Του Σάκη Μουμτζή
Σαν σήμερα, το 1945, υπογράφηκε η συμφωνία της Βάρκιζας. Έχουνε περάσει 74 χρόνια και το τραύμα για την Αριστερά δεν έχει κλείσει ακόμα. Όλοι αυτοί που αναφέρονται με θλίψη και καημό στην «επανάσταση που χάθηκε», θεωρούν πως αυτή η ημερομηνία συμβολίζει το τέλος μιας εποχής κυριαρχίας της Αριστεράς και των ιδεών της και την απαρχή των δεινών που επακολούθησαν. Η σκηνή με τους μαυροσκούφηδες του Βελουχιώτη να κλαίνε καθώς παραδίδουν τον οπλισμό τους, παραμένει βαθιά χαραγμένη στην μνήμη και στην ψυχή των αριστερών.
Η συμφωνία της Βάρκιζας τους πόνεσε πιο πολύ από την οριστική ήττα στον Γράμμο και στο Βίτσι, τεσσεράμισι χρόνια μετά. Και είναι λογικό. Στην Βάρκιζα εγκατέλειψαν την εξουσία που κατείχαν σε όλην την Ελλάδα. Στον Γράμμο και στον Βίτσι, εγκατέλειψαν την εξουσία που είχαν στα κατσάβραχα.
Βέβαια, το τραύμα επειδή είναι βαθύ και αγιάτρευτο, δεν τους επιτρέπει να έχουν έναν ειλικρινή διάλογο με τον εαυτό τους και να απαντήσουν στο ερώτημα: και τι θα γινόταν αν η επανάσταση ήταν νικηφόρα; Η Ιστορία, ευτυχώς, δεν αφήνει αναπάντητα ερωτήματα.
Έχει όμως η Συμφωνία της Βάρκιζας αυτόν τον χαρακτήρα που της προσδίδει ένα σημαντικό κομμάτι της Αριστεράς; Δηλαδή είναι μια παράδοση άνευ όρων; Είναι μια ταπεινωτική συμφωνία;
Η απάντηση είναι όχι και προκύπτει από το πραγματολογικό υλικό, που είναι ευρέως γνωστό.
Πρώτα-πρώτα να πούμε πως η συμφωνία της Βάρκιζας σφράγισε μια στρατιωτική και κυρίως ηθική ήττα της Αριστεράς. Όποιος το παραβλέπει αυτό, δεν αντιλαμβάνεται το ρόλο που παίζει ο ηθικός παράγοντας στην διαμόρφωση του συσχετισμού των δυνάμεων. Τα εγκλήματα που διεπράχθησαν τόσο κατά τα Δεκεμβριανά όσο και κατά το 1943 και το 1944 διαμόρφωσαν ένα αντι-Εαμικό κλίμα που επηρέασε τις συνειδήσεις ενός μεγάλου τμήματος των πολιτών και τσάκισε την Εαμική συμμαχία. Κατέστρεψε την ακτινοβολία της Αριστεράς της Αντίστασης, όπως λένε.
Συνεπώς, ο Σιάντος με τον Παρτσαλίδη έπρεπε να διαχειρισθούν πολιτικά μια στρατιωτική και ηθική ήττα. Και τι έκαναν;
Διαπραγματεύτηκαν επί δέκα ημέρες σκληρά και πέτυχαν να υπογραφεί μια συμφωνία με εννέα όρους που, αν εφαρμοζόταν, θα οδηγούσαν την Ελλάδα στην δημοκρατική ομαλότητα. Όμως η πολιτική δεν διεξάγεται σε κενό γεγονότων. Δεν ασκείται in vitro.
Την ακολουθούν καταστάσεις από το παρελθόν, με ό,τι φορτίο αυτές φέρνουν. Στην πολιτική δεν υπάρχει φραγή μνήμης, αλλά μια αλληλουχία συμβάντων. Μάλιστα σε μια δεδομένη ιστορική περίοδο οι πρωταγωνιστές παραμένουν οι ίδιοι με τα πάθη και τα μίση, με τις καλές και με τις κακιές τους στιγμές. Γνωρίζονται.
Η συμφωνία της Βάρκιζας ήταν μια καλή συμφωνία για τον τόπο. Όμως το ΚΚΕ προσήλθε σε αυτήν έχοντας ήδη καταστρατηγήσει συγκεκριμένα άρθρα της που προέβλεπαν την παράδοση ολόκληρου του οπλισμού. Η σταδιακή ανεύρεση, από τις κυβερνητικές δυνάμεις, του κρυμμένου οπλισμού επέτεινε την προϋπάρχουσα καχυποψία.
Από την άλλη πλευρά το ανύπαρκτο Ελληνικό κράτος μετά την Κατοχή, δεν μπόρεσε να ελέγξει τα χιλιάδες θύματα της Εαμικής τρομοκρατίας που ζητούσαν εκδίκηση. Και στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδος την πήραν με τον τρόπο τους, αυτοδικώντας.
Σήμερα 74 χρόνια μετά, κάποιοι ανοηταίνοντες νομίζουν πως παίρνουν την ρεβάνς. Μάλλον κάνουν την ψυχοθεραπεία τους. Ευτυχώς για όλους μας ο Εμφύλιος πόλεμος—που ευχής έργον θα ήταν να είχε αποφευχθεί—είχε την γνωστή κατάληξη.
