Της Μαρίας Δαμανάκη*
Με αφορμή τις αντιδράσεις που πυροδότησε η εξαγγελία χαρτοφυλακίου με αντικείμενο την «Προστασία του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής» που θα περιλαμβάνει τη διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος ως έναν από τους βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το επόμενο διάστημα, θυμήθηκα το δοκίμιο του Τζωρτζ Όργουελ «Η πολιτική και η αγγλική γλώσσα». Περιγράφοντας τα τεχνάσματα (και συνάμα τις παθογένειες) του πολιτικού λόγου, ο Όργουελ εστιάζει στη χρήση αμφιλεγόμενων λέξεων με περισσότερα του ενός νοήματα, τις οποίες ο πομπός μεταδίδει έχοντας τον δικό του ορισμό, αφήνοντας την ίδια στιγμή στον δέκτη το περιθώριο να σκεφτεί κάτι διαφορετικό, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσές του.
Οι ερμηνείες που έχουν πέσει στο τραπέζι, αναφορικά με την έννοια της «προστασίας του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» και τη σύνδεσή της με το μεταναστευτικό, είναι ήδη πολλές. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έσπευσε να την ορίσει με όρους ανοικτότητας και πρόνοιας, η Λεπέν πανηγυρίζει για ιδεολογική νίκη της ακροδεξιάς, ενώ κορυφαίοι Ευρωπαίοι πολιτικοί διατυπώνουν σοβαρές επιφυλάξεις για τις ατραπούς στις οποίες θα οδηγήσει η υιοθέτηση μιας τέτοιας θεσμικής ρητορικής.
Και αν η ονομασία του χαρτοφυλακίου προκαλεί ηθελημένα ή αθέλητα σύγχυση, η διακύβευση που τίθεται εν προκειμένω είναι πολύ συγκεκριμένη: ποια κατεύθυνση θα έχει μια πολιτική για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που θα δρα με γνώμονά της την προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής; Μπορεί με τα χρόνια το επίθετο «ευρωπαϊκός» να έχει αναχθεί από απλός γεωγραφικός προσδιορισμός σε ταυτόσημο της προόδου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά η παράθεσή του ως άξιου προστασίας σε συνάρτηση με το μεταναστευτικό, γεννά σοβαρά ερωτήματα. Προστασία των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών ή προστασία από τις ροές αυτές; Ήδη η επιλογή να τεθεί ο «ευρωπαϊκός» ως έννοια ταυτότητας στην τιτλοφόρηση του χαρτοφυλακίου, τον ξεχωρίζει από τις άλλες ταυτότητες, τοποθετώντας τον απέναντί τους. Στο σενάριο αυτό δεν είναι δύσκολο οι «άλλοι» να γίνουν αντιληπτοί ως απειλή - και η προστασία μας από τους κινδύνους που αυτοί εγκυμονούν, ως αδήριτη ανάγκη. Αντίστοιχη προβληματική αναπτύσσεται στα καθ' ημάς αναφορικά με την υπαγωγή των ζητημάτων μεταναστευτικής πολιτικής στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείς στη διακυβέρνηση συνιστά πολιτική επιλογή: φανερώνει την πρόθεσή σου για το πώς επιθυμείς να απευθυνθείς στο ακροατήριο και τους αποδέκτες των πολιτικών σου, συχνότατα δε και για το ουσιαστικό περιεχόμενο των δράσεων σου. Αυτό που όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε, είναι πως στην άσκηση δημόσιας πολιτικής, η συμπερίληψη δεν είναι επιταγή πολιτικής ορθότητας αλλά υποχρέωση δικαιοσύνης. Η επικινδυνότητα της «ολισθηρής πλαγιάς» που δημιουργείται με την εισαγωγή διακρίσεων μεταξύ «ημών» και των «άλλων» είναι πως μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε έναν ολοένα ευρύτερο ορισμό των «άλλων» και σε έναν ολοένα στενότερο ορισμό του τι θεωρείται «ευρωπαϊκό» και άρα άξιο προστασίας.
Το κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τη συγκεκριμένη ρητορική για να κατευνάσει τις φωνές που μιλούν για νωθρότητα στη διαχείριση του μεταναστευτικού ή το εάν αποτυπώνει την πραγματική πολιτική βούληση της ευρωπαϊκής ηγεσίας, μικρή σημασία έχει: και στις δύο περιπτώσεις διαμορφώνονται κατά τον ίδιο τρόπο οι όροι με τους οποίους νομιμοποιείται πλέον να διεξαχθεί ο δημόσιος διάλογος. Το συντηρητικό άλλοθι που δημιουργείται στην κοινωνία από πολιτικές που επιτρέπουν την ανάπτυξη αντίστοιχων ερμηνειών και πρακτικών δεν έχει καμία σχέση με τον ευρωπαϊσμό που ευαγγελίζεται ο τίτλος του χαρτοφυλακίου. Θα φανεί αργά ή γρήγορα, όταν η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας θα έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό που κανείς δεν θα ενδιαφέρεται για την προοδευτική δικαιολόγηση της επιλογής του. Αυτό που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να ξεχνά εν προκειμένω, είναι πως απαραίτητη προϋπόθεση για να προστατεύσεις αποτελεσματικά τα κεκτημένα σου είναι να μην αλλοτριωθείς στην προσπάθειά σου να το πράξεις.
Η Μαρία Δαμανάκη είναι δικηγόρος, MSc Βιοηθικής.
