Οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές είναι η νέα πραγματικότητα. Και μας διδάσκουν ότι χρειαζόμαστε ένα εντελώς νέο σχεδιασμό οργάνωσης του κράτους. Κατάρτιση ειδικών πλάνων με δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης και μέτρησης της θερμοκρασίας στα δάση. Χρήση νέων τεχνολογιών για την εκτίμηση της διασποράς, μαζί φυσικά με νέα σχέδια εφαρμογή σχεδίων προσαρμογής των πόλεων στην κλιματική αλλαγή και κατάρτιση ειδικών σχεδίων για το τμήμα της χώρας που κινδυνεύει με ερημοποίηση, τονίζει στο Liberal ο καθηγητής Κώστας Καρτάλης. Το διακύβευμα είναι η ίδια μας η επιβίωση.
Έχουν γίνει πολλά βήματα για τη βελτίωση του προληπτικού σχεδιασμού, πολλά προβλήματα όμως καταγράφονται στην ετοιμότητα των Δήμων, ενώ κανείς σχεδιασμός δεν μπορεί να αντέξει όσο οι δασικοί χάρτες νομιμοποιούν οικιστικές πυκνώσεις μέσα στα δάση, σημειώνει ο καθηγητής Φυσικού Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Όπως μάθαμε να ζούμε με τους σεισμούς, έτσι θα μάθουμε να ζούμε και με τις πυρκαγιές. Πώς προετοιμαζόμαστε απέναντι σε αυτά που έρχονται; Ποια βασικά βήματα πρέπει να έχει ένας σχεδιασμός απέναντι σε τέτοια ακραία φαινόμενα;
H πρόληψη είναι το αναγκαίο και καθοριστικό βήμα στο λεγόμενο «προκαταστροφικό στάδιο» μίας δασικής πυρκαγιάς. Θα πρέπει να προβλέπει τον καθαρισμό εκτάσεων από ξηρή βλάστηση, αντιπυρικές ζώνες, έγκαιρη διάνοιξη δρόμων προσπέλασης, συστήματα διαρκούς παρακολούθησης ευάλωτων δασικών περιοχών ώστε να αποφεύγονται εμπρησμοί, κ.ά.
Κανένας σχεδιασμός όμως δεν μπορεί να αντέξει όσο οι δασικοί χάρτες νομιμοποιούν τις οικιστικές πυκνώσεις μέσα στο δασικό περιβάλλον. Μιλώ για οικισμούς με αυθαίρετα. Όσο εντάσσονται σε δασικούς χάρτες, δηλαδή νομιμοποιούνται, τόσο θα υπάρχει και πρόβλημα
Στο «καταστροφικό» στάδιο, δηλαδή κατά την εξέλιξη της δασικής πυρκαγιάς, μεγάλη σημασία έχουν τα σχέδια εκκένωσης ώστε να αποφεύγονται απώλειες ζωής και η χρήση νέων τεχνολογιών για την εκτίμηση της διασποράς της δασικής πυρκαγιάς και την έγκαιρη αναδιάταξη των δυνάμεων πυρόσβεσης.
- Αυτά ή έστω ένα μέρος του σχεδιασμού αυτού υπάρχουν σήμερα;
Έχουν γίνει πολλά βήματα για τη βελτίωση του προληπτικού σχεδιασμού, κυρίως στο επίπεδο του συντονισμού. Η εκκένωση περιοχών που επλήγησαν από τις δασικές πυρκαγιές τις τελευταίες ημέρες έδειξαν μία σαφή βελτίωση του επιχειρησιακού σχεδιασμού. Πολλά προβλήματα όμως καταγράφονται στην ετοιμότητα των Δήμων. Στον έγκαιρο καθαρισμό ξερόκλαδων και άλλης καύσιμης ύλης εντός της περιοχής τους. Έστω και αυτή την ύστατη στιγμή, όσοι Δήμοι δεν το έχουν κάνει, ας σημάνουν συναγερμό.
- Τι μας διδάσκει αυτή η ακραία καταστροφή;
Καταρχήν ότι οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές είναι η ίδια η κλιματική κρίση. Και ότι το διακύβευμα είναι η ίδια η επιβίωσή μας. Τι μας διδάσκει η ακραία καταστροφή; Ότι χρειαζόμαστε ένα νέο σχεδιασμό, όχι μόνο για τις πυρκαγιές, αλλά συνολικά για το περιβάλλον. Σχέδιο προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για περιοχές που πλήττονται ή θα πληγούν περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες.
Κατάρτιση ειδικών διαχειριστικών σχεδίων για την αγροτική παραγωγή σε ευάλωτες περιοχές όπως η Κεντρική Μακεδονία και η Θεσσαλία, και όσες θα πληγούν από την κλιματική αλλαγή, δηλαδή ξηρασία και ερημοποίηση. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με έρευνες, τα αυξανόμενα προβλήματα λειψυδρίας μαζί με άλλες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής φέρνουν πιο κοντά τον κίνδυνο ένα 30% της επιφάνειας της Ελλάδας να γίνει έρημος μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Έτερη ανάγκη. Η κατάρτιση και εφαρμογή σχεδίων προσαρμογής των πόλεων στην κλιματική αλλαγή, θα υπάρχουν ημέρες όπου η τα καλοκαίρια η ζωή στις πόλεις θα είναι αφόρητη. Ενσωμάτωση της κλιματικής παραμέτρου στον σχεδιασμό του προγράμματος νέων υποδομών. Θέσπιση ακόμη πιο αυστηρών εθνικών στόχων για την ενέργεια και την ενεργειακή εξοικονόμηση σε μεταφορές, βιομηχανία και κτίρια.
Ενίσχυση των κινήτρων για επενδύσεις που συμβάλλουν στην πορεία προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050 (έργα αιολικά, υδροηλεκτρικά, αποθηκευτικά-αντλησιοταμίευσης, κ.ά.). Βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας με τη σταδιακή μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, την ενεργειακή διασύνδεση των νησιών και την προώθηση μονάδων αποθήκευσης της παραγόμενης από τις ΑΠΕ ενέργειας.
Αυτό που μας διδάσκει η καταστροφή αυτή είναι ότι ακόμη και στο καλύτερο δυνατό σενάριο, θα πρέπει να προετοιμαστούμε για μία «κανονικότητα» πιο δύσκολη από τη σημερινή.
- Πόσο επικίνδυνες είναι οι επόμενες εβδομάδες του Αυγούστου;
Παραμένουν πολύ επικίνδυνες. Ακόμα και όταν ο καύσωνας κλείσει τον κύκλο του, η καύσιμη ύλη θα είναι παντού ιδιαίτερα ξηρή, άρα και εύφλεκτη. Χρειάζεται εγρήγορση παντού, μέχρι να έχουμε τις πρώτες βροχές. Μεγάλες δασικές πυρκαγιές είχαμε και σε χρονιές χωρίς τον καύσωνα που εξελίσσεται.
Η διαφορά είναι ότι τώρα οι θερμικές συνθήκες είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένες –και μάλιστα για τόσες συνεχόμενες ημέρες– σε σχέση με τις τυπικές που αντιστοιχούν στον Ιούλιο ή τον Αύγουστο και κατά συνέπεια οι πυρκαγιές είναι περισσότερο επιθετικές (ταχεία διασπορά, πολλά μέτωπα) και δυσκολότερα ελέγξιμες.
Προφανώς, αν δεν είχαμε τις ακραίες θερμοκρασίες των τελευταίων ημερών, η εξάπλωση των πυρκαγιών θα ήταν πιο αργή και κατά συνέπεια ευκολότερα ελέγξιμη.
- Συνέβαλε και το γεγονός ότι φέτος δεν είχαμε πολλές βροχές -απόρροια κι αυτό της κλιματικής αλλαγής- και επομένως είχε συσσωρευτεί ακόμη περισσότερη καύσιμη ύλη;
Στατιστικά παρατηρείται ότι σε περιοχές που κατά τη διάρκεια του έτους οι βροχές είναι περιορισμένες, κατά το καλοκαίρι που ακολουθεί οι δασικές πυρκαγιές είναι περισσότερο καταστροφικές.
- Πλησιάζουμε στο σημείο το ακραίο φαινόμενο να γίνεται σύνηθες κε Καρτάλη;
Πρόσφατα ολοκληρώσαμε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μία έρευνα σε συνεργασία με τη Διανέοσις, που δείχνει ότι οι καύσωνες δεν θα είναι μόνο συχνότεροι αλλά θα έχουν και μεγαλύτερη διάρκεια. H ίδια έρευνα μας επισημαίνει τη μείωση των βροχοπτώσεων τους θερινούς μήνες καθώς και της υγρασίας του εδάφους. Με άλλα λόγια, η κλιματική κρίση επιδεινώνει όλες τις συνθήκες που επηρεάζουν την ένταση και το δυναμικό εξάπλωσης μίας δασικής πυρκαγιάς. Και μετά έρχεται ο άνθρωπος ή μία τεχνική βλάβη για «να ανάψει το φιτίλι…»
* Ο Κωνσταντίνος Καρτάλης είναι Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
