Του Παναγιώτη Περγαντά*
Στις 30/5/2012 το περιοδικό Forbes1 είχε άρθρο του Joel Kotkin με τίτλο: «Τι κρύβεται πίσω από την αποδυνάμωση της Ευρώπης; Είναι ο ρυθμός γεννήσεων, Ανόητε!». Η συγκεκριμένη φράση, την οποία χρησιμοποίησε πρόσφατα ελαφρώς παραλλαγμένη ο Γερμανός υπουργός οικονομικών, Β. Σόιμπλε, απευθυνόμενος στον Έλληνα πρωθυπουργό, ήταν το κεντρικό σλόγκαν που είχε χρησιμοποιήσει το 1992 ο τότε υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ Bill Clinton εναντίον του τότε προέδρου, George H. W. Bush. Είναι αξιοσημείωτο να αναδεικνύεται με τόσο ξεκάθαρο τρόπο, σε ένα κατεξοχήν οικονομικό περιοδικό, η δημογραφική γήρανση ως το κύριο πρόβλημα της Ευρώπης τέσσερα σχεδόν χρόνια πριν.
Η γήρανση του πληθυσμού είναι τόσο γρήγορη στον Ευρωπαϊκό Νότο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, που σε μερικές δεκαετίες οι χώρες αυτές δεν θα μπορούν να παράγουν αρκετά ώστε να είναι βιώσιμες. Οι άνθρωποι παραβλέπουμε τη φράση του Theodosius Dobzansky πως: «η ζωή είναι πληθυσμιακό φαινόμενο και μόνο ως τέτοιο μπορεί να εξηγηθεί». Η δημογραφική γήρανση υποσκάπτει την άμυνα των κοινωνιών και περιορίζει το εργατικό δυναμικό, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη της οικονομίας. Αυτό πλήττει τα ασφαλιστικά ταμεία, απειλεί τον παραγωγικό ιστό και δημιουργεί τεράστια θέματα με ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Η οικονομία αντιμετωπίζει μια ανατροφοδοτούμενη πτωτική περιδίνηση, που υπονομεύει την κοινωνική σταθερότητα.
Κάποιοι, όπως ο αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΑΝΕΛ Ν. Ξυδάκης, λανθασμένα πιστεύουν πως η λύση στο δημογραφικό θα δοθεί μέσω της μετανάστευσης. Και αυτό γιατί η μετανάστευση έχει ποικίλες κοινωνικές, πολιτικές αλλά και οικονομικές προεκτάσεις, οι οποίες επηρεάζουν δραστικά τόσο τους μετανάστες, όσο και την εκάστοτε χώρα υποδοχής. Η μετανάστευση δεν αποτελεί πάντα αποτελεσματικό τρόπο αντιστροφής της γήρανσης του πληθυσμού, ιδιαίτερα σε χώρες με αδύναμες οικονομίες όπως η Ελλάδα. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο γιατί η μετανάστευση στις χώρες με αδύνατες οικονομίες είναι ευκαιριακή2, αλλά και γιατί οι όποιοι μετανάστες θα πρέπει να μπορούν να ενταχθούν αρμονικά στις κοινωνίες των χωρών προορισμού τους.
Κρίσιμα στοιχεία για την ενσωμάτωση αυτή αποτελούν, εκτός των άλλων, και ποιοτικοί παράμετροι που σχετίζονται με τον τρόπο οργάνωσης και κοινωνικής συνοχής της χώρας υποδοχής, αλλά και των γενικότερων οικονομικών και πολιτικών συνθηκών που επικρατούν στο εσωτερικό της. Για να αναδείξω τη σημαντικότητα αυτών των παραμέτρων, θα ήθελα να φέρω ως παράδειγμα διαφορετικών τρόπων ενσωμάτωσης τις μουσουλμανικές κοινότητες του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας. Οι παράμετροι αυτοί δεν έχουν να κάνουν μόνο με τους μετανάστες, αλλά και με τις κοινωνίες και την οικονομία των χωρών υποδοχής. Σε χώρες με παρατεταμένη οικονομική κρίση, η εξωτερική μετανάστευση εύκολα γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από μισαλλόδοξες ακραίες φωνές, με αποτέλεσμα κοινωνικές αναταραχές, ριζοσπαστικοποίηση των μειονοτήτων, τρομοκρατία, πολιτική αστάθεια κ.α.
