Το απόσπασμα που δημοσιεύουμε σήμερα προέρχεται από τα Απομνημονεύματα του Βλαντίμιρ Γιεφίμοβιτς Σεμιτσάσνι, ο οποίος το διάστημα 1961- 1967 ήταν επικεφαλής της Επιτροπής Κρατικής Ασφάλειας (ΚΑ.ΓΜΕ.ΜΠΕ.) της Ε.Σ.Σ.Δ.
Σε αυτό το απόσπασμα ο Σεμιτσάσνι αναφέρεται στη συνομωσία εναντίον του Α’ Γραμματέα της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε. Νικήτα Χρουστσόφ και στην πρόταση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ για φυσική εξόντωση του ηγέτη του κόμματος και του κράτους.
* * *
Στα τέλη του 1963 η ανησυχία και οι κριτικές απόψεις ήταν πλέον αισθητές σε ανώτατο επίπεδο. Όχι τόσο, είναι αλήθεια, δυνατά ώστε να φτάσουν στα αυτιά του Χρουστσόφ, ωστόσο δεν μιλούσαν πλέον ψιθυριστά, ούτε πίσω από τις κλειστές πόρτες, όπως παλιότερα. Εκείνοι που αντιμετώπιζαν κριτικά τον Χρουστσόφ, θεωρούσαν πως ο ανώτατος ηγέτης του κόμματος και του κράτους, ολοένα και περισσότερο αποκλίνει από τον ορθό δρόμο. Δεν ακούει πια το περιβάλλον του, νομίζει πως τα ξέρει όλα. Οι ίδιοι άνθρωποι, οι οποίοι με ενθουσιασμό τον βοηθούσαν στην αρχή, τον υμνούσαν, σήμερα, απεναντίας, προσπαθούσαν με όλες τους τις δυνάμεις να ποδηγετήσουν την ακαταμάχητη ορμή του και μάλιστα δε σώπαιναν μπροστά του.
Τα πρώτα από τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου που άρχισαν να συζητούν την διαμορφωθείσα κατάσταση ήταν ο Νο 2 του κόμματος Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ και ο γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής Νικολάι Βίκτωροβιτς Ποντγκόρνι. Το συμπέρασμά τους ήταν: είναι αδύνατον να δουλέψει κανείς με τον Χρουστσόφ. Ωστόσο, ήταν πολύ δύσκολο να περάσουν από τα λόγια στα έργα. Αμφότεροι άρχισαν να διερευνούν το περιβάλλον γύρω τους. Όντας έμπειροι άνθρωποι, καταλάβαιναν πως αν δεν εξασφαλίσουν την υποστήριξη της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, δεν θα καταφέρουν να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους, δηλαδή να αντικαταστήσουν τον επικεφαλής του κράτους και Α’ γραμματέα της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε. Όταν μία υπέροχη ημέρα μπήκα στο γραφείο του Μπρέζνιεφ, αμέσως πρόσεξα πως ο Λεονίντ Ιλίτς αισθάνεται πιο άβολα, απ’ ότι στο παρελθόν. Σηκώθηκε να με υποδεχτεί, μου πρότεινε να καθίσω και άρχισε μία συζήτηση φαινομενικά αδιάφορη. Ήταν πολύ προσεκτικός και υπέρ του δέοντος ευγενής.
- Όπως καταλαβαίνεις, νιώθεις και βλέπεις, η κατάσταση στη χώρα είναι δύσκολη, είπε, ξεκινώντας την διερεύνησή. - Πάψαμε να ενδιαφερόμαστε για τον απλό λαό, ξέφυγε η κατάσταση με τον κομματικό μηχανισμό. Έχουμε πολλές εκδηλώσεις διαφωνίας, ομολόγησε με αυτοκριτική διάθεση.
Η σχέση μας, όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν φιλικές, αλλά και σε ένα βαθμό υπηρεσιακές, συνεπώς δεν μπορούσε να μιλήσει ευθέως για την ουσία της υπόθεσης. Για το λόγο αυτό σταμάτησε εκεί ακριβώς που είχε σκοπό: πρέπει να συγκληθεί η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και να απαλλάξει από τα καθήκοντά του τον Νικήτα Σεργκέγιεβιτς. Αντέδρασα όπως έκρινα σωστό εκείνη τη στιγμή: ουσιαστικά δεν αντέδρασα. Είπα πως πρέπει να σκεφτούμε, να τα ζυγίσουμε όλα, να ανταλλάξουμε απόψεις και στη συνέχεια να αποφασίσουμε. Στη συνέχεια χωρίσαμε. Παρόλα αυτά, δεν χρειάστηκα πολύ χρόνο για να αποφασίσω. Καταλάβαινα περί τίνος γινόταν λόγος και μέσα μου συμμεριζόμουν την επιδίωξη για αλλαγές. Κανείς, βέβαια, δεν ήθελε να επιστρέψουμε στην σταλινική τάξη πραγμάτων, μα, απεναντίας, θέλαμε να καθιερώσουμε συλλογικές μορφές ηγεσίας και να τις βελτιστοποιήσουμε.
Η επόμενη συζήτηση που είχα με τον Μπρέζνιεφ έγινε με την συμμετοχή των μελών του Πολιτικού Γραφείου Ποντγκόρνι και Σελέπιν. Το αντικείμενο της συζήτησης ήταν πιο συγκεκριμένο: συζητήσαμε πρακτικά ζητήματα διασφάλισης της δράσης μας από την πλευρά της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των προκαταρκτικών συζητήσεων των πρωταγωνιστών και ταυτόχρονα των ανώτατων στελεχών της αντιχρουστσοφικής αντιπολίτευσης, των Μπρέζνιεφ και Ποντγκόρνι, η πρόταση για αντικατάσταση του Α’ γραμματέα έπρεπε να τύχει σημαντικής υποστήριξης από την πλειοψηφία των μελών της Κ.Ε. καθώς επίσης και του Προεδρείου. Απέμενε να διευκρινίσουμε δύο ακόμη σημεία: να καθορίσουμε το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο δράσης και ταυτόχρονα να τύχει αποδοχής το σχέδιό μας από τον υπουργό Άμυνας Μαλινόφσκι. Κανείς δεν ήθελε, σε τελική ανάλυση, να έχει την τύχη του Μόλοτοφ, του Μάλενκοφ, του Καγκάνοβιτς και του Σεπιλόφ που πήγε μαζί τους. Ο Χρουστσόφ ήταν όμως ο ανώτατος αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και παρόλο που ανοιχτή σύγκρουση μαζί τους ήταν μάλλον μη αληθοφανής, παρόλα αυτά αυτή η εκδοχή μέχρι τελευταίας στιγμής δεν μπορούσε να αποκλειστεί.
Δεν είχα πλήρη εικόνα για τις συμφωνίες των πολιτικών μεταξύ τους, αν και η 9η Διεύθυνση, η οποία ασχολείτο με την προστασία των μελών της κυβέρνησης, είχε πληροφορίες για την πλειοψηφία των συναντήσεών τους. Εγώ όμως δεν ήμουν μέλος του Προεδρείου κι ως εκ τούτου δεν έλαβα ενεργό μέρος στη διαμόρφωση της αντιπολίτευσης. Την άνοιξη του 1964 ο Α’ γραμματέας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε Νικήτας Χρουστσόφ γιόρταζε τα 70 του χρόνια. Με αφορμή αυτή την επίσημη γιορτή, τον επισκέφτηκαν για να τον συγχαρούν όλοι οι σοβιετικοί εκπρόσωποι. Δεκάδες συγχαρητήριες επιστολές ελάμβανε ο τιμώμενος και από άλλες χώρες της σοσιαλιστικής συνεργασίας, από ηγέτες κρατών και τους κομματικούς ηγέτες, καθώς επίσης και από ηγέτες άλλων χωρών του κόσμου.
Στις αναρίθμητες προπόσεις, στις χαιρετιστήριες ομιλίες τα επιτεύγματα του Νικήτα Σεργκέγιεβιτς Χρουστσόφ τύγχαναν υψηλής αποτίμησης και εξυμνούνταν. Πώς αλλιώς θα μπορούσε; Μία τέτοια επέτειος δεν προδιαθέτει για βαθιά, αντικειμενική ανάλυση, πολύ περισσότερο για ξεκαθάρισμα των συγκρούσεων σε πολιτική βάση. Εκείνοι που ήξεραν πως τούτη η στιγμή, η γιορτή για τα 70χρονα του Χρουστσόφ, θα ήταν και η τελευταία επίσημη γιορτή ως ανώτατου κρατικού και κομματικού ηγέτη, δεν ήταν πολλοί. Εγώ ανήκα πλέον στον κύκλο των μυημένων. Άκουσα τις ωδές προς τιμή του εορτάζοντος, τα απερίγραπτα εγκώμια και συγκεκριμένα του Μπρέζνιεφ και ταυτόχρονα προσπαθούσα να διαβάσω στα πρόσωπα τι στην πραγματικότητα ένιωθαν εκείνη τη στιγμή αυτοί οι άνθρωποι. Είχα ένα εσωτερικό μονόλογο με τη συνείδησή μου.
Η αλήθεια είναι ότι ο Ν. Σ. Χρουστσόφ με βοήθησε πολύ στη ζωή. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τι έκανε για μένα. Η δυσαρέσκεια που είχα τότε αφορούσε την μεταγενέστερη πολιτική εξέλιξή του και ειδικότερα αφορούσε και τη δυσαρέσκεια και την ανάκλησή του από την υπεύθυνη θέση. Ο κύκλος των μυημένων διαρκώς μεγάλωνε, ωστόσο δεν υπήρχε ακόμη συγκεκριμένο σχέδιο και ενιαία στρατηγική δράσης. Τα ζητήματα περί του δέοντος γενέσθαι και το κυριότερο πώς θα δράσουμε παρακάτω, δεν έφυγαν για μέρες ολόκληρες από το μυαλό του Μπρέζνιεφ. Μία ημέρα μου τηλεφώνησε και με ρώτησε αν μπορούσα να περάσω να με δει, γιατί, δήθεν ήθελε να συζητήσει ένα πρακτικό ζήτημα. Μετά από λίγο ήμουν στο γραφείο του. Εκείνες τις ημέρες ο Χρουστσόφ προετοιμαζόταν για την επίσκεψη στην Σουηδία και, όπως είχε καθιερωθεί πλέον ως παράδοση, σκόπευε να ταξιδέψει εκεί μαζί με την οικογένειά του, αρχικά με τραίνο ως το Λένινγκραντ και από εκεί με καράβι. Η πρόταση του Μπρέζνιεφ ήταν ξεκάθαρη: «Τι θα γινόταν αν η ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. σταματούσε το τραίνο του Χρουστσόφ κατά την επιστροφή του από το Λένινγκραντ σε κάποιο σημείο στο Ζαβίντοφ και έθετε σε απομόνωση τον Α’ γραμματέα;»
Σε αυτό το σενάριο, η ανάδειξη του νέου «πρώτου» θα γινόταν σε συνθήκες απόλυτης ασφάλειας. Εννοείται πως εκείνη την εποχή ο Λεονίντ Ιλίτς, όντως δεύτερος γραμματέας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε., είχε ήδη καταλάβει πως ο εκείνος ο νέος που θα αντικαθιστούσε τονΧρουστσόφ ήταν ο ίδιος. Ωστόσο, εκτιμώντας καλά τις δυνατότητές του και στο βαθμό που πλησίαζε η αποφασιστική στιγμή ο τρόμος του απέναντι στον Χρουστσόφ μεγάλωνε. Η πρόταση του Μπρέζνιεφ με εξέπληξε δυσάρεστα. Ακόμη κι αν σε τελική ανάλυση η ομάδα του Προεδρείου κατέληγε σε αυτό το σενάριο (πράγμα για το οποίο κάθε άλλο παρά βέβαιος ήμουν), οι ενέργειες μας θα ήταν τελείως παράνομες και θα προκαλούσαν την καταδίκη σύσσωμου του κόσμου. Μέτρησα γρήγορα τα «υπέρ» και τα «κατά» και απάντησα πως με αυτή τη λύση δεν μπορώ να συμφωνήσω. Ο Μπρέζνιεφ, προφανώς, δεν είχε καταλάβει γενικά το πως σκέφτομαι. Έχοντας αφήσει την φαντασία του αχαλίνωτη, έστρεψε τη συζήτησή μας στη δυνατότητα φυσικής εξόντωσης του Χρουστσόφ.
- Αυτό δεν πρόκειται να το κάνουμε ποτέ, τον διέκοψα απότομα.
Γενικά, πως ήταν δυνατό να κάνουμε κάτι τέτοιο; Ούτε εγώ, ούτε ο Μπρέζνιεφ δεν κάναμε ποτέ κάτι τέτοιο με τα χέρια μας. Ποιος θα το έκανε; «Κάποιος» από τον κύκλο εκείνων που δούλεψαν μαζί με τον Χρουστσόφ επί δεκαετίες; Κάποιος από εκείνους που τον προστατεύουν, που του ετοιμάζουν το φαγητό; Και τι θα γίνει τότε; Συνομωσία; Απόπειρα; Αποκλείεται! Όλα αυτά πέρασαν αστραπιαία από το μυαλό μου.
- Στην αρχή με ενημερώσατε για το σχέδιο σύγκλισης της ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής, όπου και θα έμπαινε αυτό το ζήτημα. Θεωρώ πως μόνο αυτή η λύση είναι δυνατή, του επεσήμανα κατηγορηματικά.
Δεν είχαμε τι άλλο να πούμε. Ο συνομιλητής μου σκεφτόταν μόνο το πως πρέπει να δράσουμε για να καθαιρέσουμε τον Χρουστσόφ και δεν του περνούσε από το μυαλό ότι θα πρέπει να τον κοιτάζει στα μάτια όταν θα το κάνει. Ήθελε να τα βρει όλα έτοιμα. Αυτή την πλευρά του Μπρέζνιεφ δεν την ήξερα. Θα μπορούσα να υποθέσω πως κάτι τέτοιο με περίμενε κι εμένα στο μέλλον από αυτόν; Ήθελα να πιστεύω πως ο Μπρέζνιεφ απλά ήθελε να δει την αντίδρασή μου. Νοητά ξανά και ξανά επέστρεφα στην πρότασή του και πάλι την απέρριπτα κατηγορηματικά. Θα έλεγα όμως ψέματα, αν τώρα ισχυριζόμουν πως από τότε είχε καταλάβει ότι ο Μπρέζνιεφ, με βάση τα γνωρίσματα του χαρακτήρα του, θα γινόταν πολύ κακός πρώτος γραμματέας.
Κάποια στιγμή, το 1990 με προσκάλεσε ο τότε πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ., της Ε.Σ.Σ.Δ. Β. Κριουτσκόφ και μου ζήτησε εξηγήσεις για τη συνέντευξη που είχα δώσει στη γαλλική τηλεόραση, στην οποία είχα δηλώσει πως ο Μπρέζνιεφ μου είχε προτείνει στην φυσική εξόντωση του Χρουστσόφ. Είχαμε τον παρακάτω διασκεδαστικό διάλογο:
- Αναφέρατε αυτή τη συζήτηση που είχατε με τον Μπρέζνιεφ στα μέλη του Προεδρείου;
- Γιατί; - απάντησα. Όλοι ήταν υπέρ της καθαίρεσης του Χρουστσόφ από όλα τα αξιώματα. Η πρόταση του Μπρέζνιεφ δεν ήταν παρά μια δοκιμαστική βολή.
- Τουλάχιστον να το λέγατε στον Χρουστσόφ.
- Από πού κι ως πού; Αφού κι εγώ ήμουν υπέρ της παραίτησής του!
- Να γράψετε ένα επεξηγηματικό σημείωμα προς την Κ.Ε. για όλα αυτά. Η φωνή του Κριουτσκόφ ήταν μεταλλική.
- Με αφορμή τι;
- Όλα αυτά...
- Η Κ.Ε. δεν μου ζητάει εξηγήσεις κι εσείς δεν είστε η Κεντρική Επιτροπή.
- Αν το ξανασκεφτείτε, τηλεφωνήστε στον αναπληρωτή μου. Δώστε του το τηλέφωνό σας.
Όπως ήταν φυσικό, δεν έδωσα το τηλέφωνό μου (αφού έτσι κι αλλιώς το ήξεραν!) και δεν έγραψα κανένα επεξηγηματικό σημείωμα. Βέβαια, είπα πως μπορώ να μαζέψω τους ξένους δημοσιογράφους και να δώσω μία συνέντευξη με αφορμή την πρότασή του.
