρτον δεδομένου ότι για την ελληνική κρίση που τη γνωρίζουμε αρκετά καλά, δείχνει να υιοθετεί τα παραμύθια του Γιάνη Βαρουφάκη και να αφηγείται το ελληνικό δράμα με μια πολύ καλόκαρδη στάση απέναντι σε αυτούς που στοιχήθηκαν στη λάθος πλευρά της Ιστορίας αφού πρώτα επιχείρησαν να εκβιάσουν και την ίδια τη Μέρκελ.
Η Καγκελάριος εμφανίζεται με όρους βιβλικούς -- άλλωστε η Βίβλος είναι, σύμφωνα με τη συγγραφέα, ένα σταθερό σημείο αναφοράς για τη Μέρκελ αφού από εκεί αντλεί παραδείγματα και ήρωες που χρησιμοποιεί στην επικοινωνία της με τους ηγέτες-- να παλεύει με τους «δαίμονες της ιστορίας» και να τους εξημερώνει, χωρίς να τους νικά, με τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα της: την υπομονή, την επιμονή, την απίστευτη αντοχή στις διαπραγματεύσεις, την άρνησή της να λειτουργήσει με όρους του θεάματος όπως έκανε ο φίλος της Μπάρακ Ομπάμα και ο «κακομαθημένος νεαρός Μακρόν».
Οι λάτρεις της πολιτικής μπορεί και να παρατηρήσουν ότι απουσιάζει και η παραμικρή αναφορά ακόμα στην Τουρκία και τον Ερντογάν, εμείς δεν το παρατηρήσαμε αλλά μας το επεσήμανε η δημοσιογράφος Δομίνα Διαμαντοπούλου που παρακολουθεί πολύ στενά τα γερμανικά πράγματα και μας ενθάρρυνε να διαβάσουμε το βιβλίο, εμείς το αποδίδουμε στο ότι η συγγραφέας συνειδητά θέλησε να αναδείξει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Καγκελάριος κυρίως με δημοκρατικές χώρες, με την εξαίρεση των μεγάλων δυνάμεων όπως η Κίνα και η Ρωσία.
Είναι η «Καγκελάριος» μια αγιογραφία της Μέρκελ; Δύσκολο να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, χωρίς να αδικήσουμε τη συγγραφέα.
Πρόκειται για ένα πολύ καλά και προσεκτικά γραμμένο βιβλίο. Σίγουρα δεν αποθεώνει τη Μέρκελ αλλά καταφέρνει να αναδείξει, πολύ επιτυχημένα, την πολυπλοκότητα και τις προκλήσεις της εποχής μας.
Πράγματι, τον 21ο αιώνα είναι εξαιρετικά δύσκολο για κάθε πολιτικό πρώτη γραμμής, σε μεγάλη χώρα, να αναμετριέται με τον μύθο που η ίδια η Δύση καλλιέργησε για τον εαυτό της μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μια επικράτεια της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας που κανένα πολιτικό κόστος δεν ιεραρχείται υψηλότερα από τις αρχές της. Όμως, αυτή είναι η βασική υπόσχεση όλων των δυτικών ηγετών πάνω από την κάλπη. Εκείνοι μας δίνουν το μέτρο με το οποίο τελικά θα τους αποτιμήσουμε.
Στην περίπτωση της Άνγκελα Μέρκελ η ζυγαριά θα γύρει μάλλον υπέρ της αλλά αυτό είναι ακόμα πολύ νωρίς για να το αποφασίσουμε.
Μεταφρασμένο στα ωραία, δωρικά Ελληνικά του Δημήτρη Δουλγερίδη η «Καγκελάριος» είναι ένα βιβλίο που οπωσδήποτε αξίζει να διαβάσετε.
*Το αναφέρει η ίδια η Κάτι Μάρτον σε άρθρο της στους ΝΥΤ.
**Νικολό Μακιαβέλι, Λόγος επί των δέκα πρώτων [βιβλίων] του Τίτου Λίβιου.
