Των Πάνου Τσακλόγλου και Γιώργου Στρατόπουλου*
Μία σημαντική μεταρρύθμιση αναμένεται να υλοποιηθεί στις αρχές της επόμενης χρονιάς. Η επικουρική ασφάλιση θα μετατραπεί σταδιακά από διανεμητική σε κεφαλαιοποιητική. Οι εισφορές των νέων ασφαλισμένων αντί να κατευθύνονται στη χρηματοδότηση των συντάξεων των νυν συνταξιούχων, θα τοποθετούνται σε ατομικούς λογαριασμούς («ασφαλιστικούς κουμπαράδες»), θα επενδύονται και η σύνταξή τους θα καθορίζεται από τις σωρευμένες εισφορές και τις αποδόσεις των επενδύσεών τους. Πως ακριβώς θα λειτουργούν αυτοί οι «κουμπαράδες»;
Τα ποσά των εισφορών που θα σωρεύονται στους ατομικούς λογαριασμούς δε θα παραμένουν αδρανή ώστε να απαξιώνονται από τον πληθωρισμό. Θα επενδύονται με σκοπό το «αβγάτισμα» του «κουμπαρά», την αύξηση του σωρευμένου ποσού και τελικά την αύξηση της απονεμόμενης σύνταξης. Για τον σκοπό αυτό θα δημιουργηθεί περιορισμένος αριθμός προσεκτικά σχεδιασμένων επενδυτικών χαρτοφυλακίων όπου, κατ’ επιλογήν του ασφαλισμένου, θα κατευθύνονται και θα επενδύονται τα κεφάλαια του ασφαλιστικού του κουμπαρά.
Ένα από αυτά τα χαρτοφυλάκια θα έχει τον χαρακτήρα του «προεπιλεγμένου» (default). Σε αυτό θα κατευθύνονται αυτόματα τα κεφάλαια όσων ασφαλισμένων δεν επιθυμούν να επιλέξουν κάποιο συγκεκριμένο ασφαλιστικό-επενδυτικό χαρτοφυλάκιο. Το «προεπιλεγμένο» χαρτοφυλάκιο θα είναι εκ του σχεδιασμού του το πιο ισορροπημένο-ενδεδειγμένο για τον μέσο ασφαλισμένο χαρτοφυλάκιο, ενώ τα υπόλοιπα χαρτοφυλάκια θα έχουν λιγότερο ή περισσότερο συντηρητική στρατηγική χωρίς όμως να παύουν να είναι κατάλληλα σχεδιασμένα ώστε να ανταποκρίνονται στον βασικό τους σκοπό που είναι η προστασία και αύξηση της περιουσίας -και της σύνταξης- των ασφαλισμένων.
Όλα τα χαρτοφυλάκια θα έχουν δομή «κύκλου ζωής». Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το ρίσκο που αναλαμβάνει ένας ασφαλισμένος στο χαρτοφυλάκιο του θα είναι προσαρμοσμένο στην ηλικία του. Υψηλότερο ρίσκο όταν είναι νέος και οι επενδύσεις του έχουν πολύ μεγάλο χρονικό ορίζοντα και χαμηλότερο ρίσκο όταν ο ασφαλισμένος πλησιάζει την ηλικία συνταξιοδότησης και ο χρονικός ορίζοντας του χαρτοφυλακίου του είναι μικρός. Αυτή είναι μία συνηθισμένη πρακτική στις επενδύσεις συνταξιοδοτικών προϊόντων. Με άλλα λόγια δύο ασφαλισμένοι με διαφορετική ηλικία έχουν θα διαφορετική διάρθρωση επενδύσεων και διαφορετικό επίπεδο ρίσκου ακόμα και αν έχουν επιλέξει το ίδιο χαρτοφυλάκιο.
Ο ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα όχι μόνο της αρχικής επιλογής αλλά και της αλλαγής χαρτοφυλακίου ανά τακτά διαστήματα χωρίς κόστος. Μάλιστα, εάν το επιθυμεί, ο ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα να επιμερίζει τις εισφορές του σε περισσότερα του ενός χαρτοφυλάκια.
