Το ημερολόγιο έγραφε 13 Μαΐου 1956, όταν ο χαμογελαστός και όμορφος αυτός άντρας, μπήκε στο γραφείο του στον δεύτερο όροφου το σπιτιού του στην πολιτεία των συγγραφέων Περιντέλκινο, πήρε το περίστροφο που είχε κρατήσει ενθύμιο από τον πόλεμο και φύτεψε μια σφαίρα στο κεφάλι του. Έτσι τελείωσε η γήινη διαδρομή του Αλεξάντρ Αλεξάντροβιτς Φαντέγιεφ, επί σειρά ετών παντοδύναμου γενικού γραμματέα της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων και δημιουργού του μυθιστορήματος «Νεαρή φρουρά» που γαλούχησε πολλές γενιές κομμουνιστών στην Ε.Σ.Σ.Δ αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η επίσημη αιτία που ανακοίνωσε το Κ.Κ.Σ.Ε. ήταν «αλκοολισμός».
Για πολλά χρόνια τον θεωρούσαν ως υπεύθυνο του θανάτου και των ταλαιπωριών που υπέστησαν άπειροι Ρώσοι λογοτέχνες.
Ο αποχαρακτηρισμός των αρχείων, μας έδειξε μία άλλη πλευρά, μίαν άλλη αλήθεια: χωρίς τον Φαντέγιεφ θα είχαν χαθεί πολλοί περισσότεροι εργάτες του λόγου. Χάρη στις παρεμβάσεις, τις αιτήσεις και τα παρακάλια του σώθηκαν πολλές ζωές.
Την παραμονή της τραγωδίας, στο εξοχικό σπίτι του στον οικισμό Περεντέλκινο, τον είχε επισκεφτεί ο συγγραφέας Γιούρι Λιμπεντίνσκι με την σύζυγό του Λυδία.
Αργότερα, ο Λιμπεντίνσκι δήλωσε πως «σύμφωνα με την καταγραφή της πολύωρης συνομιλίας του, είναι προφανές ότι ο Φαντέγιεφ προβληματιζόταν πολύ για τη ζωή μας, τη λογοτεχνία, τις σημαντικές υποθέσεις που απασχολούσαν την κοινωνία, έκανε σχέδια για το μέλλον, θέλοντας μάλλον, να απομακρύνει την λύση της αυτοκτονίας. Υπήρχε κάτι που επέσπευσε αυτή την εξέλιξη. Ήταν το ηθικό περιβάλλον...»
Η επιστολή που έστειλε στην Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ.Σ.Ε. ο Φαντέγιεφ, ξεκαθαρίζει τα πράγματα ως προς την ατμόσφαιρα της εποχής και τα ηθικά διλήμματα που έθετε. Η επιστολή αυτή έμεινε επτασφράγιστο μυστικό για πολλές δεκαετίες και δημοσιεύτηκε μόλις το 1990 στην εφημερίδα «Γκλάσνοστ» (Διαφάνεια).
Το κείμενο αυτής της επιστολής, έχει ως εξής:
«Δεν βλέπω τη δυνατότητα να συνεχίσω να ζω, καθώς η τέχνη, στην οποία αφιέρωσα όλη μου τη ζωή, έχει καταστραφεί από την επηρμένη και βάρβαρη πολιτική του κόμματος, σε σημείο που είναι μη αναστρέψιμη η ζημιά. Τα καλύτερα στελέχη της λογοτεχνίας έχουν εξοντωθεί ή πέθαναν χάρη στην εγκληματική υποχωρητικότητα έναντι της εξουσίας των εχόντων∙ οι καλύτεροι άνθρωποι της λογοτεχνίας πέθαναν πρόωρα∙ όλοι οι υπόλοιποι που θα μπορούσαν έστω και κατ’ ελάχιστο να δημιουργήσουν πραγματικές αξίες, πέθαναν, πριν προλάβουν να συμπληρώσουν τα 40 – 50 χρόνια τους.
Η λογοτεχνία, τα άγια των αγίων, δόθηκε βορά στους γραφειοκράτες και στα πιο καθυστερημένα στοιχεία του λαού, από τα «υψηλά» βήματα, όπως το Συνέδριο της Μόσχας ή το 20ο συνέδριο του Κόμματος, ακούστηκε το νέο σύνθημα «Βαράτε την!» Ο δρόμος που επέλεξαν για να «διορθώσουν» τα πράγματα, προκαλεί δυσαρέσκεια: συγκεντρώθηκε μία ομάδα βαρβάρων, με εξαίρεση λίγους έντιμους ανθρώπους, τα μέλη της οποίας είναι τόσο δηλητηριασμένα που δεν μπορούν να πουν την αλήθεια - και τα συμπεράσματα είναι βαθιά αντιλενινιστικά, γιατί εκπορεύονται από την γραφειοκρατική συνήθεια και συνοδεύονται από την απειλή του ίδιου και πάλι «ροπάλου».
Πόσο μεγάλο ήταν το αίσθημα της ελευθερίας και της ειλικρίνειας με το οποίο εμφανίστηκε η γενιά μου στη λογοτεχνία όσο ζούσε ο Λένιν, πόσο αστείρευτες ήταν οι δυνάμεις της ψυχής και πόσο όμορφα έργα δημιουργήσαμε και θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε!
Μετά τον θάνατο του Λένιν μας υποβίβασαν στο επίπεδο του μικρού παιδιού, μας εξόντωσαν, μας τρομοκρατούσαν ιδεολογικά και μας επέβαλαν αυτή την «κομματικότητα». Τώρα, όταν όλα αυτά θα μπορούσαν να διορθωθούν, ήρθε ο πρωτογονισμός και η βαρβαρότητα, με μεγάλη δόση έπαρσης, εκείνων που έπρεπε να τα διορθώσουν. Η λογοτεχνία παραδόθηκε στα χέρια ατάλαντων, μικρών, μνησίκακων. Ήταν ελάχιστοι εκείνοι που διατήρησαν στην ψυχή τους άσβεστη τη φωτιά και σήμερα είναι παρίες, ενώ λόγω της ηλικίας τους θα πεθάνουν σύντομα. Δεν υπάρχει πια κανένα κίνητρο μέσα στη ψυχή για δημιουργία...
Φτιαγμένος για τη μεγάλη δημιουργία εν ονόματι του κομμουνισμού, από τα δεκάξι μου χρόνια συνέδεσα τη ζωή μου με το κόμμα, τους εργάτες και τους αγρότες, απολαμβάνοντας το θείο δώρο ενός πρωτοφανούς ταλέντου, είχα πολλές υψιπετείς σκέψεις και αισθήματα, σαν εκείνα που μόνο η ζωή του λαού μπορεί να γεννήσει, ζωή που είναι ταυτισμένη με τα θαυμάσια ιδανικά του κομμουνισμού.
Με μετέτρεψαν όμως σε άλογο που σέρνει ένα κάρο γεμάτο σκουπίδια, όλη μου τη ζωή χόρευα στο ρυθμό αδικαιολόγητων και άχρηστων γραφειοκρατικών υποθέσεων, τις οποίες θα μπορούσε να διεκπεραιώσει οποιοσδήποτε άνθρωπος. Ακόμη και τώρα, όταν κάνω απολογισμό της ζωής μου, είναι ανυπόφορη η αίσθηση που μου προκαλεί η ανάμνηση του πλήθους των κραυγών, των νουθεσιών, των διδαχών και των απλών ιδεολογικών επιπλήξεων που δέχτηκα, παρά το γεγονός ότι ο θαυμάσιος λαός μας είχε κάθε δικαίωμα να νιώθει υπερήφανος λόγω της αυθεντικότητας και της σεμνότητάς του, για το βαθύ κομμουνιστικό μου ταλέντο. Η λογοτεχνία είναι ο μεγαλύτερος καρπός του νέου συστήματος, ωστόσο έχει ταπεινωθεί, δηλητηριαστεί, εξοντωθεί. Η αυθαιρεσία που θησαυρίζει από την μεγάλη λενινιστική διδασκαλία, ακόμη κι όταν ορκιζόταν σ’ αυτή, οδήγησε στην πλήρη δυσπιστία απέναντί της από την πλευρά μου, γιατί από αυτή μπορείς να περιμένεις χειρότερα πράγματα, ακόμη κι από εκείνα που διέπραξε ο σατράπης Στάλιν. Εκείνος ήταν τουλάχιστον μορφωμένος, τούτοι είναι αγράμματοι.
Η ζωή μου ως συγγραφέας χάνει κάθε νόημα και με μεγάλη χαρά, ως απαλλαγή από αυτή τη θλιβερή ύπαρξη, όπου κυριαρχεί η χυδαιότητα, το ψέμα και η συκοφαντία, φεύγω από αυτή τη ζωή.
Η τελευταία ελπίδα μου ήταν να το πω αυτό στους ανθρώπους που διοικούν αυτό το κράτος, μα κατά τη διάρκεια τριών χρόνων, παρά τις παρακλήσεις μου, δεν θέλησαν να με δουν.
Σας παρακαλώ να με θάψετε δίπλα στην μητέρα μου.
Α, Φαντέγιεφ
13.05.56
