Παρόλο που το αρχείο της Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι προσβάσιμο στους ερευνητές τουλάχιστον τρεις δεκαετίες, η ελληνική ιστοριογραφική σχολή (αν υπάρχει τέτοια) ελάχιστα έχει ασχοληθεί. Οι αιτίες αυτές της «αποστροφής», ίσως θα πρέπει να αναζητηθούν στο γεγονός ότι πολλοί από τους σύγχρονους ιστορικούς υπηρετούν, σε βάρος της ιστορικής και επιστημονικής αλήθειας, ένα συγκεκριμένο αφήγημα, «επικών και ηρωικών» διαστάσεων, στο οποίο εξέχουσα θέση κατέχει «το επαναστατικό, κομμουνιστικό κίνημα» και η «έφοδος στους ουρανούς» που επιχείρησε το διάστημα 1943 - 1949 υποχρεώνοντας την χώρα να πληρώσει το βαρύ τίμημα ενός Εμφυλίου πολέμου.
Η μελέτη των αρχείων, ωστόσο, καθιστά πασιφανές το γεγονός πως το ΚΚΕ και η ηγεσία του, ευθύς εξ αρχής βρισκόταν σε πλήρη εξάρτηση από το «Κέντρο», ήταν αυτή ήταν η Κομμουνιστική Διεθνής, είτε η διάδοχος της Κομινφόρμ, είτε τέλος η Ε.Σ.Σ.Δ. ως «δεύτερη, νικηφόρα πατρίδα».
Το σημερινό έγγραφο, δείχνει το πως αντιμετώπιζαν οι κομμουνιστές τις διάφορες κυβερνήσεις του μεσοπολέμου και ο αναγνώστης μπορεί έτσι να λύσει τις απορίες για τις παράξενες πολιτικές αποφάσεις ή συμμαχίες εκείνης της εποχής.
* * *
Η ομιλία του Ντ. Μανουΐλσκι για το ελληνικό ζήτημα στη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς (1)
26 Μαρτίου 1930, Μόσχα
... Νομίζω, σύντροφοι, ότι το να αντιπαραθέτουμε στη συγκεκριμένη συγκυρία την κυβέρνηση του Βενιζέλου με την κυβέρνηση του Κονδύλη, είναι σε σημαντικό βαθμό λανθασμένη. Θα ήταν λανθασμένη γιατί ουσιαστικά θα παραβλέπαμε εκείνες τις μεγάλες αλλαγές, οι οποίες συνέβησαν σε παγκόσμιο επίπεδο σε σχέση με τις αλλαγές του χαρακτήρα των σημερινών κυβερνήσεων, ενώ το να υποτάσσουμε τον ορισμό του χαρακτήρα των κυβερνήσεων σε μία τυχαία συγκυρία δεν είναι σωστό. Θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας σε αυτό, γιατί αν αυτή η θέση αναπτυχθεί λογικά, θα μας πήγαινε πολύ μακριά. Για παράδειγμα, αν αρχίσουμε να περιορίζουμε διάφορες αντιδραστικές κυβερνήσεις, θα μπορούσαμε να πάμε πολύ μακριά.
Πριν απ’ όλα, μιλώντας ειλικρινά, δεν είμαι απολύτως σύμφωνος με τον ορισμό που μας έδωσε το η Βαλκανική γραμματεία. Σε τι έγκειται η βασική διαφορά ανάμεσα στον Βενιζέλο και τον Κονδύλη; Νομίζω πως αυτό είναι, ουσιαστικά το ζήτημα για τις δύο μορφές της φασιστικής δικτατορίας. Αυτό δεν σημαίνει, μεταξύ των άλλων, ότι στο εσωτερικό αυτών των ομάδων δεν μπορεί να υπάρχει πάλη, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι δύο μορφές φασιστικής δικτατορίας. Σε ορισμένες χώρες, στην Ιταλία, η εξέλιξη της μορφής της φασιστικής δικτατορίας ξεκίνησε από ένα ημι-συνταγματικό καθεστώς, περίπου πριν το 1923 και έφτασε στην απόλυτη φασιστική δικτατορία του τελευταίου διαστήματος.
Πάρτε, έστω αυτό το παράδειγμα: όταν αναλύαμε τον αυστριακό φασισμό, είχα εναντιωθεί στην άποψη να ταυτίζεται η κυβέρνηση του Schober με το καθεστώς του Μουσολίνι. Είναι μία ιδιότυπη μορφή φασιστικής κυβέρνησης. Για τον λόγο αυτό σκέπτομαι ότι η αντιπαράθεση του Κονδύλη στον Βενιζέλο με αυτή την μορφή δεν είναι σωστή, γιατί δεν αποκλείει ότι η κυβέρνηση του Κονδύλη μπορεί υπό την πολιτική οπτική γωνία να είναι πιο αντιδραστική, αλλά αυτό δεν αποκλείει η κυβέρνηση του Βενιζέλου να είναι μία από τις μορφές της φασιστικής δικτατορίας και τώρα, το να αρνούμαστε ότι η κυβέρνηση του Βενιζέλου είναι φασιστική είναι λάθος, πολύ περισσότερο δε θα ήταν σωστό να θεωρούμε ότι στην Ελλάδα μπορεί να υπάρξει κάποιος αγώνας κατά του φασισμού. Δεν έθεσα τυχαία αυτό το σύντροφε Βαλέτσκι.
Νομίζω πως ως προς το ζήτημα του φασισμού, δεν έχουμε ξεκάθαρη θέση. Πάρτε το ζήτημα για τον φασισμό, στη 10η ολομέλεια, ίσα που αγγίξαμε αυτό το θέμα. Πάντα, τις εκδηλώσεις της αντίδρασης και στις αποικίες, και στις μισοαποικίες, και στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, τα περιγράφαμε ως φασισμό. Νομίζω πως σε σχέση με την ελληνική εμπειρία, η ενημέρωση που μας έκανε ο σύντροφος, είναι, ουσιαστικά, σωστή, αλλά θεωρώ πως παρ’ όλα αυτά, δείχνει ότι συνεχίζουμε να έχουμε ασαφή θέση στο συγκεκριμένο ζήτημα. Νομίζω πως θα πρέπει να αξιοποιήσουμε αυτή την ευκαιρία, ώστε να αναθέσουμε στην Πολιτική επιτροπή να επεξεργαστεί το περί φασισμού ζήτημα.
Αναμφίβολα, υπάρχει μία ασάφεια. Πολύ περισσότερο αν πάρουμε χώρες μισοαποικιακές, όπως το Μεξικό, όπου η διαδικασία ανάπτυξης από τον αστικό ριζοσπαστισμό μέχρι τον φασισμό διανύεται με μεγάλη ταχύτητα. Αν στις ευρωπαϊκές χώρες χρειάζεται μία δεκαετία, εκεί βλέπουμε πολύ μικρότερα χρονικά διαστήματα. Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία για εμάς το ζήτημα για τον φασισμό. Δεν μπορώ σήμερα να δώσω κάποιους έτοιμους ορισμούς, αλλά η Κομμουνιστική Διεθνής πρέπει να τους επεξεργαστεί οπωσδήποτε.
Σημειώσεις: στο πάνω μέρος της 1ης σελίδας υπάρχει ιδιόχειρη σημείωση με μελάνι στην γερμανική γλώσσα «απεστάλη», μαζί με την ρωσική λέξη «να σταλεί».
Ρωσικό Κέντρο Φύλαξης και Μελέτης εγγράφων σύγχρονης ιστορίας
Κιβώτιο 495, Κατάλογος 3, Φάκελος 210, Φύλλο 17.
Πρωτότυπο, δαχτυλόγραφο.
----
Ο Ντμίτρι Ζαχάροβιτς Μανουΐλσκι (1883-1959) Ρώσος μπολσεβίκος, γιος ορθόδοξου ιερέα. Συμμετείχε από πολύ νωρίς (1905) στο επαναστατικό κίνημα της Ρωσίας, περιπλανήθηκε σε διάφορες πολιτικές οργανώσεις, ώσπου το 1918 έγινε μέλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Το 1922 ανέλαβε καθήκοντα στην Γραμματεία της Κομμουνιστικής Διεθνούς μέχρι την αυτοδιάλυσή της, λίγο μετά την είσοδο της Ε.Σ.Σ.Δ. στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Μεταπολεμικά εργάστηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και συμμετείχε στην ομάδα εργασίας για την ίδρυση του ΟΗΕ και την συγγραφή του καταστατικού του. Το 1953 συνταξιοδοτήθηκε και ήταν από τους λίγους που κατάφεραν να επιβιώσουν από τις διαρκείς σταλινικές εκκαθαρίσεις.
1 Στο ρωσικό κείμενο γράφει: «στην εσωτερική επιτροπή», την στιγμή που στο γερμανικό κείμενο είναι ιδιοχείρως διορθωμένο «εσωτερική επιτροπή» αντί για Διεθνή.