Η μηνιαία επικουρική σύνταξη που θα λάβουν οι ασφαλισμένοι όταν φθάσει η ηλικία συνταξιοδότησής τους θα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ποσό που θα έχει σωρευθεί στον ατομικό τους λογαριασμό κατά την ημερομηνία συνταξιοδότησης. Η μέση διάρκεια συνταξιοδοτικού βίου, δηλαδή η διαφορά μεταξύ του προσδόκιμου ζωής και της ηλικίας συνταξιοδότησης είναι η κρίσιμη παράμετρος που θα καθορίζει τη μετατροπή του σωρευμένου ποσού σε μηνιαία σύνταξη, μοιράζοντας στην ουσία το ποσό σε ίσα μέρη στα χρόνια του συνταξιοδοτικού βίου. Κατά συνέπεια, η σύνδεση του ύψους της επικουρικής σύνταξης με το σωρευμένο ποσό είναι ευθεία. Διπλάσιο σωρευμένο ποσό αντιστοιχεί σε διπλάσια σύνταξη.
Τι γίνεται όταν κάποιος έχει την καλή τύχη να ζήσει πολύ περισσότερα χρόνια; Έρχεται κάποια χρονιά που αδειάζει ο κουμπαράς του και μένει χωρίς επικουρική σύνταξη; Όχι, βέβαια. Το σύστημα απονέμει κατά τη συνταξιοδότηση σε κάθε δικαιούχο τη σύνταξη που του αναλογεί βάσει του προσδόκιμου ζωής και του σωρευμένου ποσού αλλά αυτή η σύνταξη είναι ισόβια, παρέχεται εφ’ όρου ζωής. Όσοι ζήσουν περισσότερο θα λάβουν περισσότερα απ’ όσα έχουν σωρεύει ενώ όσοι ζήσουν λιγότερο θα λάβουν λιγότερα. Δηλαδή το ποσό που σωρεύτηκε στον ατομικό λογαριασμό καθορίζει το ύψος της σύνταξης αλλά δεν ισούται λογιστικά με το ποσό επιστρέφεται στον ασφαλισμένο υπό μορφή σύνταξης. Αυτός ο μηχανισμός λέγεται επιμερισμός ρίσκου μακροζωίας και έχει κάποιες συνέπειες στην αρχιτεκτονική του νέου συστήματος.
Συγκεκριμένα, κατά τη στιγμή που απονέμεται η σύνταξη παύει να υφίσταται ο ατομικός λογαριασμός. Όλα τα σωρευμένα ποσά όλων των ατομικών λογαριασμών όλων των συνταξιούχων μεταφέρονται σε ένα νέο συλλογικό κουμπαρά και από εκεί πληρώνονται οι συντάξεις όλων των συνταξιούχων σε καθέναν κατά το ποσό που έχει εισφέρει, αλλά ισοβίως. Αφού δεν υπάρχει ατομικός λογαριασμός πλέον δεν υφίσταται και η έννοια της κληρονομιάς του «υπολειπόμενου» ποσού ως περιουσιακού στοιχείου του ασφαλισμένου. Διότι πλέον δεν του ανήκει το σωρευμένο στον ατομικό του λογαριασμό ποσό αλλά μόνον η σύνταξη που θα του απονέμεται. Φυσικά, η σύνταξη που του απονέμεται «κληρονομείται» στον/στη σύζυγο και στα ανήλικα τέκνα σύμφωνα με τους κανόνες της υφιστάμενης νομοθεσίας.