Το Σάββατο 17 Αυγούστου 1991 η τηλεόραση έδειξε τη συνέντευξή μου, στην οποία μίλησα για την ολομέλεια του Οκτωβρίου 1964. Την Κυριακή επαναλήφθηκε η εκπομπή. Κι όταν στις 19 του μηνός το πρωί ανακοινώθηκε η Κρατική Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης, άρχισαν να μου τηλεφωνούν φίλοι και να με ρωτούν περιπαικτικά: «Δώσατε εντολές την παραμονή;»
Μετά τη συνέντευξη της Κρατικής Επιτροπής Έκτακτης Ανάγκης, στις 19 του μηνός το βράδυ, μου τηλεφώνησε ο Σελέπιν: «Έλα, πάμε μία βόλτα», μου είπε.
Συναντηθήκαμε.
- Λοιπόν, με ρώτησε ο Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς, τα είδες;
- Ναι, το είδα αυτό το τσίρκο. Δεν θα καταφέρουν τίποτα.
Εκείνες τις αυγουστιάτικες ημέρες ο αντιπρόεδρος, ο πρόεδρος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, ο υπουργός Άμυνας και ο πρωθυπουργός επέδειξαν την πλήρη οργανωτική τους αδυναμία. Λέμε πως έστελναν τηλεγραφήματα στις Κ.Ε των ενωσιακών δημοκρατιών, στις επιτροπές περιοχών, προτείνοντάς τους να στηρίξουν την Κρατική Επιτροπή Έκτακτης Ανάκης.
Εμείς όμως τον Οκτώβριο του 1964 δεν αφήσαμε κανένα γραπτό ίχνος. Είναι ανόητο να καθοδηγηθείς τέτοιες υποθέσεις με τηλεγραφήματα. Χρειάζονται στενές προσωπικές επαφές, για να βλέπεις κατάματα τον συνομιλητή. Επιπλέον, μας είχαν μάθει ότι η πολιτική ηγεσία της χώρας, είναι η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος. Αυτό σημαίνει ότι μόνο σε αυτή μπορούσαμε να στηριχτούμε. Σε αυτές τις υποθέσεις πρέπει να σε στηρίζει κάποιος ισχυρός οργανισμός. Η ομάδα της Κρατικής Επιτροπής Έκτακτης Ανάγκης συμπεριφέρθηκε σαν μία μικρή ομαδούλα, η οποία ήταν πολύ εύκολο να κατηγορηθεί για συνομωσία, απόπειρα πραξικοπήματος και να σταλούν τα μέλη της πίσω από τα κάγκελα. Γι’ αυτό κι έχασαν. Μαζί της ηττήθηκε και ο σοβιετικός λαός, αλλά και το ένδοξο κράτος...
Ας επιστρέψουμε όμως στο 1964. Τα γεγονότα ήταν σε πλήρη εξέλιξη, ήταν αδύνατο πια να σταματήσουν. Αμέσως μετά τη συνάντηση με τον Μπρέζνιεφ, σήκωσα το τηλέφωνο και τηλεφώνησα στον Σελέπιν.
- Άκου, του είπα. Θέλουν να μας μπλέξουν. Θέλουν με τα χέρια άλλων να κάνουν ένα έγκλημα, και μετά; Τι θα γίνει μετά;
- Ποιος ξέρει τι θα γίνει μετά.
Ο Σελέπιν μονίμως συμφωνούσε μαζί μου. Ήταν κατηγορηματικά αντίθετος σε μία τέτοια λύση... Ένα μόνο πράγμα μπορούσε να ανακατέψει την τράπουλα. Η προετοιμασία για την καθαίρεση του Χρουστσόφ δεν ήταν πλέον μυστικό. Σύμφωνα με την μεταγενέστερη μαρτυρία του γιου του Χρουστσόφ, Σεργκέι, πηγή της αποκάλυψης της σχεδιαζόμενης καθαίρεσης του Α’ γραμματέα, ήταν το πρώην στέλεχος της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, Γκαλιουκόφ, μέλος της προσωπικής φρουράς του πρώην μέλους του Πολιτικού Γραφείου και μετά το 1961 αναπληρωτή του προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου της Ρωσικής Σοβιετικής Ομόσπονδης Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας Νικολάι Γκριγκόριεβιτς Ιγκνάτοφ.
Ο Ιγκνάτοφ, νομίζω, προσπαθούσε να παίξει σε δύο ταμπλό και να εξασφαλίσει «εναλλακτική διέξοδο» για τον εαυτό του, ώστε να έχει τη δυνατότητα σε περίπτωση επιτυχίας ή αποτυχίας των σχεδίων κατά του Χρουστσόφ, να επιστρέψει στο Πολιτικό Γραφείο. Από τη μία πλευρά είχε διαβουλεύσεις με τον Μπρέζνιεφ και, από την άλλη, μετέφερε μέσω του σωματοφύλακά του προειδοποιητικά σήματα στον Σεργκέι Χρουστσόφ και μέσω αυτού, στον πατέρα του Νικήτα Σεργκέγιεβιτς. Όταν ο Χρουσταόφ έμαθε ότι σχεδιάζουν να μιλήσουν εναντίον του ο Αλεξάντρ Σελέπιν και ο Βλαντίμιρ Σεμιτσάσνι, δήλωσε πως δεν πιστεύει στις προειδοποιήσεις. Δεν μπορούσε καν να σκεφτεί πως μπορούμε να είμαστε εναντίον του.
Ο άνθρωπος, στον οποίο παρόλα αυτά, ο Α’ γραμματέας ανέθεσε να ελέγξει τις φήμες που είχαν φτάσει στ’ αυτιά του, ήταν ένα μέλος του Πολιτικού Γραφείου, φίλος και σύμμαχός επί πολλά έτη του Χρουστσόφ, ο Αναστάς Ιβάνοβιτς Μικογιάν. Λόγω των περιστάσεων, βρέθηκε μπροστά στην αναγκαιότητα να λάβει την οριστική απόφαση με ποια πλευρά θα πάει. Σε πολλά ζητήματα ο Μικογιάν ήταν πιο κοντά απ’ όλους στον Χρουστσόφ, ωστόσο, ο σκληρό χαρακτήρα, ιδιαίτερα σε κρίσιμες στιγμές, ποτέ δεν επέδειξε. Ένα από τα αστεία που κυκλοφορούσε κάποια εποχή μεταξύ των κομματικών στελεχών, ήταν αφιερωμένο σε αυτόν. Σύμφωνα με το αστείο κάποιος άγνωστος είχε συνθέσει ένα τετράστιχο για τον Μικογιάν: «Από τον Ιλίτς μέχρι τον Ιλίτς χωρίς έμφραγμα και παράλυση». Γενικά, κοντολογίς, η ήρεμη, χωρίς συγκρούσεις ζωή από την εποχή του Λένιν μέχρι την εποχή του Μπρέζνιεφ, ήταν το ιδανικό αυτού του ανθρώπου, κατά τις φήμες.
Ο Μικογιάν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, έμαθε πως οι φήμες είναι αληθινές. Ωστόσο, από αυτόν ζητούσαν να πει με ποια πλευρά θα πάει. Όταν ο Αναστάς Ιβάνοβιτς πήγε στον Α’ γραμματέα που διψούσε να μάθει την αλήθεια, διέψευσε όλες τις προειδοποιήσεις που είχε λάβει ο Χρουστσόφ και το έκανε με τον πλέον πειστικό τρόπο. Ο Χρουστσόφ, προειδοποιημένος από τον γιο του, δεν ήταν ούτε αφελής, ούτε ανόητος. Είχε τεράστια εμπειρία, πράγμα που τον βοηθούσε να καταλάβει την αλλαγή των διαθέσεων γύρω του, χωρίς τη βοήθεια κανενός. Τι σκεφτόταν τότε; Ποιες αποφάσεις πήρε;
Για μένα και τον Σελέπιν το ένα ερώτημα διαδεχόταν το άλλον. Τι θα προσπαθήσει να κάνει ο Χρουστσόφ, αν λάβει νέες πληροφορίες και αναιρέσει όλες του τις αμφιβολίες; Θα προστρέξει να τον βοηθήσει ο Μαλινόφσκι (ο οποίος μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε πει τίποτα σε κανένα!) όπως πριν από επτά χρόνο ο Ζούκοφ βοήθησε τον Νικήτα Σεργκέγιεβιτς; Και πώς τότε θα μας αντιμετωπίσει με τον Σελέπιν ο Χρουστσόφ; Για ποιο πράγμα θα μιλήσουμε με τον Μπρέζνιεφ και τον Ποντγκόρνι; Θα γίνουμε συνωμότες; Θα γίνουμε εχθροί; Η αναποφασιστικότητα του Μπρέζνιεφ ήταν πλέον επικίνδυνη. Γι’ αυτό στην επόμενη συνάντησή μας τον πίεσα: η ασάφεια ως προς την απόφαση με θέτει σε μεγάλο κίνδυνο.
Τελικά, είπα τα λόγια, τα οποία ώθησαν τον Μπρέζνιεφ σε αποφασιστικές ενέργειες.
- Να θυμάστε, είπα, αν ο Χρουστσόφ μάθει την αλήθεια, τότε πριν απ’ όλα θα δώσει εντολή σ’ εμένα, ώστε σύμφωνα με τις υπηρεσιακές μου αρμοδιότητες, σας συλλάβω ως μέλος «αντικομματικής ομάδας». Και εγώ, Λεονίντ Ιλίτς, θα είναι υποχρεωμένος να το κάνω.
Είκοσι εννέα χρόνια μετά την «μικρή οκτωβριανή επανάσταση του 1964», όπως βάπτισαν τα γεγονότα της ολομέλειας του Οκτωβρίου, οι μοσχοβίτες φιλελεύθεροι, προβλήθηκε η ταινία του Γκόστεφ «Γκρίζοι λύκοι». Στη συγγραφή του σεναρίου συμμετείχε ο Σεργκέι Χρουστσόφ. Ανεξάρτητα από την αφθονία απομνημονευμάτων και ζώντων μαρτύρων της καθαίρεσης του Χρουστσόφ, η ταινία ήταν καρικατούρα. Η φιλοδοξία για «ιστορική και πολιτική ταινία» ήταν αμετροεπής. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως ο Σεργκέι Χρουστσόφ αρνήθηκε κατηγορηματικά να μπει το όνομά του στους τίτλους.
Στην ταινία έχει οριακά αγνοηθεί το πρόβλημα των ανθρωπίνων σχέσεων. Όλα ανάγονται μόνο στην επιδίωξη υφαρπαγής της εξουσίας. Δεν ήταν ακριβώς έτσι! Μεταξύ του λαού είχε αρχίσει να αυξάνει η ανησυχία για τις διαρκώς νέες, ατεκμηρίωτες τυχοδιωκτικές αποφάσεις του Χρουστσόφ στον τομέα της οικονομίας, της κομματικής οικοδόμησης, της εξωτερικής πολιτικής. Μιλούσαν στον Χρουστσόφ για αυτό, μα εκείνος αγνοούσε τις υποδείξεις των συντρόφων του. Αυτό συγκεκριμένα οδήγησε στη λήψη ακραίων μέτρων - στην καθαίρεσή του από όλες τις θέσεις, με βάση τα συμφέροντα της χώρας!
Στην ταινία αμφιλεγόμενος ήταν και ο ρόλος των Σελέπιν και Σεμιτσάσνι. Δεν ήμασταν μέλη του Προεδρείου της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε., αφού ήμασταν στην αρχή της κρατικής μας σταδιοδρομίας. Για το λόγο αυτό δεν μπορούσαμε να ήμαστε πρωταγωνιστικές φιγούρες. Στην ταινία υπάρχει ο Γκαλιουκόφ, ο πρώην σωματοφύλακας του πρώην μέλους του Πολιτικού Γραφείου Ιγκνάτοφ. Κατά την εξέλιξη της πλοκής ο Γκαλιουκόφ δολοφονείται στην ταινία. Αυτό είναι σκέτη επινόηση. Μετά τα γνωστά γεγονότα του 1964, υγιής και ζωντανός εργαζόταν στον Μουραχόφσκι, τον πρώην Α’ αναπληρωτή του προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου.
Ψέματα είναι και η σκηνή της ταινίας που δείχνει τον Χρουστσόφ να προσπαθεί να τηλεφωνήσει από την Πιτσούντα στην έδρα της Στρατιωτικής Περιοχής του Κιέβου στον Κόσεφ, καθώς και η συζήτηση του Χρουστσόφ με τον Μαλινόφσκι.