Στο συγκεκριμένο άρθρο του περιοδικού Forbes, γίνεται αναφορά στο βιβλίο του Alejandro Macaron Larumbe με τίτλο «Η δημογραφική αυτοκτονία της Ισπανίας». Στο βιβλίο αυτό ο Larumbe αναδείκνυε το κοινωνικό κόστος της υιοθέτησης νέων προτύπων από τις νέες γενιές των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου. Ο θεσμός της οικογένειας, που κάποτε ήταν κυρίαρχος, έχασε τη σημασία του. Οι προτεραιότητες των νέων γενιών άλλαξαν. Καριέρα, οικονομική ανεξαρτησία, διασκέδαση, ταξίδια δεν «συμβαδίζουν» με τη δημιουργία οικογένειας και την απόκτηση ικανού αριθμού παιδιών για τη δημογραφική συντήρηση των κοινωνιών. Οι ίδιες αλλαγές παρατηρούνται και στη χώρα μας. Οι νέοι αντιλαμβάνονται την ευζωία μέσω των νέων αυτών προτύπων. Τα παιδιά πλέον θεωρούνται «βάρος» και όχι πλούτος. Οι νέες γενιές Ελλήνων αδυνατούν να συσχετίσουν την ετυμολογική συγγένεια των λέξεων τοκετός και τόκος, πληθυσμός και πλούτος και, συνεπαρμένοι από τις «σύγχρονες» τάσεις, αναζητούν την ευζωία στο life style και όχι στη χαρά της συνύπαρξης διαφορετικών γενεών, στις οικογενειακές εστίες. Οι νέες γενιές αποφεύγουν βιωματικές σχέσεις ουσίας και αρκούνται σε επιφανειακές προσεγγίσεις εντυπωσιασμού.
Η λύση του δημογραφικού βρίσκεται στον επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών προτεραιοτήτων. Στην επαναξιολόγηση των προτύπων, με έμφαση στην ανάδειξη της οικογένειας ως πρότυπο και μοντέλο ευζωίας. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται να δοθεί έμφαση στις πολιτικές που ενισχύουν την οικογένεια. Θα πρέπει να δοθούν φορολογικά και οικονομικά κίνητρα3 και να μην αντιμετωπίζονται τα ανήλικα τέκνα ως «τεκμήριο». Πιο πολύ όμως θα πρέπει να αναδειχθεί όχι μόνο από το κράτος, αλλά και από εμάς τους πολίτες, η συμβολή της νέας οικογένειας στην κοινωνική ευημερία. Η λύση στο δημογραφικό πρόβλημα δεν είναι η ευκαιριακή μετανάστευση, αλλά η στήριξη των νέων γονέων να αποκτήσουν όσα παιδιά επιθυμούν και να δημιουργήσουν μια νέα οικογένεια, η οποία θα αποτελεί μέρος ενός λειτουργικού κοινωνικού συνόλου.
Στην ελληνική πραγματικότητα, ο πιο ισχυρός υποστηρικτικός θεσμός ανέκαθεν ήταν η οικογένεια, ελέω κράτους. Οι περιστάσεις όμως σήμερα απαιτούν τη συνδυαστική δράση οικογένειας και κράτους, για τη στήριξη των νέων οικογενειών, που θα ανατροφοδοτήσουν το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, και όχι η κάλυψη του δημογραφικού κενού με ευκαιριακές λύσεις, όπως μας προτείνει ο κ. Ν. Ξυδάκης. Είναι ανάγκη προσαρμογής των κοινωνικών προτύπων στη νέα πραγματικότητα. Προτύπων που συνδέονται με την παράδοση μας χωρίς να είναι φολκλόρ, προτύπων που αναδεικνύουν τον πολιτισμό μας ως στάση ζωής χωρίς να μηρυκάζουν, πρότυπα ανθρώπων που αντιλαμβάνονται τη ζωή ως μια προβολή στο μέλλον, έχοντας ταυτόχρονα συνείδηση της ιστορικής διαδρομής του Ελληνισμού.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω πως οι οποιεσδήποτε πολιτικές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Μεμονωμένες και αποσπασματικές πρακτικές, δεν μπορεί να έχουν μακροχρόνια αποτελέσματα, σε σχέση με το δημογραφικό πρόβλημα4. Η ευκαιριακή μετανάστευση δεν αποτελεί λύση για το δημογραφικό. Θα πρέπει, τέλος, να γίνει κατανοητό πως η οποιαδήποτε δημογραφική πολιτική χρειάζεται χρόνο για να αποδώσει αποτελέσματα5. Προϋπόθεση για αυτό είναι να κρατήσουμε τη χώρα όρθια μέσα στην κρίση και να εργασθούμε με όραμα και πίστη στις δυνατότητες μας για ένα καλύτερο αύριο.
Αναφορές
1: What is Really Behind Europe's Decline? It's the birth Rate Stupid! 30/5/2012
2:Population Implosion? Low Fertility and Policy responses in the European Union RAND Europe 2005
3: European Union European Platform for Investing in Children 2011
4:The Impact of European Demographic trends on regional and urban development. Synthesis report 2011
5: Family policy in Council of Europe member states June 2009
* Ο κ. Παναγιώτης Περγαντάς είναι βιολόγος.