Ο ασφαλιστικός κουμπαράς θα λειτουργεί με απόλυτη διαφάνεια. Ο ασφαλισμένος θα έχει τη δυνατότητα να μπαίνει στον ατομικό λογαριασμό του και να βλέπει σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες για το ύψος του λογαριασμού, τη διάρθρωση του χαρτοφυλακίου του, το ιστορικό εισφορών, κλπ. Ενώ θα παρέχεται και αναλυτική πληροφόρηση σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Προφανώς, κομβικό ρόλο για την αποτελεσματική και επιτυχή λειτουργία της νέας κεφαλαιοποιητικής επικουρικής θα έχει η διαχείριση των επενδύσεων. Για τον σκοπό αυτό στο νέο δημόσιο επικουρικό Ταμείο, που θα έχει την πλήρη ευθύνη της διαχείρισης των επενδύσεων, εισάγονται μια σειρά από καινοτομίες. Θα συσταθεί εντός του Ταμείου ισχυρή επενδυτική μονάδα και μονάδα διαχείρισης κινδύνων, με εξειδικευμένο προσωπικό, οργάνωση και επενδύσεις σε προηγμένα συστήματα και λογισμικό αντίστοιχα μιας σύγχρονης μονάδας διαχείρισης. Προβλέπονται κανόνες καλής διακυβέρνησης που θα διασφαλίζουν τη δέουσα επιμέλεια και την αποτελεσματική διαχείριση των επενδύσεων των εισφορών των ασφαλισμένων. Τα μέλη του ΔΣ του Ταμείου θα επιλέγονται με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια και ανοιχτές διαδικασίες επιλογής. Επιπρόσθετα, προβλέπεται η δημιουργία ενός αυστηρού αλλά λειτουργικού πλαισίου εποπτείας, που θα διασφαλίζει τα συμφέροντα των ασφαλισμένων.
Η δημιουργία του «ασφαλιστικού κουμπαρά» θα έχει και μια επιπρόσθετη ευεργετική λειτουργία. Θα δώσει μια νέα πνοή εμπιστοσύνης στο δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα. Εμπιστοσύνη που τα προηγούμενα χρόνια, σε μεγάλο βαθμό αδίκως, έχει κλονισθεί στη συνείδηση της κοινωνίας και ακόμα περισσότερο μεταξύ των νέων, πολλοί από τους οποίους θεωρούν ότι η σύνταξη που θα λάβουν μικρή μόνο σχέση θα έχει με τις εισφορές που θα καταβάλουν. Στη νέα επικουρική η ανταποδοτική σχέση εισφορών/παροχών και αποταμίευσης/σύνταξης θα είναι απολύτως σαφής και ευδιάκριτη. Οι εισφορές του ασφαλισμένου θα αποκτήσουν έναν άλλο χαρακτήρα, η σύνδεση με τη μελλοντική σύνταξη θα είναι ευθεία και άμεση, η αμφισβήτηση και η δυσπιστία των νέων έναντι του ασφαλιστικού συστήματος θα περιοριστεί σημαντικά, η έννοια των εισφορών θα επανανοηματοδοτηθεί και η εισφοροαποφυγή θα πάψει να αποτελεί ισχυρό κίνητρο για μαύρη εργασία.
Όπως κάθε σημαντική διαρθρωτική μεταρρύθμιση έτσι και η παρούσα σχεδιάζεται μεθοδικά, και η εφαρμογή της θα είναι σταδιακή. Αυτό σημαίνει πως οι ασφαλισμένοι θα ενταχθούν σταδιακά στο νέο Ταμείο. Θα ενταχθούν υποχρεωτικά οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας από 1.1.2022 (σε κλάδους υπόχρεους σε επικουρική ασφάλιση) ενώ προαιρετικά, θα μπορούν να ενταχθούν οι ήδη εργαζόμενοι (είτε μισθωτοί είτε αυτοπασχολούμενοι ανεξαρτήτως κλάδου απασχόλησης) ηλικίας κάτω των 35 ετών.
* Ο Πάνος Τσακλόγλου είναι υφυπουργός Εργασίας
** Ο Γιώργος Στρατόπουλος είναι αναλυτής και επιστημονικός συνεργάτης στο υπ. Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων
