Του Μιχάλη Τουτζιάρη
«Για αιώνες, οι παγκόσμιες οικονομικές μας τύχες διαμορφώνονται από τις δίδυμες δυνάμεις της τεχνολογικής προόδου και της παγκόσμιας ενοποίησης. Αυτές οι δυνάμεις μπορούν να φέρουν ευημερία σε όλα τα κράτη. Ωστόσο, χωρίς τη σωστή διαχείριση, μπορούν επίσης να προκαλέσουν καταστροφή.
Ο Α'' Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Τα χρόνια πριν τον Μεγάλο Πόλεμο ήταν μια περίοδος εξαιρετικής τεχνολογικής προόδου αλλά και πρωτόγνωρης παγκόσμιας ενοποίησης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλου πλούτου. Ωστόσο, αυτός ο πλούτος δεν διανεμήθηκε ισότιμα ή δίκαια… ήταν μια εποχή τεράστιας ανισότητας.
Το 1910 στο Ηνωμένο Βασίλειο μόλις το 1% ήλεγχε σχεδόν το 70% του πλούτου της χώρας… Σήμερα μπορούμε να βρούμε σημαντικές ομοιότητες με την περίοδο πριν τον Μεγάλο Πόλεμο. Αλλά και μετά τον πόλεμο, οι ηγέτες δεν κατάφεραν να αντλήσουν τα σωστά συμπεράσματα: έβαλαν και πάλι μπροστά το βραχυπρόθεσμο όφελος από τη μακροχρόνια ευημερία – αποχωρώντας από το εμπόριο, προσπαθώντας να επαναφέρουν τον χρυσό κανόνα. Χρειάστηκε η φρίκη ενός δεύτερου πολέμου για να βρεθούν βιώσιμες λύσεις στα κοινά μας προβλήματα.»
Τάδε έφη η κ.Λαγκάρντ του ΔΝΤ σε δηλώσεις τις πριν δύο μήνες. Σίγουρα, υπάρχουν πολλές ομοιότητες της σημερινής παγκοσμιοποίημενης εποχής μας με εκείνες της εποχής των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Το λάθος όμως της σύγκρισης των δύο εποχών μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες επιλογές είτε επενδυτικές είτε επιχειρηματικές. Οι σημαντικότεροι παράμετροι έχουν να κάνουν με το ρόλο του κράτους και τα μεγέθη των εταιρειών.
Μπορεί ο ρόλος του κράτους να συνέβαλε και τότε στη σταθεροποίηση του συστήματος αλλά σήμερα είναι κατά πολύ ισχυρότερος, ανεξέλεγκτος και αποφασιστικότερος (τουλάχιστον στην ατμομηχανή μέχρι σήμερα του πλανήτη).
Αυτό φάνηκε στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης του 2008, όπου άνοιξαν οι πύλες των «ανεξάρτητων» κεντρικών τραπεζών. Επίσης, οι κρατικές δαπάνες το 1930 ήταν 2,5% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ, τώρα ξεπερνούν το 20% του ΑΕΠ.Τα μεγέθη των πολυεθνικών είναι κολοσσιαία (οι κεφαλαιοποίησες της Apple και Amazon ξεπερνούν τα οικονομικά μεγέθη κρατών όπως η χώρα μας, ενώ τα ταμειακά διαθέσιμα τους μας ξεχρεώνουν).
