Η ολική διακοπή των ρωσικών εξαγωγών αερίου προς την Ευρώπη είναι αρκετά πιθανή. Ημερομηνία - «κλειδί» η 21η Ιουλίου. Τότε, θα φανεί αν θα συνεχιστούν οι ροές μέσω του αγωγού Nord Stream 1, που από αύριο κλείνει για συντήρηση ή θα κοπούν επ’ αόριστον. Τι θα συμβεί σε ένα τέτοιο σενάριο; Βαθιά ύφεση σε Γερμανία, εξάπλωση γρήγορα ως ντόμινο σε όλη την Ευρώπη, χρεοκοπίες εταιρειών - κινδυνεύουν ήδη σχεδόν 2 στις 10 - δελτίο σε ρεύμα και αέριο, επιδείνωση του κόστους ζωής, σύμφωνα με όσα λέει στο Liberal ο Νίκολας Ρέντμαν, Διευθυντής Ανάλυσης της Oxford Analytica, γνωστής ανά τον κόσμο για την εξειδίκευσή της σε γεωπολιτικά θέματα.
Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη μπροστά σε μια τέτοια εξέλιξη; Λίγα. Εκτάκτου ανάγκης σχέδια αν δεν επαρκέσουν οι εφεδρείες του LNG, αλλά και μέτρα τύπου πανδημίας για να μην αυξηθεί η ανεργία από μια διάχυση της «γερμανικής κρίσης» σε όλη την Ήπειρο.
Πόσο εφικτό είναι για τις χώρες της ΕΕ να έχουν γεμίσει τις αποθήκες τους κατά 80% με αέριο μέχρι την 1η Νοεμβρίου; Θεωρητικά είναι. Τα πάντα όμως εξαρτώνται, όπως λέει το υψηλόβαθμο στέλεχος του βρετανικού οίκου, από το αν η Gazprom θα μειώσει μέσα στον Ιούλιο ή αργότερα την προσφορά σε ορισμένες ή όλες τις χώρες.
Και εξηγεί ότι σε κάθε περίπτωση, η υποκατάσταση σε σύντομο διάστημα του ρωσικού φυσικού αερίου είναι μια δύσκολη υπόθεση, αφού ούτε ικανή ποσότητα ενέργειας από ΑΠΕ υπάρχει, ούτε οι εναλλακτικές πηγές διεθνώς σε LNG και πετρέλαιο, αρκούν για να καλύψουν τις ρωσικές ποσότητες.
Τα παραπάνω, μαζί με την επαναφορά σε λειτουργία μονάδων άνθρακα και λιγνίτη, συνηγορούν στο ότι η πράσινη μετάβαση θα πάρει περισσότερο χρόνο από τον αναμενόμενο και το σχέδιο για μηδενικές εκπομπές ρύπων το 2050 θα μετατεθεί.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι οι τιμές στο φυσικό αέριο και τον ηλεκτρισμό θα παραμείνουν ψηλά μέχρι και τα τέλη του 2023. Τι να περιμένουμε;
Δεν κάνουμε προβλέψεις για τις τιμές, ωστόσο τα θεμελιώδη για την προσφορά και την ζήτηση ενέργειας υποδεικνύουν ότι η στενότητα στις αγορές θα συνεχίσει να υφίσταται μέχρι και τα τέλη του 2023, οπότε και θα τεθούν σε λειτουργία κάποιες νέες εγκαταστάσεις LNG παγκοσμίως.
Πολλοί επίσης θεωρούν ότι είμαστε αρκετά κοντά σε μια ολική διακοπή των ρωσικών ροών φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Πόσο πιθανό είναι;
Ασφαλώς και είναι πιθανό. Τον Ιούνιο το Κρεμλίνο είχε υποστηρίξει ότι δεν προτίθεται να διακόψει τις ροές σε άλλους πελάτες, καθώς πλέον αυτοί είχαν ξεκινήσει να πληρώνουν σε ρούβλια. Η Ρωσία χρειάζεται τα έσοδα από τις εξαγωγές ενέργειας και δεν μπορεί να κατευθύνει σε τρίτες χώρες όλες αυτές τις ποσότητες που πουλάει στην ΕΕ.
Παρ’ όλα αυτά περιόρισε τις ροές αερίου στην Φινλανδία και την Βουλγαρία και τις έχει μειώσει προς τη Γερμανία μέσω του Nord Stream 1 και προς την Ουκρανία. Η μέχρι τώρα πολιτική της μας κάνει να αμφισβητούμε ευθέως ότι «η Ρωσία δεν θα διακόψει τις ροές φυσικού αερίου». Εξ ου και η προειδοποίηση του Δεθνούς Οργανισμού Ενέργειας προς τις χώρες - μέλη της ΕΕ να ετοιμάσουν σχέδια εκτάκτου ανάγκης απέναντι σε περαιτέρω μειώσεις ροών ή και πλήρη διακοπή.
Με άλλα λόγια, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές ως προς την άποψη ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να εξάγει προς Ευρώπη τμήμα των σημερινών ποσοτήτων. Δεν μπορεί να αποκλειστεί μια συνολική διακοπή των ρωσικών εξαγωγών προς την ΕΕ.
Η Γερμανία έχει προειδοποιήσει ότι η ενεργειακή κρίση της χώρας μπορεί να πυροδοτήσει ένα φαινόμενο «Lehman Brothers». Ένα ντόμινο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατάρρευση την ενεργειακή αγορά της χώρας, ακόμη και ολόκληρη την οικονομία. Θα μπορούσε η κρίση σε μια χώρα της ΕΕ, όπως η Γερμανία, να διαχυθεί σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη και να την ταρακουνήσει; Και τι θα σήμανε αυτό όσον αφορά χρεοκοπίες, θέσεις εργασίας και σοβαρό πλήγμα στο επίπεδο ζωής;
Ασφαλώς και θα μπορούσε. Η Γερμανία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας φυσικού αερίου, πίσω από τις ΗΠΑ και τη Κίνα. Εισάγει περίπου διπλάσιες ποσότητες το χρόνο απ’ ότι η Ιαπωνία. Η οικονομία της αναλογεί στο 30% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, στο 25% του ΑΕΠ της ΕΕ και αγοράζει περίπου το 15% των ευρωπαϊκών εξαγωγών. Άρα, μια βαθιά ύφεση στην Γερμανία, θα μπορούσε να εξαπλωθεί γρήγορα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ήπειρο.
Την ίδια στιγμή, η ΕΚΤ έχει δεσμευτεί να αυξήσει τα επιτόκια - αν και πολύ σταδιακά σε σύγκριση με αλλού - κάτι που θα έφερνε τους Ευρωπαίους σε ακόμη πιο δύσκολη θέση, καθώς θα ήταν σε εξέλιξη η ενεργειακή κρίση και ο πληθωρισμός θα αυξανόταν ακόμη υψηλότερα σε όλη την ήπειρο.
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων εκτιμά πως το ποσοστό των επιχειρήσεων που κινδυνεύουν με χρεοκοπία μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο, λόγω των επιπτώσεων του πολέμου, έχει αυξηθεί από 10% σε 17%. Στο σενάριο μιας βαθιάς ύφεσης, το ποσοστό αυτό προφανώς θα αυξηθεί.
Οι επιπτώσεις στην αγορά εργασίας θα εξαρτηθούν από το βαθμό στον οποίο η Γερμανία και άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες θα χρησιμοποιήσουν σχήματα βραχυπρόθεσμης απασχόλησης και χορήγησης αδειών, όπως αυτά που είδαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Το πιθανότερο είναι ότι τέτοια σχήματα θα εμφανιστούν ξανά προκειμένου να περιορίσουν την ανεργία.
Η κατάσταση αυτή όμως θα επιδεινώσει τους προϋπολογισμούς των επιχειρήσεων και θα μειώσει τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Στο μεταξύ το κόστος ζωής στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης θα χειροτερεύσει.
Πόσο εφικτό είναι για τις χώρες της ΕΕ να έχουν καταφέρει να γεμίσουν κατά 80% τις αποθήκες τους με φυσικό αέριο μέχρι την 1η Νοεμβρίου;
Προς το παρόν μοιάζει εφικτό. Στις 4 Ιουλίου, η στάθμη στις ευρωπαϊκές αποθήκες κινούνταν στα επίπεδα του 60%. Επίπεδα τα οποία είναι ανάλογα με εκείνα την ίδια περίοδο πέρυσι, οπότε ένα ποσοστό 80% δείχνει επιτεύξιμο. Ο κίνδυνος εδώ είναι τι θα συμβεί αν η Gazprom μειώσει την προσφορά σε ορισμένες ή όλες τις χώρες ή μειώσει την προσφορά με το πρόσχημα συντήρησης του Nord Stream 1.
Εκτιμάτε επομένως ότι το χειμώνα θα δούμε μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης σε ρεύμα και φυσικό αέριο σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις;
Φαίνεται όλο και πιο πιθανό ότι θα επιβληθούν τελικά περιορισμοί. Στο σενάριο αυτό, οι κυβερνήσεις θα δώσουν προτεραιότητα στην προστασία των νοικοκυριών και μετά στην βιομηχανία. Πιο εκτεθειμένοι στις ελλείψεις φυσικού αερίου θα είναι κλάδοι, όπως αλουμίνιο, γυαλί και χημικές βιομηχανίες. Εάν μετά τις 21 Ιουλίου, οπότε και τελειώνουν οι προγραμματισμένες εργασίες συντήρησης του αγωγού Nord Stream 1, αυτός δεν ανοίξει ξανά, οι περιορισμοί είναι αναπόφευκτοι.
Πόσο δύσκολο είναι τελικά για την Ευρώπη να υποκαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο; Πόσο εφικτή είναι η γρήγορη υποκατάσταση από άλλες πηγές των 155 δισ κυβικών μέτρων ρωσικού αερίου που εισήγαγε πέρυσι η ΕΕ;
Πολύ δύσκολο. Στο σύντομο προσεχώς διάστημα, δεν υπάρχει ικανή ποσότητα ενέργειας από ΑΠΕ ή από εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου και πετρελαίου ώστε να υποκατασταθεί το ρωσικό αέριο. Εάν δεν κοπάσει η ένταση του πολέμου και οι ευρωπαϊκές χώρες επιμείνουν στην θέση που έχουν απέναντι στη Ρωσία, τότε οι περιορισμοί κατανάλωσης στην ευρωπαϊκή βιομηχανία, πιθανότατα και στα νοικοκυριά, θα είναι αναπόφευκτοι.
Σε επίπεδο ευρωπαϊκής στρατηγικής, το φυσικό αέριο θα συνεχίσει να κατέχει κεντρικό ρόλο για τη σταθερότητα και την ασφάλεια εφοδιασμού;
Ναι, γιατί το αέριο θα συνεχίσει να αποτελεί ένα βασικό - και ελαφρώς «καθαρότερο» - μεταβατικό καύσιμο στο οποίο θα στραφούν οι χώρες αντί για το πετρέλαιο και τον άνθρακα, ενώ οι τεχνολογίες παραγωγής και χρήσης υδρογόνου δεν πρόκειται να αναπτυχθούν πριν την επόμενη δεκαετία. Πολλές οικονομίες σε όλο τον κόσμο, ειδικά στην Ασία, τον μεγαλύτερο διεθνώς καταναλωτή ενέργειας, βλέπουν τις εισαγωγές LNG ως ένα έτοιμο και οικονομικά βιώσιμο μέσο για την αντικατάσταση της χρήσης άνθρακα και πετρελαίου.
Επομένως, με βάση τα παραπάνω, η πράσινη μετάβαση θα πάρει περισσότερο χρόνο απ’ όσο προβλέπουν οι σχεδιασμοί;
Με βάση τον περυσινό χάρτη του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας για μηδενικές εκπομπές ρύπων το 2050, η μετάβαση είναι πιθανό να διαρκέσει περισσότερο από το αναμενόμενο, εκτός και εάν οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια «τρέξουν» με εξαιρετικά μεγάλη ταχύτητα και αναπτυχθούν ευρύτερες αλυσίδες εφοδιασμού, προκειμένου να τις υποστηρίξουν.
Οι φετινές εξελίξεις δημιουργούν μια μεικτή εικόνα. Αφενός είναι πιθανό να επιταχύνουν την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και το μερίδιο των τελευταίων στο ενεργειακό μείγμα να αυξηθεί ταχύτερα από ό,τι πριν τον πόλεμο.
Την ίδια όμως στιγμή, τα ορυκτά καύσιμα παίζουν και πάλι ρόλο κλειδί στις εξελίξεις. Πολλές χώρες επανεκινούν ή ενισχύουν τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις άνθρακα και λιγνίτη. Φέτος, η τιμή του άνθρακα έχει αυξηθεί. Η πυρηνική ενέργεια απολαμβάνει επίσης μια αναγέννηση, ωστόσο μακροπρόθεσμοι φόβοι εξακολουθούν να υφίστανται για το υψηλό της κόστος, το ιστορικό ασφάλειας και τη συμβολή της στην παραγωγή ηλεκτρισμού με χαμηλές εκπομπές άνθρακα. Για αρκετό ακόμη καιρό, η καθαρή επίπτωση όλων των παραπάνω θα παραμείνει ασαφής. Ωστόσο, δύσκολα οι συνέπειες που συνδέονται με τον πόλεμο, θα καταφέρουν να δώσουν ισχυρή ώθηση στην πράσινη μετάβαση.
Ποιο είναι το μείγμα των ΑΠΕ που χρειάζεται η Ευρώπη, και ειδικότερα η Ελλάδα;
Δεν δίνουμε κατευθύνσεις, είμαστε αναλυτές. Ως τέτοιος λοιπόν, σημειώνω ότι η Ελλάδα είναι σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι άλλων, καθώς μπορεί να αναπτύξει σε σημαντικό βαθμό, τόσο φωτοβολταϊκά, όσο και αιολικά. Στην επόμενη διετία, θα υπάρξουν από πλευράς προσφοράς, περισσότεροι περιορισμοί όσον αφορά στα νέα αιολικά, παρά στα νέα φωτοβολταϊκά. Επομένως, η ανάπτυξη του ελληνικού ηλιακού δυναμικού δείχνει κάπως ευκολότερη έναντι του ανέμου.
* Ο Νίκολας Ρεντμαν είναι Διευθυντής του τομέα Ανάλυσης και επικεφαλής ενός δικτύου 1.500 ειδικών διεθνώς, του βρετανικού οίκου Oxford Analytica
