Πριν από 38 χρόνια, στην πρωτεύουσα της Ουκρανίας Κίεβο, διεξήχθη κεκλεισμένων των θυρών η δική του σκηνοθέτη Σεργκέι Παρατζάνοφ ( 1924-1990), με την κατηγορία της «αρσενοκοιτίας», έγκλημα που τιμωρούνταν με βάση του άρθρο 112 του Ποινικού Κώδικα.
Ο μαέστρο, όπως τον αποκαλούσαν σκηνοθέτες του διαμετρήματος του Ακίρα Κουροσάβα και άλλοι, ο άνθρωπος μας κληροδότησε ταινίες όπως «Στη σκιά των ξεχασμένων προγόνων», «Το χρώμα του Ρόδου» κ.λπ. καταδικάστηκε να περάσει μέχρι το 1979 τα χρόνια του στη φυλακή.
Από εκεί, ο άνθρωπος το όνομα του οποίου έδωσαν στον πλανήτη Νο3963 έστελνε γράμματα σε φίλους και συγγενείς. Μερικά από αυτά δημοσιεύουμε σήμερα.
Αγαπητέ Σβέτ Πάβλοβιτς!
Ταμάρα Στεπάνοβα και Κίρα – Τζάν!
Έλαβα το γράμμα σας και, με την ευκαιρία, σας απαντώ. Έγιναν τόσα πολλά σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Ήρθαν φίλοι μου από την Τιφλίδα. Για «υπηρεσιακούς λόγους» δεν μου επέτρεψαν να συναντηθώ μαζί τους και αναγκάστηκα σε ένδειξη διαμαρτυρίας να κάνω απεργία πείνας, η οποία διήρκησε 18 ώρες (η πιο σύντομη απεργία πείνας στον κόσμο). Με πέταξαν από τον «Θάλαμο υψίστης ασφαλείας». Στη συνέχεια για λόγους νουθεσίας μεταφέρθηκα σε μια ένα άλλο τμήμα και μια άλλη μπριγάδα Τώρα πια δεν είναι «πυροσβέστης», αλλά καθαριστής στο εργοτάξιο «Κραν – μπαλκί». Όλοι είναι ευχαριστημένοι. Σκύβω και μαζεύω ηλεκτρόδια και μέταλλα. Είναι καλύτερα. Αυτά είναι σχεδόν όλα μου τα νέα. Και κάτι ακόμη. Η Ειδική Διεύθυνση μου πρότεινε να αποδεχτώ την ενοχή μου και να υποβάλλω αίτηση χάριτος. Το έκανα. Φευ! Την απέρριψαν!
Παράξενα πράγματα συμβαίνουν. Σύμφωνα με τον Κώδικα όλοι όσοι εξέτισαν το 1/3 της ποινής τους, χωρίς παραπτώματα, στέλνονται στις οικοδομές. Εγώ έχω εκτίσει περισσότερο από τα 2/3 και δεν με στέλνουν πουθενά. Αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη έκπληξη σε όλους τους κρατούμενους. Με απομόνωσαν. Γιατί δεν μ’ αφήνουν; Θα ήθελα πάρα πολύ να πάω στις οικοδομές. Φευ, όμως . . <…>
Ιούλιος 1976
<…> Δεν ξέρω για ποιο λόγο είμαι φυλακισμένος κάτω από αυτές τις άγριες και αφόρητες συνθήκες. Κανείς δεν θα τις άντεχε. Κανείς. Ας μην βαυκαλίζονται όμως. Είναι ο χαρακτήρας μου – εκκεντρικός και ασυνείδητος που με βοήθησε να επιβιώσω τα δύο αυτά χρόνια! Στο πλήθος που με περιβάλει, όπου το μόνο που θέλουν είναι να με ταπεινώνουν συνέχεια, γιατί είμαι ο μοναδικός που έχει «δίπλωμα» από τον άλλο κόσμο, όπου κυριαρχεί η διαφθορά και η άνεση, θέλουν να κλείσουν τους λογαριασμούς τους μ’ εμένα. <…>
<…> Έζησα 50 χρόνια εκπληκτικής ζωής. Τώρα την εκτιμώ και την επανεκτιμώ. Δεν θα άλλαζα ούτε μια μέρα, ούτε εκεί, ούτε εδώ. Κάνω μια δουλειά που δεν είναι ορατή, αλλά είναι η δουλειά μας. Είδες, άραγε, τη δουλειά της Σβετλάνας; Τι εκπληκτικός που είναι ο σταυρός που της έλαχε στη ζωή, τι δεινά αντέχει. Πόση θλίψη και βρωμιά τους έφερα. . . Ακόμη και τώρα για τη ζωή στοχάζομαι. Όλα αυτά έγιναν στο παρελθόν. Θα πρέπει να πληρώσω με βάση τα μέτρα του Μεσαίωνα και της Ιεράς Εξέτασης. Το βάρος είναι πολύ μεγάλο . . . .<…>
Απρίλιος 1976, Στριζάφκα.
<…> Τώρα έχω ένα παράξενο καθήκον. Είμαι ο «μέγας παρηγορητής». Ήρθα σ’ επαφή με συναδέλφους που έχουν από 9 ως 12 ποινές και ο καθένας από αυτούς θα μπορούσε να ήταν μια ξεχωριστή ταινία (όχι ροζ πέτρες).
Στις μια ακριβώς στο βάθος του ορίζοντα περνάει ένα τραίνο. Πριν το μεσημεριανό φαγητό. Λοιπόν, εδώ και πέντε χρόνια από το βαγόνι – εστιατόριο μια γυναίκα μας χαιρετάει. Και όλοι την περιμένουμε. Υπάρχει. Αυτή είναι η καλοσύνη! Βρέχει, χιονίζει, το τραίνο καθυστερεί, εκείνη όμως μας χαιρετάει, και όλοι ξέρουν ότι είναι μία η ώρα. Την ύπαρξη της ελευθερίας μπορείς και πρέπει να την ξεχάσεις. <…>
Χωρίς ημερομηνία
Σεργκέι Κωνσταντίνοβιτς!
Το γράμμα σας ήταν για μένα γιορτή!
Σας γράφω την παραμονή της 17 Δεκεμβρίου – όπου συμπληρώνονται τρία χρόνια αυστηρής και απάνθρωπης απομόνωσης. Τι ευτυχία που το συνειδητοποίησα αυτό, διαφορετικά η ζωή μου, αποτιμώμενη ως «Συμπόσιο στα χρόνια της πανούκλας», θα ήταν απλά διακοσμητική και ανούσια. Η συνάντηση με την αυστηρότητα του καθεστώτος φυλάκισης, με τους υπότροπους και τους ψυχοπαθείς, τους οποίους μέχρι σήμερα θεωρούσα ως κακό κινηματογράφο – παραχαράξεις και θνησιγενείς καρπούς. Ποιος ελεύθερος όμως θα μπορούσε να φανταστεί ότι στα πολωνικά μοναστήρια, όπως το Ιζιασλάβ και το Σοκάλ, το πολωνικο-ουκρανικό μπαρόκ έχουν μετατραπεί σε στρατόπεδα υψίστης ασφαλείας, ενώ στα εικονοστάσια τους υπάρχουν πλέον γωνιές προπαγάνδας για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων πολιτικής αναμόρφωσης. Και οι κατάδικοι με τις ριγέ φορεσιές τους βάφουν, και οι ντόπιοι τους πετάνε πάνω από τα συρματοπλέγματα αυγά το Πάσχα και μπουκάλια κολόνιας.
Χιλιόμετρα ανθρώπινου δέρματος είναι γεμάτα με τατουάζ με θέματα από τον Ραφαήλ μέχρι τον Βερεσάγκιν, με αποσπάσματα από τον Εκκλησιαστή και με πορτραίτα ηγετών από τον Φραγκλίνο Ιωσήφ μέχρι τον Ιωσήφ! <…>
<…> Τι ευτυχία που είναι το γράμμα σας ! Εδώ υπάρχουν κατάδικοι που για 15 χρόνια δεν έχουν πάρει ούτε ένα γράμμα. Και ξαφνικά εγώ παίρνω 11 – 12, μερικές φορές και παραπάνω. Εκείνοι διαλύονται σιωπηλοί, όταν ο λογοκριτής μου δίνει το πακέτο με τα γράμματα. Με συγκλονίζει αυτό .. Το ίδιο και η αγριότητά τους, η προδοσία τους, οι ψείρες, η σύφιλης στο στρατόπεδο, τα χαρέμια των ομοφυλόφιλων, εκείνων που έχασαν στα χαρτιά, αδελφές – χρεωμένοι από τη χαρτοπαιξία και κάθε είδους βρωμιά. . . .Και παρόλα αυτά ελπίδα υπάρχει …. Συναντάς έναν καλλιτέχνη, ο οποίο δεν γνωρίζει ότι είναι ταλαντούχος, συγκεκριμένα υπάρχει μια μεγαλοφυΐα ο Β. Λ. που δεν μπορώ να τον πείσω ότι πρέπει να σπουδάσει. Μοιάζει πολύ με τον Ντιούρερ. Φτιάχνει διαρκώς καινούρια πράγματα – μαχαίρια για καυγάδες και κάθε είδους χρειώδη. . ..<…>
<…> Απέμειναν άλλες 730 μέρες. . . Είναι πιθανόν να μην με απελευθερώσουν. Συχνά νομίζω πως έτσι θα γίνει. Αν όμως μ’ αφήσουν – τι ευτυχία θα είναι να δω, να αγαπήσω, να χορτάσω και να γράψω όλα όσα δεν έχουν ακόμη γραφτεί. Τον ίδιο άθλο δεν έκαναν και ο Κουρμπάς, ο Ντοβζένκο, ο Αιζενστάιν και άλλοι; Κι εκείνους τους είχαν πελεκίσει! Τι χειρότερο από το να σε εξοστρακίσουν από την Εκκλησία ή την Τέχνη; <…>
Καλοκαίρι 1976, Στριζάβκα.
Ντάσα !
(ή και Ντάρια)
Όμορφε μου φίλε, μούσα, βόρειο σέλας, Ελευθερία, γενναιοδωρία, σπατάλη και θηλυκότητά μου !
Έλαβα όλες τις πληροφορίες, τα βιβλία, τα θερμά ρεύματα, τους μουσώνες και μελτέμια που μου έστειλες.
Ντάρια!
Αγαπημένη … Πιθανόν να θεωρούσα πως οι σχέσεις μας ήταν συμβατικές, αποδείχτηκε όμως κάτι άλλο, ότι είσαι φίλος ειλικρινής, βαθύς και αφοσιωμένος.
Θυμάσαι που δεν σε καταλάβαινα όταν ήθελες να πας στο Γιερεβάν να δεις έναν φίλο σου που ήταν στην απομόνωση. Τόλμησα τότε να στο απαγορεύσω.
Τώρα συνειδητοποίησα ότι δεν είχα δίκιο.
Ντάσα, δεν θέλω τίποτα προς το παρόν. Σ’ ευχαριστώ για όλα. Μην ζορίζεις τον εαυτό σου. Προς το παρόν τίποτα δεν μπορεί να με βοηθήσει.
Αν κάποιος δεν κινήσει τα νήματα από ψηλά. <…>
Χωρίς ημερομηνία αποστολής
Σβετλάνα !
Στη Στρίζαβκα δεν έμελλε να πάρω το γράμμα σου.
Στις 19 Αυγούστου, στις 6 το πρωί, μ «έχωσαν» στη μεταφορά. Ξανά τα ίδια, όπως και στο Γκούμπνικ. Τα μάζεψα βιαστικά, ξεχνώντας τα μισά μου πράγματα – ρούχα, φαγητό, αντικείμενα πολυτελείας, με φόρτωσαν σ’ ένα βαγόνι, και ακολουθώντας τη διαδρομή Βίνιτσα – Χμέλνιτσκ – Λβοφ – Χάρκοβ – Βοροσίλοβγκραντ θα πάω στη νέα ζώνη (αυτή είναι η δική μου υπόθεση). Προς το παρόν βρίσκομαι στο κέντρο διερχομένων στο Χμέλνιτσκ.
Νέες ταλαιπωρίες – νέα κύματα δεινών και συγκλονισμών. Δεν γνωρίζω τις αιτίες. <…>
Αύγουστος 1976
Σβετλάνα !
Η κοινότητα που μ’ έδεσαν είναι Επαρχία Βοροσίλοβγκραντ, πόλη Περεβάλσκ, οδός 313.14 Τ.Κ. 349140. Προς το παρόν δεν υπάρχει διορισμός, δεν ξέρω τη διεύθυνση και την μπριγάδα που θα δουλέψω. Στον ορίζοντα της στέπας – τύμβος, σαν του Τουταχταμών. Αυτό είναι όλο κι όλο. Μ’ έχουν κλείσει στην καραντίνα. Ανασταίνομαι. Ανατέλει η Σοφία Ροτάρου. Ξέχασα να πάρω πολλά από το στρατόπεδο. Στη Στριζάβκα. Δεν αποχαιρέτησα τον προϊστάμενο της μπριγάδας και τους φίλους μου. Καθ’ οδόν σου έγραψα δυο γράμματα, ένα από το Χμέλνιτσκ και ένα από το Ντονέτσκ. Χωρίς εθνική φρουρά, - ασορτί. Γεωργιανοί, Αρμένιοι, Αζέριοι, Καζάχοι. Μας προϋπάντησαν λυκόσκυλα και αυστηρότητα – τάση προς εμετό. Το μπάνιο όμως μας ανανέωσε. Οι λεύκες θροΐζουν – τύλιξαν τους κορμούς τους με συρματόπλεγμα. <…>
Σεπτέμβριος 1976 Περεβάλσκ.
Σβετλάνα !
<…> Όλο αυτό το διάστημα περιμένω γράμμα σου. Ανησυχώ, το δικό μου γύρισε πίσω. Πριν από αυτό σου είχα στείλει δύο γράμματα από την φυλακή στο Νονέσκ και από τη φυλακή στο Χμελίνσκ, όπου ήταν τρομακτικά. Σε λίγο κλείνω μήνα στη νέα ζώνη. Μ’ έβαλαν στο διοικητήριο να καθαρίζω και να καλώ όσους χρειάζεται στα γραφεία. Τρέχω, είναι πολύ αστείο. Σύντομα όμως θα με κάνουν φύλακα ή πυροσβέστη. Η ζώνη είναι μεγάλη, παραγωγική. Πολύ πιο μεγάλη από εκείνη της Στρίζαβκα. Παράγει γερανούς, που τους στέλνουν στη Γαλλία και το Πακιστάν. <…>
<…> Η μεταφορά μου είναι μια συγκεκριμένη τακτική να μην βρω τη «χημεία» μου. Είναι ένας τυχοδιωκτισμός και μια προβοκάτσια με καταδίκη στη ζώνη. Εδώ η Μόσχα (ο Σμιρνόφ) έστειλε τον φάκελο μου. Δεν με ξέρουν εδώ, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα στοιχεία από την Στριζάβκα, που λένε «για τον καυγά με τον Ντεμούρα» - έναν προβοκάτορα που κάποτε ζούσε στο δικό του σπίτι στην οδό Πολυτεχνίτσασκαγια. Ο φτωχός Γκερασίμοφ και οι φροντίδες του. Στέπα, στέπα, στέπα, τύμβοι, η φασαρία της παραγωγής και η παρηγοριά της στέπας του Ντονέσκ! Μυστήριο! Ενδιαφέρον!
Το περιβάλλον είναι τρομακτικό. Άγριο! Ορθχεία! Προσωπικό λογαριασμό προς το παρόν δεν έχω κι ούτε πρόκειται για πολύ. Έχω φιλίες με ανθρώπους που ξέρουν αρμενικά. <…>
Σεπτέμβριος 1976 Περεβάλσκ
Σβετλάνα !
<…> Το τελευταίο γράμμα της Λίλι Μπρικ έχει μια εκπληκτική θλίψη και παραίτηση. Φαίνεται ότι ο Σμιρνόφ αρνήθηκε (έτσι πιστεύω) σε σχέση, μάλλον, με τον φάκελο μου. <…>
<…> Το 1953 στην οδό Κρεσάτικ (εκεί που είναι το «Καστάν») συνάντησα δύο γυναίκες – μητέρα και κόρη – που φορούσαν γαλάζια μεταξωτά φορέματα. Ήταν η Ιουδήθ και η Αλίνα. Σε αυτή την «Μέσσα» εξέφρασα τον ενθουσιασμό, την παραμυθία, το ρέκβιεμ και το Μπαχτσί Σαράι, και την πενία. Θα πρέπει να εξετάσεις λεπτομερώς και όποτε αποφασίσεις να αγοράσεις μια κορνίζα για το σαλόνι και να βάλεις την μπρούτζινη πλακέτα (1 ρούβλια 78 καπίκια) και να τη δωρίσεις στην Αλινα. Η Μάσα ας την φροντίσει. Πόσο αργά κυλάει ο χρόνος. Η Λυδία Τίχονοβνα ας μη ταλαιπωρείται με το αεροστεγές σκάφανδρο, μου έδωσαν εδώ ολόκληρο κουστούμι, δηλαδή στολή πυροσβέστη. Δεν χρειάζομαι τίποτα. Θα πρέπει να περάσουμε καλά τις γιορτές. Στις σκέψεις τους η γέννηση του Σούρεντσκα (πού θα βρουν τα λεφτά;). Ο κόσμος έχε καλούς ανθρώπους, ακόμη. Πώς είναι το δάχτυλο σου; Η Νόρα ας γράψει στον Ντενίσοφ. Του αξίζει αυτό. Τι θα δωρίσεις στον Σούρεντσκα; Για μένα ήταν εύκολο – του ζωγράφισα κάτι και του το έστειλα .(εκπληκτικό).
Σ.
Αν είναι δυνατόν τα σχέδια μου να μην σε κάνουν να ζηλεύεις και να μη θέλεις να στεφανωθείς!! ; !
Οκτώβριος 1976, Περεβάλσκ.
Αγαπητοί Λίλι Γιούρεβνα και Βασίλι Αμπγκάριτς!
Έλαβα το γράμμα σας στο νέο μου μέρος. Μετά από τον Βάσια.
Στο νέο μέρος εργάζομαι ως σερβιτόρος στο διοικητήριο, αλλά θα με κάνουν πυροσβέστη. Προς το παρόν δεν χρειάζομαι τίποτα. Η ζώνη είναι περίπλοκη και αυστηρή. Ορυχεία – τύμβοι. Αργκό. Με μετέφεραν μέσω του Ντιεπροπετρόφσκ. Στο Ντιεπροπετρόφσκ – ο Δνείπερος – είναι μια φυλακή για ψυχικά ασθενείς. Για μια στιγμή νόμισα ότι θα με μεταφέρουν στον Δνείπερο. Δόξα τω Θεώ – πέρασε κι αυτό.
Ένας φίλος, από την Οδησσό, - καταχραστής 140 χιλιάδων, ονόματι Μιχαήλ Γιάκοβλεβιτς Μπρικ, ήθελε να με πείσει ότι είναι συγγενείς σας από την Οδησσό. Δεν αντιλέγω, γιατί είναι γλυκός και αβοήθητος όπως κι εγώ.
Έχω καιρό να λάβω γράμμα από την Σβετλάνα, τα περιμένω. Έγραψα και στη Ρουζάνα.
Να προσέχετε τους εαυτούς σας. Είναι σημαντικό.
Σύντομα κλείνω 3 χρόνια. Είναι άθλος. Η υπόθεσή μου έχει καταδικαστεί. Πριν από αυτό μου έδωσαν μια γλυκιά αίτηση στο Κίεβο όπου ζητούσα χάρη. Στη συνέχεια όμως κάτι ή κάποιος ανακατεύτηκε. Και όλα τελείωσαν με την μεταγωγή μου σε άλλη ζώνη. Μετά από ένα χρόνια θα γίνουν τα ίδια.
Ευχαριστώ την Βάσια για το μουσικό και ευγενικό της γράμμα. Θα πρέπει να γίνει καλά, ας προσπαθήσει πολύ!
Διαβάσατε το «Άμαρκορντ»; Πριν από δέκα χρόνια είχα γράψει την «Εξολογόγηση» για τη ζωή του νεκροταφείου. Λυπάμαι αν δεν το έχετε διαβάσει. Η Σβέτικ μπορεί να σας το στείλει. Ο Σούρεντσκα με εξέπληξε με το κατόρθωμα του – 2ο έτος! Δεν υπάρχει κάτι το όμορφο και το αστείο στην απομόνωση που θα ήθελα να σας το στείλω. Για την Σβετλάνα έφτιαξα την κούκλα «Τουταχταμών» - θα της την στείλουν από την Στριζάβκα.
Σας φιλώ. Σας ευχαριστώ που προσέχετε τη Ρουζιάνα. Ξέρω ότι περνάει δύσκολα. Υπάρχει άραγε Θεός;
Μου επέτρεψαν να έχω μουστάκι. Ζήτω. Κάνει ήδη ζέστη.
Νοέμβριος 1976
*Επιλογή – μετάφραση από τα ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης
