Ένας νέος κορονοϊός (COVID-19), υπεύθυνος για την «οξεία αναπνευστική νόσο COVID-19», έχει ξυπνήσει παγκόσμιες ανησυχίες στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και διαταράσσει ήδη το εμπόριο και τα ταξίδια σε σχέση με το πολυπληθέστερο έθνος του κόσμου, την Κίνα.
Η εκθετική ανάπτυξη αυτής της υγειονομικής εστίας λοίμωξης έχει αποσπάσει την παγκόσμια προσοχή επειδή, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι στην ηπειρωτική Κίνα, σχεδόν 24 χώρες έχουν ασθενείς, κυρίως από ταξιδιώτες που προέρχονται από την Κίνα. Ενώ ο αριθμός των (δυνητικών) περιπτώσεων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι μικρός, υπάρχουν βασικά ζητήματα για το κοινό και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής δημόσιας υγείας στη χώρα μας και την ΕΕ που πρέπει να εξεταστούν και να απαντηθούν, καθώς καταπολεμούμε αυτό που γίνεται παγκόσμια πανδημία.
Ποια είναι η σημασία της κήρυξης από τον ΠΟΥ κατάστασης παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία;
Στις 30 Ιανουαρίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την επιδημία από τον κορονοϊό COVID-19 Πρόβλημα Υγείας Διεθνούς Ενδιαφέροντος (ΠΥΔΕ, Public Health Emergency of International Concern, PHEIC) σύμφωνα με το Διεθνή Υγειονομικό Κανονισμό (ΔΥΚ, International Health Regulations, IHR). Ο ΔΥΚ είναι μια συνθήκη που διέπει την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση των πιθανών διεθνών κρίσεων στον τομέα της δημόσιας υγείας. Εκδίδει την τελική απόφαση για την κήρυξη ενός ΠΥΔΕ στον Γενικό Διευθυντή της ΠΟΥ Δρ. Tedros Adhanom Ghebreyesus, ο οποίος αποφασίζει με βάση τη συμβουλή μιας Επιτροπής Έκτακτης Ανάγκης. Ο ιός θα μπορούσε επίσης να μεταλλαχθεί ώστε να γίνει πιο μεταδοτικός και / ή παθογόνος. Επειδή υπάρχει σταθερή μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, η κρίση συνεχίζει να κλιμακώνεται, καθώς οι περιπτώσεις εκτείνονται στην Κίνα, την Ασία και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Παρατηρώντας ότι, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, θα μπορούσε να δικαιολογηθεί προσωρινά ο περιορισμός της κυκλοφορίας, η Επιτροπή επεσήμανε ότι ο περιορισμός της κυκλοφορίας πιθανά όχι μόνο δεν είναι αναποτελεσματικός αλλά και αντιπαραγωγικός, διακόπτοντας την άμεση προσφορά βοήθειας και βλάπτοντας τις οικονομίες.
Υπό το πρίσμα των συστάσεών της, ο έπαινος της Επιτροπής Έκτακτης Ανάγκης για την ανταπόκριση της Κίνας είναι αντιφατικός και βαθιά ανησυχητικός, υποδεικνύοντας ένα πρότυπο για την Κίνα και ένα άλλο για τον υπόλοιπο κόσμο. Εξέφρασε την ικανοποίησή της για τη «δέσμευση της Κίνας για διαφάνεια», αναφερόμενη στην ταχεία ανταλλαγή δεδομένων γενετικής αλληλουχίας του ιού με επιστήμονες ανά τον κόσμο. Ωστόσο, γνωρίζουμε τώρα ότι στα τέλη Δεκεμβρίου, οι υγειονομικές αρχές της Wuhan απαγόρευσαν την παροχή πληροφοριών σχετικά με τη θεραπεία της νόσου και «δεν ενημέρωσαν το δικό τους λαό», ακόμη και όταν υπέβαλαν έκθεση στον ΠΟΥ. Οι τουριστικές αρχές της Wuhan συνέχισαν να ενθαρρύνουν τους επισκέπτες. Σε μια περίοδο αρκετών ημερών τον Ιανουάριο, οι αρχές παραπλανητικά δεν ανέφεραν νέα κρούσματα!
Υπάρχουν νομικές επιπτώσεις ενός Προβλήματος Υγείας Διεθνούς Ενδιαφέροντος (ΠΥΔΕ);
Δυστυχώς, η δήλωση ενός ΠΥΔΕ δεν έχει σημαντική νομική σημασία. Ο ΔΥΚ δεν παρέχει στον ΠΟΥ πρόσθετες εξουσίες ή πόρους όταν ο Γενικός Διευθυντής δηλώνει ένα ΠΥΔΕ. Αυτό είναι ένα πρόβλημα με το ΔΥΚ που πρέπει επειγόντως να διορθωθεί. Η κήρυξη έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να αποδεσμεύσει νέες εξουσίες και ισχυρή χρηματοδότηση από ένα καλά χρηματοδοτούμενο Ταμείο έκτακτης ανάγκης.
Εντούτοις, η κήρυξη ενός ΠΥΔΕ μπορεί να κινητοποιήσει πόρους δημόσιας υγείας και να ενισχύσει τη δημόσια και πολιτική δράση. Σηματοδοτεί ότι ο κόσμος πρέπει να είναι σε εγρήγορση για ένα σημαντικό γεγονός.
Το ΠΥΔΕ δίνει επίσης την εξουσία στον ΠΟΥ να κάνει επιτακτικές συστάσεις. Δυστυχώς, ο ΠΟΥ δεν έχει επικρίνει ούτε έχει κάνει συστάσεις σχετικά με τη μαζική καραντίνα της Κίνας και τους περιορισμούς στην κυκλοφορία, ενώ θα έπρεπε. Τουλάχιστον, ο ΠΟΥ πρέπει να αξιολογήσει αυστηρά τη βάση τεκμηρίωσης για τη μαζική καραντίνα (cordon sanitaire) της Κίνας, καθώς και να διασφαλίσει ότι θα προστατεύονται οι βασικές ανάγκες του πληθυσμού και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο ΠΟΥ έχει υποχρέωση σύμφωνα με το Διεθνή Υγειονομικό Κανονισμό να υπερασπιστεί τις βασικές αξίες του ΔΥΚ, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας υγείας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των διεθνών ταξιδιών και του εμπορίου.
Θα έπρεπε ο ΠΟΥ να έχει την ευελιξία να δηλώσει μια κατάσταση «ενδιάμεσης βαθμίδας»;
Ναι, αλλά υπάρχουν σημαντικά προβλήματα, όπως:
Α) θα ήταν δύσκολο να εκτιμηθεί εάν μια μεσαίας βαθμίδας κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα ήταν αποτελεσματική χωρίς να γνωρίζουμε τα κριτήρια για μια τέτοια ανακήρυξη και ποιες εξουσίες ή χρηματοδότηση θα απελευθέρωνε.
Β) Πολύ σημαντικότερο, από νομική άποψη, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο και χρονοβόρο να επιτευχθεί. Ο ΔΥΚ διέπει τη δήλωση έκτακτων περιστατικών. Υπάρχουν 196 συμβαλλόμενα μέρη (χώρες) σε αυτή τη συνθήκη.
Είναι η απομόνωση (lockdown) στην πόλη Wuhan και την ευρύτερη επαρχία Hubei αιτιολογημένη;
Κατά την αξιολόγηση εάν είναι δικαιολογημένη αυτή η πρωτοφανής καραντίνα (cordon sanitaire), πρέπει να εξετάσουμε προσεκτικά αρκετές διακριτές αλλά επικαλυπτόμενες ανησυχίες: Τη δημόσια υγεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Είναι, φυσικά, θεωρητικά πιθανό ότι τέτοια έκτακτα μέτρα θα μπορούσαν να καθυστερήσουν τη διάδοση της λοίμωξης στην ευρύτερη Κίνα και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Όχι για τη Δημόσια Υγεία
Η πιο σημαντική στρατηγική σε μια κρίση δημόσιας υγείας είναι να εμπνέει ηρεμία και να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Η απομόνωση της Wuhan και άλλων πόλεων θα οδηγήσει την επιδημία «υπόγεια», προκαλώντας φόβο και πανικό. Η παγίδευση περισσότερων από 50 εκατομμυρίων ανθρώπων σε μια άμεση ζώνη μετάδοσης θα οδηγήσει σε διασταυρούμενη μόλυνση, φόβο και κοινωνική απομόνωση. Τα άτομα και τα μέλη της οικογένειας που εμφανίζουν συμπτώματα μπορεί να μην ζητήσουν άμεση εξέταση και θεραπεία. Οι φτωχοί, οι ηλικιωμένοι και οι ευάλωτοι θα διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Πολλοί δεν θα έχουν τη δυνατότητα μεταφοράς για να μεταβούν σε κλινικές και νοσοκομεία. Πιθανά να υπάρξουν ελλείψεις βασικών φαρμάκων και ιατρικού εξοπλισμού. Τα τρόφιμα και άλλες ανάγκες μπορεί να είναι είτε ελλιπή ή να πωλούνται σε πολύ υψηλότερες τιμές. Η συγκέντρωση εκατομμυρίων ανθρώπων μαζί θα μεταδώσουν τη λοίμωξη, καθώς οι ασθενείς δυνητικά θα μεταδώσουν τον ιό στην οικογένεια, στους φίλους και στην ευρύτερη κοινότητα. Τέλος, όταν η απαγόρευση κυκλοφορίας θα αρθεί και τα μολυσμένα ή εκτεθειμένα στον ιό άτομα θα φύγουν, ενισχύοντας την παγκόσμια εξάπλωση.
Όχι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα
Πέραν των επιπτώσεων στη δημόσια υγεία υπάρχουν βαθιές ανησυχίες για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν είναι εφικτό να κλείσει μια πόλη μεγέθους Λονδίνου ή Νέας Υόρκης χωρίς σημαντικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία, η προσωπική αυτονομία, η ιδιωτικότητα και η πρόσβαση στην υγεία και τη διατροφή. Και βλέπουμε πολύ ορατά σημάδια δυσπιστίας, ακόμη και έξω από την επαρχία Hubei. Στην επαρχία Fujian και αλλού, οι κάτοικοι και η αστυνομία συγκρούστηκαν όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταστήσει τοποθεσίες απομόνωσης σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό, για παράδειγμα, χωρίς να έχει προηγουμένως συμβουλευθεί ή και να ενημερώσει τους κατοίκους.
Όχι για την Οικονομική Ανάπτυξη
Η απομόνωση μιας επαρχίας με πληθυσμό λίγο μικρότερο από εκείνο της Γαλλίας ή του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ένα πλήγμα για την παγκόσμια οικονομία που θα ενισχυθεί περαιτέρω από τη βαθιά ενσωμάτωση της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας της Κίνας με τον υπόλοιπο κόσμο. Το SARS κοστίζει στην παγκόσμια οικονομία περίπου 40 δις δολάρια. Όταν λάβουμε υπόψη τα πάντα, όπως η απώλεια του εμπορίου, του τουρισμού και των μεγάλων επιπτώσεων στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, ο οικονομικός αντίκτυπος θα είναι τεράστιος τόσο εντός της Κίνας όσο και παγκοσμίως. Αυτό συμβαίνει όταν οι χώρες διακόπτουν την κυκλοφορία σε έναν βαθιά διασυνδεδεμένο κόσμο.
Όχι για την Κοινωνική Συνοχή
Φανταστείτε τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους της παγίδευσης μέσα σε μια ζώνη μετάδοσης. Οι άνθρωποι αισθάνονται απομονωμένοι, απελπισμένοι, εγκαταλελειμμένοι. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να επισκεφθούν οικογένεια και φίλους, να παρακολουθήσουν κηδείες ή να γιορτάσουν πολιτιστικά ή θρησκευτικά γεγονότα. Η συμμετοχή στις κοινωνικές ανάγκες των ατόμων και των κοινοτήτων είναι σημαντική.
Η Κίνα έχει μια κοινωνική σύμβαση με τους πολίτες της, η οποία «ανταλλάσσει» τις πολιτικές ελευθερίες με την υπόσχεση να του διασφαλίσει ασφάλεια κι ευημερία. Η εικόνα αυτή αμαυρώνεται καθώς η επιδημία περιστρέφεται εκτός ελέγχου και όπου οι άνθρωποι αισθάνονται εύθραυστοι και κολλημένοι σε μια περιοχή με ενεργό μετάδοση. Η εμπιστοσύνη, η οποία έχει ήδη καταστραφεί, πρέπει να αποκατασταθεί.
Ο δήμαρχος της Wuhan ανέφερε ότι οι τοπικές αρχές καθυστέρησαν να αποκαλύψουν πληροφορίες σχετικά με την επιδημία λόγω μιας πολιτικής που απαιτούσε από την τοπική κυβέρνηση να λάβει άδεια από ανώτερα κυβερνητικά επίπεδα για να αποκαλύψει πλήρως πληροφορίες σχετικά με τον ιό. Αυτή είναι η πληροφορία που όλοι οι κινεζικές αρχές, το κοινό και η παγκόσμια κοινότητα έπρεπε να γνωρίζουν αμέσως. Η Κίνα πρέπει να τερματίσει αυτήν την πολιτική και να ανακοινώσει ότι, αντίθετα, στο μέλλον, θα ανταμείβονται ταχείες και διαφανείς δημόσιες εκθέσεις.
Ποια θα ήταν η καλύτερη στρατηγική για τη δημόσια υγεία;
Εάν μια μεγάλης έκτασης καραντίνα δεν είναι αποτελεσματική, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να ανακτήσουμε τον έλεγχο της επιδημίας;
Α. Αντιμετώπιση
Η απάντηση είναι ότι χρειαζόμαστε μια ενίσχυση παραδοσιακών μέτρων δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αυξάνουν την καλύτερη δημόσια υγιεινή, όπως πλύσιμο των χεριών, πληροφορίες για την υγεία για να δουν έναν γιατρό εάν προκύψουν συμπτώματα και να αποφευχθεί η μόλυνση άλλων. Οι μεθοδικές έρευνες επιτήρησης και επαφής είναι κρίσιμες. Αυτά τα μέτρα δημόσιας υγείας έφεραν υπό έλεγχο άλλες επιδημίες κορονοϊού, όπως το SARS και το MERS.
Απαιτείται άμεση κινητοποίηση χρηματοδότησης από τη διεθνή κοινότητα για έρευνα κι ανάπτυξη εμβολίου και αντιικών φαρμάκων για νέους κορονοϊούς. Επίσης οι πολιτικοί διεθνώς πρέπει να δεσμεύσουν αυξημένα κονδύλια για τη δημόσια υγεία. Και τέλος ο ΠΟΥ πρέπει να επιδείξει ηγετικό ρόλο, συγκαλώντας μια διεθνή συνάντηση συναίνεσης για την ανάπτυξη ενός Παγκοσμίου Σχεδίου Δράσης (Global Plan of Action), συμπεριλαμβανομένων των εμπειρογνωμόνων στον τομέα της δημόσιας υγείας, της επιστημονικής έρευνας, της υγειονομικής περίθαλψης και της ανθρωπολογίας. Η κινητοποίηση μέτρων στο πλαίσιο ενός κοινού παγκόσμιου σχεδίου θα οδηγούσε στη διεθνή συνεργασία, τη διαφάνεια και την επί τόπου εμπειρογνωμοσύνη.
Β. Πρόληψη
Πέρα από αυτά τα μέτρα αντίδρασης, είναι ζωτικής σημασίας η διεθνής κοινότητα να επικεντρωθεί στην ετοιμότητα και την πρόληψη. Ο ιός COVID-19 δεν θα είναι η τελευταία νέα λοίμωξη που θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις. Είναι λιγότερο δαπανηρό και περισσότερο αποτελεσματικότερο να προετοιμάζεται κανείς εκ των προτέρων, ειδικά με ισχυρές καθολικές ικανότητες του συστήματος υγείας, οι οποίες απαιτούνται στο πλαίσιο του ΔΥΚ.
Είναι αναμενόμενο να περάσει κανείς εύκολα από τον εφησυχασμό στον πανικό. Ένας καλύτερος τρόπος είναι να επενδύσει και να προετοιμαστεί με σύνεση πριν μια επιδημία ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Πέραν των απαιτήσεων του ΔΥΚ, οι χώρες θα πρέπει να επενδύσουν, με την απαιτούμενη υποστήριξη, στη συνολική ενίσχυση του συστήματος υγείας, ώστε να έχουν οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, οι υγειονομικές υποδομές και τα συστήματα να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις εστίες χωρίς να υπονομεύουν τις υπόλοιπες υπηρεσίες υγείας. Και οι χώρες θα πρέπει να εξασφαλίσουν ένα ευνοϊκό νομικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης των δικαιωμάτων κυκλοφορίας (ταξιδίων) και της ιδιωτικότητας, να ενημερώνουν γρήγορα το κοινό και τον ΠΟΥ όπου υπάρχει πιθανότητα διεθνούς εξάπλωσης - ενδεχόμενης απειλής για τη δημόσια υγεία.
Υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για την Ευρώπη ή για άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος;
Όχι, αν και οι χώρες υψηλού εισοδήματος κλείνουν ολοένα και περισσότερο τις πόρτες τους στη Wuhan και ακόμη και σε ολόκληρη την ηπειρωτική Κίνα, μια τάση που μπορεί να επιταχυνθεί καθώς ο αριθμός επιβεβαιωμένων περιπτώσεων αυξάνει και παρατηρούμε περισσότερες περιπτώσεις μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο εκτός Κίνας.
Οι περισσότεροι κρατικοί οργανισμοί δημόσιας συμβουλεύουν, λογικά, ενάντια σε κάθε μη απαραίτητο ταξίδι στην Κίνα. Ουσιαστικά, αυτή είναι μια συμβουλή για τα άτομα, όχι μια αυστηρή απαγόρευση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα δεν πρέπει να εξετάζουν σημαντικές απαγορεύσεις κυκλοφορίας ή καραντίνα μεγάλης κλίμακας.
Πως αξιολογείται η ελληνική αντίδραση (έλεγχος της επιδημίας εντός των συνόρων μας);
Η αποτελεσματική εγχώρια απάντηση στον κορονοϊό απαιτεί δύο πράγματα: ισχυρά μέτρα πρόληψης της δημόσιας υγείας και ένα υψηλής ποιότητας καθολικό σύστημα παροχής υγειονομικής περίθαλψης. Ευτυχώς, στην Ελλάδα έχουμε και τα 2 και η ηγεσία του Ελληνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), του Εθνικού Συμβουλίου Δημόσιας Υγείας και του Υπουργείου Υγείας σε αυτό το μέτωπο ήταν άμεση και ενδεδειγμένη. Η χρήση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας αποδεικνύεται πολύ ικανοποιητική για την από κοινού αντιμετώπιση επιδημιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όλοι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πρόθυμοι να αναφέρουν συμπτώματα εάν γνωρίζουν ότι θα λάβουν καλή φροντίδα. Και ενώ ο αριθμός των περιπτώσεων μέχρι στιγμής είναι μικρός, το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης έχει την ικανότητα και την τεχνογνωσία για να χειριστεί ένα σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων αν χρειαστεί με επιτυχία και χωρίς να μειώνει την ποιότητα και την πρόσβαση παροχής υγειονομικής περίθαλψης στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού.
Συμπέρασμα
Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, μια πανδημική απειλή σε μια χώρα αποτελεί απειλή για κάθε χώρα και είναι αδύνατο να προβλεφθεί πότε μπορεί να εμφανιστεί μια πανδημία. Ο νέος κορονοϊός είναι μια υπενθύμιση γι' αυτό. Πρέπει να υποστηρίξουμε και να ανταποκριθούμε στις χώρες που πλήττονται από την επιδημία COVID-19, αλλά οι ενέργειές μας δεν πρέπει να σταματήσουν εκεί. Οι συνεχιζόμενες προληπτικές επενδύσεις στη δημόσια υγεία και ο προγραμματισμός είναι απαραίτητες συνιστώσες της προστασίας της δημόσιας υγείας όχι μόνο των Ελλήνων και των Ευρωπαίων, αλλά και των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Τέλος, τα διαθέσιμα στοιχεία υποδεικνύουν ότι θα πρέπει να δούμε μαζικές καραντίνες με βαθιά καχυποψία.