Βέβαια αυτό ίσως καθιστά αρκετά δύσκολο να διασωθούν σε μια ενδεχόμενη κατάρρευση του οικοδομήματος αφού θα απαιτούσε τεράστιο δημόσιο κόστος που κανείς δεν το φαντάζονταν το 1930, όταν οι προβληματικές επιχειρήσεις ήταν μικρότερες και εύκολα χειραγωγίσιμες. Έτσι φθάσαμε στις βιώσιμες λύσεις κατά την κ. Λαγκάρντ, όπως οι διάφοροι παγκόσμιοι οργανισμοί, βλ. Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ που αντιπροσωπεύει, και θεωρητικά αποτελούν μια μορφή εγγύησης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Συνθέτοντας το πάζλ της αρθρογραφίας μου, σχετικά με την επερχόμενη οικονομική ύφεση που βρίσκεται ήδη προ των πυλών, «Οι αγορές πλέον δεν απέχουν πολύ από μια κρίση, όπως θα έλεγε και ο Άλαν Γκρίνσπαν, οι αγορές εισέρχονται στην επόμενη κρίση, εξάλλου οι γύπες περίμεναν αρκετά….»(1987-1988, 1997-1998, 2007-2008, 2018...Θα επαναληφθεί ή ιστορία; 06 Αυγούστου 2018), και με έντονα τα σημάδια του πρώτου κύματος της διόρθωσης των διεθνών χρηματαγορών αναζητούμε το σημείο καμπής που θα αλλάξει την ιστορία και θα μεταλλάξει για άλλη μια φορά τις αγορές.
Το ερώτημα που θα θέσουμε τους επόμενους μήνες θα είναι: Τι επιτέλους χρειάζεται για να απαλλαγεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα από τα θανάσιμα αμαρτήματά του και να αποκατασταθεί εκ νέου η πίστη σε αυτό; Και φυσικά τι θα συμβεί στις ελληνικές τράπεζες, ποιος θα βάλει νέο χρήμα πέντε φορές πάνω από την χρηματιστηριακή τους αξία, και τι μας εγγυάται τελικά η ΕΚΤ σχετικά με τις καταθέσεις!
Στο «χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου», (4 Οκτωβρίου 2018) αναλύσαμε τους λόγους που οι τράπεζες οδηγήθηκαν στη σημερινή αδιέξοδη κατάσταση.Να θυμίσω μερικές δηλώσεις αξιωματούχων που καθησύχαζαν τους επενδυτές σε αντίθεση με την εικόνα που παρουσίαζα και θεωρούσα φυσιολογική εξέλιξη.
Στις 4 Οκτωβρίου, μια ημέρα μετά από τη ραγδαία πτώση των τραπεζικών μετοχών, o Κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωνε: «Η εκτίμησή μας είναι πως επρόκειτο για μια κερδοσκοπική επίθεση, καθώς θεωρούμε πως η χθεσινή εικόνα δεν αντιστοιχεί ούτε στα θεμελιώδη μεγέθη της οικονομίας, ούτε στην κατάσταση των ελληνικών τραπεζών» (Δημήτρης Τζανακόπουλος, 4 Οκτωβρίου 2018) «Οι τράπεζες πέρασαν όλες με επιτυχία τα stress tests, ακόμα και κάτω από τις υποθέσεις του δυσμενούς σεναρίου και είναι υπερβολικές οι αντιδράσεις των αγορών που βιώνουμε. Πολλά κρίσιμα ζητήματα έχουν επιλυθεί, το νέο θεσμικό πλαίσιο μας λύνει τα χέρια, αρκετές όμως προκλήσεις τις έχουμε ακόμη μπροστά μας και πρέπει να τις χειριστούμε με αποφασιστικότητα, σχέδιο, συνεργασία και υπομονή.»(Νίκος Καραμούζης-politic.gr,11/10/2018)
Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι τράπεζες έμειναν με “τον μουτζούρη”, καθώς οι χρεοκοπίες πολλών επιχειρήσεων και η αδυναμία αποπληρωμής των δανείων από τους πολίτες που είδαν τα εισοδήματά τους να καταρρέουν, (μέσω της παράλογης υπερφορολόγησης και αφαίμαξης για τη δημιουργία υπερπλεονασμάτων και επιδοματικής πολιτικής),τους στέρησαν την σημαντικότερη πηγή εσόδων!Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι τράπεζες κατάντησαν εισπρακτικές εταιρείες των λογαριασμών “ύδρευσης και αποχέτευσης”!