Προκειμένου να δείξουν έντονη πλοκή στην ταινία, μονίμως κάποιον σκοτώνουν, οργανώνουν παρακολουθήσεις. Στην πραγματικότητα τότε δεν σκοτώθηκε κανείς. Ένα άλλο ψέμα: ο Σεργκέι Χρουστσόφ αρκετές φορές απηύθυνε κατηγορίες, λέγοντας πως οι συνοριοφύλακες της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ παρακολουθούσαν στενά τον πατέρα του κατά την παραμονή του στην Πιτσούντα. Με κατηγορεί προσωπικά για πολλά πράγματα. Δεν συμφωνώ μαζί του. Τίποτα από όλα αυτά δεν έγιναν έτσι όπως τα περιγράφει. Εγώ προσωπικά διαρκώς επέμενα στην τήρηση της νομιμότητας, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούσαμε να συμβάλλουμε στην εξέλιξη του σοβιετικού συστήματος, χωρίς να το βλάπτουμε.
Όλο το χρονικό διάστημα που προηγήθηκε της ολομέλειας του Οκτωβρίου 1964, κατά τη διάρκειά της και αμέσως μετά από αυτή, δεν είχε κηρυχθεί πουθενά κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δεν κινήθηκε ούτε ένα τεθωρακισμένο, δεν απογειώθηκε ούτε ένα αεροπλάνο. Δεν απέπλευσαν εκτάκτως σκάφη του πολεμικού ναυτικού. Δεν κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Δεν έκλεισε για τους επισκέπτες του ούτε το Κρεμλίνο. Αυτό είναι ένα επίτευγμα του Χρουστσόφ, ο οποίος δημιούργησε μία κατάσταση, στην οποία η καθαίρεσή του έγινε δημόσια, στην ολομέλεια της Κ.Ε. χωρίς την προσφυγή στη βία.
Φυσικά, ο Μπρέζνιεφ και ο Ποντγκόρνι είχαν εκ των προτέρων συζητήσει με κάθε μέλος του Προεδρείου, ενώ ο Ρουντακόφ και ο Πολιακόφ με κάθε γραμματέα της Κ.Ε. Είχαν συζητήσεις και με τους γραμματείς των Κ.Ε. των δημοκρατιών και των περιοχών. Δηλαδή προετοίμασαν την ολομέλεια, όπως προετοιμαζόταν συνήθως - έστω μία ασυνήθιστη - κομματική συνέλευση! Ο Αλεξέι νικολάγιεβιτς Κοσίγκιν, για παράδειγμα, όταν του έθεσαν το ζήτημα, το πρώτο πράγμα που ρώτησε ήταν: «Με ποιον είναι η ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ;» Μόνο όταν έμαθε πως η ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. συμφωνεί με αυτό το βήμα, απάντησε: «Θα στηρίξω».
Ο Μπρέζνιεφ φοβόταν τη συζήτηση με τον υπουργό Αμύνης και την καθυστερούσε. Αν ο Ρ. Γι. Μαλινόφσκι δεν στήριζε το σχέδιο, όλα θα περιπλέκονταν επικίνδυνα. Ωστόσο, στο τέλος όλα έγιναν κατά πως πρέπει. Μεταξύ των άλλων, την παραμονή αυτής της συζήτησης ο Λ. Ι. Μπρέζνιεφ πήγε στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας και επέστρεψε μόνο μετά την 10η Οκτωβρίου, όταν είχε συμφωνήσει ο Μαλινόφσκι. Για την καθαίρεση του Χρουστσόφ, συμφωνούσε και το μέλος του Στρατιωτικού Συμβουλίου Μπελομπορόντοφ. Είναι προετοιμαστεί για αυτή τη λύση και ο βασικός σκελετός των μελών της Κ.Ε. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όλοι ήταν έτοιμοι να καθαιρέσουν τον Χρουστσόφ. Γι’ αυτό ισχυρίζομαι πως δεν υπήρξε καμία συνομωσία. Σε σχέση με την ταινία «Γκρίζοι λύκοι» εγώ και ο Νικολάι Μέσιατσεφ θέλαμε να μιλήσουμε στους δημοσιογράφους, καλώντας σε αυτή τη συνάντηση και στελέχη της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ, μέλη των οικογενειών Χρουστσόφ και Μικογιάν, αλλά το γραφείο Τύπου της Επιτροπής Κρατικής Ασφάλειας δεν βρήκε το κουράγιο να οργανώσει μία τέτοια συνέντευξη Τύπου»
Από το βιβλίο Β.Ε. Σεμιτσάσνι, Ανήσυχη καρδιά, Μόσχα, 2002
