Του Νίκου Μηλαπίδη*
Ο δημοκρατικός και κοινοβουλευτικός χαρακτήρας του πολιτεύματός μας στηρίζεται στις «δίδυμες» και σύμφυτες αρχές:
α) την κοινοβουλευτική αρχή που κατοχυρώνεται συνταγματικά το 1927 και ορίζει ότι το κοινοβουλευτικό πολίτευμα είναι ένα πολίτευμα εξάρτησης. Η Κυβέρνηση ασκεί την εκτελεστική εξουσία υπό την αίρεση της εξασφάλισης και της διατήρησης της εμπιστοσύνης της Βουλής.
β) την αρχή της δεδηλωμένης που κατοχυρώθηκε συνταγματικά στην Συντακτική Βουλή της Μεταπολίτευσης το 1975, έναν αιώνα μετά την εκφώνηση του περίφημου «Λόγου του Θρόνου» που συνέταξε ο Χαρίλαος Τρικούπης και εκφώνησε ο Βασιλιάς Γεώργιος Α'. Ο Χαρίλαος Τρικούπης διατυπώνοντας την «αρχή της δεδηλωμένης» κατήργησε το άρθρο του Συντάγματος που επεφύλασσε στον Βασιλιά το προνόμιό του να διορίζει την κυβέρνηση κατά το δοκούν και θεμελίωσε ουσιαστικά την κοινοβουλευτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας αφού, από τότε και μέχρι σήμερα, κυβέρνηση σχηματίζει μόνον όποιος εξασφαλίζει και διατηρεί την πλειοψηφία, με την έκφραση εμπιστοσύνης από το κοινοβούλιο.
Η κυβέρνηση δεν αρκεί να διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής, αλλά και να διαθέτει την «δεδηλωμένη» κοινοβουλευτική πλειοψηφία στην αρχή αλλά και μεσούσης της βουλευτικής περιόδου.
Μια κυβέρνηση απαλλάσσεται από τα καθήκοντά της (αρ. 84 Σ) με δυο τρόπους:
α) Με την παραίτησή της
β) Με την απώλεια της εμπιστοσύνης της Βουλής
Εξαιτίας της πολιτικής ιστορίας του τόπου, ο συνταγματικός νομοθέτης έχει επιδείξει ιδιαίτερη ευαισθησία στη διασφάλιση της κυβερνητικής σταθερότητας και γι' αυτό διευκολύνει την αποδοχή της ψήφου εμπιστοσύνης και δυσκολεύει την αποδοχή της πρότασης δυσπιστίας.
-Για τη μεν ψήφο εμπιστοσύνης απαιτούνται διαφορετικές πλειοψηφίες, είτε 151 βουλευτών, είτε μια μικρότερη πλειοψηφία επί των παρόντων βουλευτών που δεν θα είναι μικρότερη των 120. Απότοκος αυτής της δεύτερης ελάσσονος πλειοψηφίας, είναι η συνταγματικά ανεκτή μειοψηφική εκδοχή της κυβέρνησης, η λεγόμενη κυβέρνηση μειοψηφίας ή ανοχής. Η απουσία βουλευτών από την ψηφοφορία μεταφράζεται ως έμμεση στήριξη/ανοχή στην κυβέρνηση.
-Για την πρόταση δυσπιστίας, ο συνταγματικός νομοθέτης είναι πιο αυστηρός και θέλει αποκλειστικά και μόνο 151 βουλευτές.
Πράγματι λοιπόν, ο σχηματισμός κυβέρνησης μειοψηφίας είναι ένα σενάριο συνταγματικά επιτρεπτό, παρότι ο κορυφαίος συνταγματολόγος της μεταπολεμικής Ελλάδας Δ. Τσάτσος υποστήριζε ότι ειδικά για τις νεοδιορισθείσες κυβερνήσεις μόνο οι 151 ψήφοι εξασφαλίζουν την εμπιστοσύνη.
Το κρίσιμο, για την προσπάθεια πρόβλεψης των πολιτικών εξελίξεων, είναι σε ποιο στάδιο του σχηματισμού κυβέρνησης είναι συνταγματικά αποδεκτή και πολιτικά υπερασπίσιμη μια κυβέρνηση μειοψηφίας.
Ως γνωστόν, μετά την διεξαγωγή εκλογών και ανεξαρτήτως αποτελεσμάτων (πχ αυτοδυναμία πρώτου κόμματος), το στάδιο των διερευνητικών εντολών λειτουργεί και τελεσφορεί με τον σχηματισμό βιώσιμου κυβερνητικού σχήματος που εξασφαλίζει την δεδηλωμένη εμπιστοσύνη τουλάχιστον 151, ή την ανοχή τουλάχιστον 120.
Βασιζόμενες σε παρόμοιες διατάξεις, έχουν πράγματι συγκροτηθεί αυτή την χρονική περίοδο κυβερνήσεις μειοψηφίας σε 11 ευρωπαϊκές χώρες, όχι μεσούσης της βουλευτικής περιόδου ή καλύτερα μετά την αποχώρηση ενός κυβερνητικού εταίρου αλλά μόνο κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων για την συγκρότηση κυβέρνησης, αμέσως μετά τις εθνικές εκλογές.
Στην Ελλάδα, δεν βρισκόμαστε στο στάδιο των διερευνητικών εντολών αλλά στο τέλος της θητείας του κυβερνητικού συνασπισμού ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Μια αποχώρηση των ΑΝΕΛ, θα αφήσει την κυβέρνηση μετέωρη. Και ο σχηματισμός κυβέρνησης μειοψηφίας (ποτέ δεν έχει γίνει μεταπολιτευτικά) είναι συνταγματικά οριακός και πολιτικά απολύτως καιροσκοπικός.
Ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης πλειοψηφίας με απορρόφηση βουλευτών- που δεν έχει καμία σχέση με το ήθος και τις δημοκρατικές αρχές της αριστεράς του παρελθόντος- απαιτεί ψήφο εμπιστοσύνης.
Μια κυβέρνηση που θα στηρίζεται ευκαιριακά σε πλειοψηφίες a la cart είναι κοινοβουλευτικά ανάπηρη, ηθικά διάτρητη και απολύτως μη βιώσιμη.
Η δημοκρατία δεν λειτουργεί όταν οι πολίτες δεν ξέρουν ποιοι και με ποιο τρόπο ευθύνονται για την άσκηση του εκτελεστικού και νομοθετικού έργου.
*Ο Νίκος Μηλαπίδης είναι Νομικός και Διευθυντής στην Κοινοβουλευτική Ομάδα «Το Ποτάμι».