Η πικρή αλήθεια είναι ότι οι τράπεζες δεν έχουν πλέον αντικείμενο εργασίας καθώς ούτε δανείζουν, ούτε τους δανείζουν! Η πικρή αλήθεια είναι ότι όταν έχεις κεφαλαιοποίηση 600 εκατ. Και ζητάς 500 από τις αγορές ψάχνεις να τα βρεις από τρελούς! Ούτε καν κερδοσκόπους γιατί ο κερδοσκόπος ελπίζει…Η πικρή αλήθεια είναι ότι η έξοδος από τα μνημόνια οδήγησε σε απώλειες άνω του 40% της κεφαλαιοποίησης τους από τον Αύγουστο! Η πικρή αλήθεια είναι ότι κανένας δεν προαναγγέλλει τον θάνατό του! (politic.gr, Τουτζιάρης Μιχάλης,11/10/2018)
Ποιά ήταν όμως η κυβερνητική αφήγηση; Η «καθαρή» έξοδος, όπως έλεγε το Μέγαρο Μαξίμου, θα ήταν το γεγονός ότι για πρώτη φορά η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ θα μπορούσε να χαράξει την πολιτική της δίχως τους δανειστές. Tότε ξεκίνησαν οι εξαγγελίες παροχών, οι οποίες αποδοκιμάστηκαν άμεσα τόσο από τους επενδυτές, όσο και από τις αγορές.
Η κυβέρνηση συνέχισε απτόητη να επιμένει σε υποσχέσεις περί μεταρρυθμίσεων, τις οποίες όμως οι ξένοι επενδυτές δεν είδαν ποτέ να γίνονται πράξη. Κάπως έτσι φθάσαμε στη σημερινή σκληρή εικόνα της κατάρρευσης της κεφαλαιοποίησης των τραπεζών, (τρομάζεις να δεις τις τιμές στο ταμπλό) και την αυστηρή προειδοποίηση, για άλλη μια φορά, από την Τρόικα για τις μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η χώρα. (Τελεσίγραφο Θεσμών προς κυβέρνηση: Προθεσμία μέχρι 15 Φεβρουαρίου για τράπεζες – προαπαιτούμενα,24 Ιαν.2018, capital.gr)
Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί για τα επόμενα 100 χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κανόνες θα αλλάξουν και πάλι υπό την απειλή μιας οικονομικής κατάρρευσης. Το παγκόσμιο παζλ διαμορφώνεται με νέα εδαφικά σύνορα, με νέα οικονομικά συμφέροντα με νέες συμμαχίες.
Οι ισχυροί θα μοιράσουν τον κόσμο για άλλη μια φορά. Το τίμημα που θα πληρώσει ο πλανήτης θα είναι επώδυνο καθώς οι ανισορροπίες από την γερασμένη Ευρώπη και ΗΠΑ θα οξύνει τις αντιπαραθέσεις σε Ανατολή και Δύση. Ποιός θα υπερισχύσει; (Οι δυνατότητες ανάπτυξης των οικονομιών εξαρτώνται πάρα πολύ από την ταχύτητα με την οποία αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας, που κατά κανόνα ορίζεται ως 15 έως 64 έτη).
Στην Ελλάδα, ως συνήθως, η εικόνα είναι απογοητευτική, καθώς οι νέοι μας, επιστήμονες και μη, εγκαταλείπουν τη χώρα σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Στον αντίποδα, οι ορδές των μεταναστών που κατακλύζουν τη χώρα μας αναζητούν μια θέση στο μεγάλο γεωπολιτικό πάζλ. Η ιστορία θα είναι ο αυστηρός κριτής όλων όσων έλαβαν επιζήμιες αποφάσεις για τη χώρα. Η ιστορία συνήθως επαναλαμβάνεται ως φάρσα ή ως τραγωδία……..Ας μη ξεχνάμε πως «όταν η Σμύρνη καίγονταν» οι σύμμαχοί μας έβλεπαν……
Συνθέτοντας το πιο κρίσιμο ΠΑΖΛ στη ιστορία μας πρέπει να βάλουμε τα σωστά κομμάτια άμεσα στη θέση τους. Ο χρόνος δουλεύει αντίστροφα….και δεν είναι υπέρ μας….
