Του Λεωνίδα Μπαζιώπουλου*
Όλες οι χώρες και οι επιχειρήσεις έχουν κατανοήσει, ότι για να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις διεθνείς αγορές χρειάζεται να αποδεχτούν την έννοια της καινοτομίας ως πηγή αύξησης της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας τους. Σημαντική βοήθεια προσφέρουν τα εθνικά και περιφερειακά συστήματα καινοτομίας που στηρίζουν την εφαρμογή καινοτόμων ιδεών στις επιχειρήσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τη μεταφορά της καινοτομίας και τεχνογνωσίας από τα ερευνητικά κέντρα απευθείας στις επιχειρήσεις και στηρίζει ξεχωριστά κάθε καινοτομικό σχέδιο δράσης. Πολλοί ερευνητές ονοματίζουν την καινοτομία ως ουσιώδη παράγοντα για την απόκτηση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι οι έννοιες επιχειρηματικότητα και καινοτομία είναι στενά συνυφασμένες, καθώς ωθούν την επιχείρηση να κάνει την δική της επανάσταση για να ανανεωθεί και να βελτιώσει την πορεία της.
Η έρευνα για τη διάχυση της καινοτομίας στις επιχειρήσεις έχει εστιαστεί σε κάποια χαρακτηριστικά όπως στη δομή, στην επιχειρηματική γνώση, στην ηλικία, στη στρατηγική, στο περιβάλλον και στην κουλτούρα της κάθε επιχείρησης. Στη δομή, όπου έχει δοθεί μεγαλύτερη προσοχή από τους ερευνητές, εξετάζονται ο συγκεντρωτισμός, η τυπικότητα στην τήρηση αρχών και κανόνων και η πολυπλοκότητα των διαδικασιών. Και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά, φαίνεται να αποτελούν τροχοπέδη τόσο στην έναρξη, όσο και στην πορεία υλοποίησης μιας καινοτομικής διαδικασίας. Αντιθέτως η επιχειρηματική γνώση, δηλαδή η δυνατότητα της επιχείρησης καθώς και του προσωπικού της να εντοπίσει την καινοτομία αποτελεί ένα πολύ σημαντικό παράγοντα για την απαρχή υλοποίησης μιας πρωτοπόρου ιδέας. Η ηλικία μιας επιχείρησης δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού στόχος όλων είναι να λειτουργήσουν καινοτομικά ώστε να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητα τους και το μερίδιο αγοράς που κατέχουν. Επομένως εξεταζόμενο χαρακτηριστικό αποτελεί η στρατηγική της κάθε επιχείρησης, η οποία επηρεάζει το βαθμό και το επίπεδο καινοτομίας.
Η σταθερότητα των διαφόρων παραγόντων της οικονομικής δράσης που υπήρχε παλαιότερα, έχει δώσει πλέον τη θέση της στη συνεχή αλλαγή. Για να συλλάβει κανείς το μέγεθος της αλλαγής αυτής αρκεί να σκεφτεί ότι τα προϊόντα που προσφέρει η μικροτεχνολογία σήμερα, ύστερα από τέσσερα ή πέντε χρόνια θεωρούνται πεπαλαιωμένα. Σ' αυτό το συνεχώς μεταλλασσόμενο περιβάλλον, όπου τίποτα δε μένει σταθερό, και που οι διάφορες μεταβλητές που το συνθέτουν είναι απρόβλεπτες, οι επιχειρήσεις καλούνται όχι μόνο να δράσουν, αλλά να επιβιώσουν. Παρουσιάζεται επομένως επιτακτική η ανάγκη για προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, γεγονός που θα επιτευχθεί όχι μόνο με την αναζήτηση νέων προϊόντων που θα καλύψουν νέες ανάγκες, αλλά και με την αναζήτηση νέων διαδικασιών και νέων τρόπων διοίκησης που θα επιτρέψουν στην επιχείρηση να αποκτήσει την απαιτούμενη προσαρμοστικότητα και ευελιξία.
Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι μια καινοτομική επιχείρηση, δε περιμένει πρώτα να συμβεί η αλλαγή και μετά να αντιδράσει, αλλά βρίσκεται ένα βήμα μπροστά, προσπαθώντας συνεχώς να προβλέψει τις μελλοντικές αλλαγές. Έχει επομένως μια μακροπρόθεσμη προοπτική, μια ενόραση. Αφουγκράζεται τι συμβαίνει στο ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ανήκει και το μεταφράζει σε δράση. Προσπαθεί να μαντέψει κατά κάποιο τρόπο τις μελλοντικές ανάγκες των καταναλωτών και ανάλογα να ενεργήσει. Η προσπάθεια αυτή ανάγνωσης του μέλλοντος είναι ατέρμονη στην καινοτομική επιχείρηση. Η δυνατότητα βέβαια προσαρμογής, προϋποθέτει ότι η επιχείρηση γνωρίζει το τι συμβαίνει όχι μόνο στο περιβάλλον στο οποίο ανήκει, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει επομένως εξωτερικό προσανατολισμό – external orientation.
Απ' όλα τα παραπάνω συνεπάγεται το συμπέρασμα ότι η καινοτομία της επιχείρησης εξαρτάται περισσότερο από το management παρά από τη βιομηχανία, το μέγεθος ή την ηλικία της εταιρίας. Το management είναι εκείνο που δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις (π.χ. σωστή υποκίνηση προσωπικού, σχεδιασμός στρατηγικών, κατάλληλος προσανατολισμός κλπ.) ώστε η καινοτομία να χαρακτηρίζει την επιχείρηση σε όλο της το φάσμα.
Ένα άλλο σημείο στο οποίο θα έπρεπε να επικεντρώσει την προσοχή της η καινοτομική επιχείρηση είναι η ποιότητα. Η ποιότητα και μάλιστα η βελτίωσή της, αποτελεί από τα βασικότερα στοιχεία αξιολόγησης μιας αποτελεσματικής διοίκησης. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί ότι η ποιότητα αναφέρεται σε ολόκληρο το φάσμα των δραστηριοτήτων της επιχείρησης και όχι μόνο στο τελικό αποτέλεσμα, δηλαδή το προϊόν. Στόχος, επομένως, και καθήκον της διοίκησης είναι η ποιότητα. Όσον αφορά σε μερικούς οικονομικούς παράγοντες, όπως τα κέρδη, το κόστος καθώς και το μερίδιο της αγοράς που αντιστοιχεί σε μία επιχείρηση, η καινοτομία μπορεί να παίξει εξίσου καταλυτικό ρόλο. Η βελτίωση των κερδών, η μείωση του κόστους, η αύξηση του μεριδίου της αγοράς μπορούν να θεωρηθούν ως φυσικά επακόλουθα της εφαρμογής της καινοτομίας, δηλαδή ως συνέπειες της αύξησης της παραγωγικότητας, της βελτίωσης του ομαδικού πνεύματος, της βελτίωσης της ποιότητας και τέλος της προσαρμοστικότητας. Βελτίωση των κερδών είναι δυνατόν να επέλθει παραδείγματος χάριν με την εισαγωγή νέων προϊόντων, με τη διακοπή της παραγωγής εκείνων των παλαιών, πρώην επιτυχημένων προϊόντων, με την αναδιάρθρωση της διάθεσης, και τέλος, με τον προσανατολισμό της επιχείρησης στην επίτευξη αποτελέσματος.
Σ' όλα τα παραπάνω, όπως είναι φυσικό, η καινοτομία κατέχει εξέχουσα θέση. Με την παραγωγή νέων καινοτομικών προϊόντων και την κατάλληλη και ορθολογική διαφήμισή τους είναι δυνατό να επέλθει αύξηση των κερδών. Πολύ σημαντικός παράγοντας εδώ είναι το σωστό timing, δηλαδή η εισαγωγή των νέων προϊόντων στην αγορά στον κατάλληλο χρόνο. Μπορεί το προϊόν να είναι πάρα πολύ καλό και να καλύπτει όλες τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Εάν όμως προβληθεί σε ακατάλληλο χρόνο, είναι πολύ πιθανό να αποτύχει. Απρόβλεπτοι παράγοντες όπως κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί, τεχνολογικοί και άλλοι, είναι δυνατό να επηρεάσουν τις πωλήσεις ενός προϊόντος και είτε να αποβούν θετικοί στην εισαγωγή του στην αγορά και να το προωθήσουν είτε να αποβούν αρνητικοί και να το ωθήσουν στην αποτυχία.
Επίσης, σημαντικό παράγοντα στη βελτίωση των οικονομικών αποτελεσμάτων της επιχείρησης αποτελεί και η καινοτομική αναδιάρθρωση της διάθεσης, δηλαδή η αναζήτηση νέων καναλιών διανομής με περισσότερους χονδρέμπορους και ορθολογικότερο εφοδιασμό. Όλα τα παραπάνω είναι δυνατό να συνδεθούν με τους Κύκλους Ποιότητας και να ανατεθούν ως θέμα έρευνας σε ομάδες εργασίας.
Το κόστος της επιχείρησης παράλληλα, μπορεί να μειωθεί με διάφορους τρόπους: αύξηση παραγωγικότητας, ανεύρεση νέων πρώτων υλών, που είναι περισσότερο κατάλληλες για την παραγωγή του προϊόντος, καλύτερη αξιοποίηση των πόρων, περικοπή δαπανών. Όλα τα παραπάνω, συνεπώς, αποτελούν τομείς όπου, αν εφαρμοστεί η καινοτομία, προσφέρονται στην επιχείρηση σημαντικές ευκαιρίες για βελτίωση της αποδοτικότητάς της. Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καινοτομική επιχείρηση "χτίζει" κατά κάποιο τρόπο ένα νεωτεριστικό πνεύμα και αντιμετωπίζει την καινοτομία ως συνήθεια. Στη βάση κάθε καινοτομίας μπορεί να υπάρχει βέβαια κάποιος καινοτόμος που κατάφερε να μετατρέψει τις ιδέες και τις εφευρέσεις του σε επιχείρηση, όπως ο Edwin H. Land της Polaroid. "Η καινοτομία όμως δε σταματάει εκεί. Η επιχείρηση πρέπει να αναζητά συνεχώς την καινοτομία και να την εφαρμόζει στην πράξη". Γίνεται ολοφάνερο από όλα αυτά πως η εφαρμογή σωστών καινοτομιών σε μια επιχείρηση μπορεί να τη σώσει, αν δεν πάει καλά ή να την εκτοξεύσει στα ύψη, αν δεν είναι βιώσιμη. Η καινοτομία, επομένως, αποτελεί θέμα επιβίωσης για τις επιχειρήσεις. Αυτό δεν απορρέει μόνο θεωρητικά, αλλά μπορεί να αποδειχτεί και εμπειρικά. Η καινοτομία έχει προωθήσει πολλές επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους και εθνικότητας. Είτε πρόκειται για μικρές είτε για μεσαίες, είτε για πολυεθνικές, η καινοτομία αποτελεί βασικό παράγοντα ομαλής και επιτυχούς λειτουργίας της επιχείρησης.
* Ο κ. Λεωνίδας Μπαζιώπουλος (ΒΑ, ΜΑ, DBA logistics) είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων/ Φοροτεχνικός. Μέλος Μητρώου Στελεχών ΝΔ Τομέας Οικονομίας & Ανάπτυξης Υποομάδα Καινοτομίας.
