Της Σοφίας Βούλτεψη*
Ειλικρινά δεν γνωρίζω πού πήγε και ανακάλυψε η Εισαγγελέας Διαφθοράς κ. Τουλουπάκη τη ρήση του βετεράνου Αμερικανού δημοσιογράφου Νταν Ράδερ, την οποία χρησιμοποίησε στην εξώδικη δήλωσή της προς την «Καθημερινή» -με την οποία καλεί μάλιστα την δημοσιογράφο Ιωάννα Μάνδρου να… αποκαλύψει την πηγή της- σχετικά με τη δημοσιοποίηση του εγγράφου για την δράση των κουκουλοφόρων μαρτύρων στην σκευωρία της Νοβάρτις. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούσε να καταφύγει σε περισσότερο ατυχές παράδειγμα.
Η κ. Τουλουπάκη κλείνει το εξώδικό της με μια ρήση, όπως αναφέρει, «του Νταν Ράδερ, παρουσιαστή και διευθυντή του κεντρικού δελτίου ειδήσεων του αμερικανικού δικτύου CBS», ο οποίος, πάντα σύμφωνα με την κ. εισαγγελέα, τον Αύγουστο του 2015 είχε πει ότι «δεν υφίσταται συνταγματική δημοκρατία βασισμένη στις αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας χωρίς την αλήθεια στα δελτία ειδήσεων, γιατί η ενημέρωση των πολιτών είναι επιτακτική ανάγκη. Η ελευθερία και η δημοσιογραφία χάνονται όταν χάνεται η δημοσιογραφία».
Με μια διαφορά: Ο Νταν Ράδερ εγκατέλειψε μετά από 24 χρόνια το CBS (και 44 στη δημοσιογραφία), λέγοντας για τελευταία φορά «καληνύχτα» στις 9 Μαρτίου 2005, ημέρα γενεθλίων για την εκπομπή του «60 Λεπτά».
Τον Σεπτέμβριο του 2004, εν μέσω προεκλογικής περιόδου στις ΗΠΑ, ο Ράδερ είχε αναφέρει πως είχε στην κατοχή του έγγραφα τα οποία «αποδείκνυαν» πως ο Πρόεδρος Μπους δεν είχε καν εμφανιστεί στην Εθνοφρουρά του Τέξας κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Λίγο αργότερα, αποδείχθηκε πως τα έγγραφα ήταν πλαστά και ο ίδιος ο Ράδερ ομολόγησε πως παραπλανήθηκε, ανακοινώνοντας την αποχώρησή του από το κανάλι και τη δημοσιογραφία.
Εκείνο τον καιρό, ο Ράδερ και η παραγωγός Μέρι Μέισι είχαν εμφανίσει ως αυθεντικά τέσσερα κείμενα από το προσωπικό αρχείο νεκρού στρατιωτικού. Εκεί, ο διοικητής του Τζορτζ Μπους, αντισμήναρχος Τζέρι Κίλιαν, εμφανιζόταν να γράφει ότι τον πίεζαν να καλλωπίσει τις εκθέσεις του σχετικά με τη θητεία του Μπους στην εθνοφρουρά. Αποκαλύφθηκε, όμως, ότι τα κείμενα είχαν γραφτεί με σύγχρονη γραμματοσειρά και δεν θα μπορούσαν να προέρχονται από γραφομηχανή της δεκαετίας του ''70.
«Θέλω να ζητήσω συγγνώμη»
«Θέλω να ζητήσω προσωπικά και ευθέως συγνώμη», είχε πει ο Ράδερ στις 20 Σεπτεμβρίου 2004. Αργότερα, η περιπέτειά του μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστές τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και την Κέιτ Μπλάνσετ, ενώ ο ίδιος άλλαξε γνώμη, υποστήριξε πως τα έγγραφα ήταν γνήσια και κατέθεσε αγωγές κατά του CBS, ζητώντας θηριώδη αποζημίωση της τάξης των 70 εκ. δολαρίων και ξοδεύοντας ο ίδιος περί τα 2 εκ. δολάρια σε δικαστικά έξοδα.
Και παράλληλα, συνέχισε να αποτελεί την αιχμή του δόρατος των Δημοκρατικών, καθώς τα τελευταία χρόνια δεν χάνει ευκαιρία να επιτίθεται στον Πρόεδρο Τραμπ, καθώς πριν από δύο χρόνια είχε δηλώσει πως το σκάνδαλο για τις επαφές Τραμπ – Ρωσίας ίσως ξεπεράσει και το σκάνδαλο του Ουοτεργκέιτ.
Αλλά αυτό είναι δικαίωμά του. Άλλωστε, ούτε ο Νταν Ράδερ θα δεχόταν ποτέ να αποκαλύψει τις πηγές του, όπως απαιτεί η εισαγγελέας που τον επικαλείται.
Το δημοσιογραφικό απόρρητο προστατεύεται από το άρθρο 10 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Και το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αποφανθεί ότι:
«Οι δημοσιογράφοι πρέπει να μπορούν ελεύθερα να συγκεντρώνουν πληροφορίες, έστω και ανώνυμες, ακόμη και από κυβερνητικούς υπαλλήλους. Αυτό το δικαίωμα πρέπει να προστατεύεται από το νόμο και δεν επιτρέπεται σε κανέναν να ζητά από δημοσιογράφους να αποκαλύψουν τις πηγές τους, ακόμη και όταν οι υποθέσεις φτάνουν στη Δικαιοσύνη, ούτε και οι δικαστές επιτρέπεται να ασκούν πίεση προκειμένου να αποκαλύψουν οι δημοσιογράφοι από πού προέρχονται οι εμπιστευτικές πληροφορίες που δημοσιεύουν».
Υπάρχουν μάλιστα αποφάσεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου, με βάση τις οποίες έχει γίνει σαφές ότι η προστασία των πηγών του δημοσιογράφου είναι βασική προϋπόθεση για την ελεύθερη λειτουργία του Τύπου και ότι η διαταγή για αποκάλυψη των πηγών δεν είναι νόμιμη.
Βασική αρχή το δημοσιογραφικό απόρρητο
Τον Οκτώβριο του 2011, η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοσιογράφων κατήγγειλαν την Μητροπολιτική Αστυνομία στη Βρετανία ότι η Scotland Yard επιχείρησε να εξαναγκάσει την εφημερίδα «Guardian», να αποκαλύψει την πηγή των πληροφοριών, που δημοσίευσε σε άρθρο για το σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών, κάνοντας χρήση του νόμου περί απορρήτων κρατικών πληροφοριών.
Στην ανακοίνωση των Ομοσπονδιών υπογραμμιζόταν η ανακοίνωση της Εθνικής Ένωσης Δημοσιογράφων Βρετανίας και Ιρλανδίας, σύμφωνα με την οποία:
«Η προστασία του δημοσιογραφικού απορρήτου αποτελεί βασική αρχή, όπως έχει επανειλημμένα αποφανθεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επίσης, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας του Τύπου και η Εθνική Ένωση Δημοσιογράφων Βρετανίας και Ιρλανδίας (NUJ), θα το υπερασπιστεί με κάθε τρόπο. Το 2007 το δικαστήριο απεφάνθη ότι οι δημοσιογράφοι και οι πηγές τους, προστατεύονται από το άρθρο 10 του Νόμου περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όταν αφορά πληροφορίες, οι οποίες έχουν ήδη διαρρεύσει. Η χρήση του Νόμου περί απορρήτων κρατικών πληροφοριών συνιστά επαίσχυντη απόπειρα καταστρατήγησης της απόφασης του δικαστηρίου».
Στη φυλακή για 85 μέρες
Γνωστή επίσης είναι και η υπόθεση Κούπερ και Μίλλερ στις ΗΠΑ:
Τον Φεβρουάριο του 2002, με εντολή της CIA, ο πρώην πρέσβης Τζόζεφ Ουίλσον ταξιδεύει στο Νίγηρα, όπου εργάζεται ως μυστικός πράκτορας η σύζυγός του Βάλερι Πλέιμ.
Τον Ιανουάριο του 2003, ο Πρόεδρος Μπους επιβεβαιώνει ότι ο Σαντάμ αγόρασε σημαντική ποσότητα ουρανίου από την Αφρική. Τον Ιούλιο, σε άρθρο του στους Νιου Γιορκ Τάιμς, ο Ουίλσον ισχυρίζεται ότι ο Μπους διαστρέβλωσε τις πληροφορίες.
Δυο μέρες μετά ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου Καρλ Ρόουβ συζητά το θέμα με τον αρθρογράφο Ρόμπερτ Νόβακ. Λίγο μετά συζητά με τον συντάκτη του ΤΙΜΕ Μάθιου Κούπερ. Στις 14 Ιουλίου ο Νόβακ αποκαλύπτει ότι η σύζυγος του Γουίλσον εργάζεται για τη ΣΙΑ. Στις 29 Σεπτεμβρίου ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου αρνείται οποιαδήποτε ανάμιξη του Ρόουβ στην αποκάλυψη.
Και τελικά, στις 15 Φεβρουαρίου 2005 αμερικανικό δικαστήριο καλεί τον Κούπερ και την Τζούντιθ Μίλερ των Νιου Γιορκ Τάιμς να αποκαλύψουν τις πηγές τους.
Οι δύο δημοσιογράφοι αρνούνται και στις 6 Ιουλίου η Μίλερ φυλακίζεται για 85 μέρες επειδή αρνείται να αποκαλύψει την πηγή της.
«Το έκανα για να μην πλήξω τον πυλώνα του δημοσιογραφικού λειτουργήματος», είχε αναφέρει. Τελικά, κατονόμασε ως συνομιλητή της τον Λιούις Λίμπι, προσωπάρχη του αντιπροέδρου Τσέινι, αφού προηγουμένως έλαβε ρητή παραίτησή του από το δικαίωμα της εμπιστευτικότητας.
Όσο για τον Κούπερ, με δικαστική απόφαση του επιβλήθηκε να αποκαλύψει την πηγή του (Καρλ Ρόουβ) και προκλήθηκε σάλος όταν το ΤΙΜΕ υποχρεώθηκε να παραδώσει τις σημειώσεις του.
«Δεν πρόκειται να ζητήσουμε συγγνώμη»
Σε σύγκρουση με την κυβέρνηση Μπλερ είχε έλθει και το Μπι-Μπι-Σι για τον τρόπο που κάλυψε το 2005 την αυτοκτονία του επιστήμονα Κέλλυ, ο οποίος δεν είχε ανακαλύψει τα πυρηνικά του Σαντάμ, αμφισβητώντας τα στοιχεία βάσει των οποίων ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ιράκ.
«Το βρίσκω απίστευτο», είχε πει ο αμφιλεγόμενος επικοινωνιολόγος του Μπλερ, ο spin doctor Άλαστερ Κάμπελ. «Αυτοί οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να κάνουν ρεπορτάζ, βασιζόμενοι πότε σε μια, πότε σε δύο και πότε σε τρεις ανώνυμες πηγές.
Και λένε ότι ο πρωθυπουργός, η κυβέρνηση, οι μυστικές υπηρεσίες, άνθρωποι σαν κι'' εμένα, συνωμότησαν για να πείσουν τη Βουλή να στείλει τους στρατιώτες. Το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να ζητήσουν συγγνώμη και μάλιστα γρήγορα»!
Αλλά ο διευθυντής ειδήσεων του Μπι-Μπι-Σι Ρίτσαρντ Σάμπρουκ είχε δηλώσει ανυποχώρητος: «Δεν πρόκειται να ζητήσουμε συγγνώμη για πράγματα που δεν είπαμε. Πιστεύω ότι ο Άλαστερ Κάμπελ παρουσιάζει με λανθασμένο τρόπο τη δημοσιογραφία του Μπι-Μπι-Σι. Αυτό που είπαμε και συνεχίζουμε να λέμε είναι ότι ανώτατη και αξιόπιστη πηγή μας στις μυστικές υπηρεσίες μας είπε πως αυτοί που ασχολήθηκαν με τη σύνταξη του φακέλου δυσαρεστήθηκαν με την τελική παρουσίασή του».
«Αν αυτό είναι δημοσιογραφία, τότε ας τους φωτίσει ο Θεός», είχε απαντήσει ο Κάμπελ. Για να λάβει αμέσως την απάντηση του Σάμπρουκ: «Ειλικρινά, δε νομίζω ότι το Μπι-Μπι-Σι χρειάζεται μαθήματα για τον τρόπο χρησιμοποίησης των πηγών του από μια ομάδα επικοινωνιολόγων που πλαστογράφησαν και δημοσιοποίησαν κείμενο ηλικίας δώδεκα χρόνων».
Μια θαρραλέα στάση για κρατικό μέσο ενημέρωσης, που επιβραβεύθηκε όταν ο Κάμπελ παραδέχθηκε πως η χρησιμοποίηση ενός παλιού ντοκτορά ως εγγράφου για να δικαιολογηθεί ο πόλεμος ήταν μια «αξιοθρήνητη πράξη»…
Τι σημαίνει θάρρος
Ευτυχώς, στην Ελλάδα ουδείς μπορεί να υποχρεώσει δημοσιογράφο να αποκαλύψει τις πηγές του.
Και ευτυχώς δεν υπάρχει περίπτωση η Ιωάννα Μάνδρου να έχει την τύχη της Τζούντιθ Μίλλερ.
Και οπωσδήποτε, η σημαντικότερη φράση του Νταν Ράδερ δεν είναι αυτή που εντόπισε η κ. Τουλουπάκη.
Κατά τη γνώμη μου, η σημαντικότερη φράση του ήταν η ακόλουθη: «Θάρρος σημαίνει να φοβάσαι, αλλά να πηγαίνεις ούτως ή άλλως»…
Και αυτό ισχύει για όλους…
* Η Σοφία Βούλτεψη είναι βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών Ν.Δ., πρώην υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ και κυβερνητική εκπρόσωπος, δημοσιογράφος
