Ερειπωμένα κτήρια, πεσμένες στέγες, αντικείμενα που σαπίζουν μέσα σε κιβώτια τα οποία δεν έχουν ανοιχτεί εδώ και δεκαετίες, αυτοκίνητα που σκουριάζουν παρατημένα. Ένα ανάκτορο με στατικά και άλλα προβλήματα. Κήποι κατάξεροι, με τον κίνδυνο της πυρκαγιάς να απλώνεται στις κατάφυτες εκτάσεις που τους περιβάλλουν. Λεηλασίες και καταστροφές. Αυτός ο σκουπιδότοπος είναι τα πρώην Βασιλικά Κτήματα στο Τατόι, που θα μπορούσαν, με κατάλληλη φροντίδα και κονδύλια, αλλά και με ανάλογη πολιτική βούληση, να αποτελέσουν έναν μοναδικό χώρο πρασίνου, αναψυχής, όπως και επιμόρφωσης, με επιτόπιο μουσείο.
Έργα εκατομμυρίων ευρώ θα έπρεπε να εκτελούνται στα κτήρια του Κτήματος, τα οποία όμως έχουν παραδοθεί στη φθορά του χρόνου και των καιρικών συνθηκών, αν και για πολλά από αυτά υπάρχουν μελέτες. Τις συνέταξε και τις προσέφερε στο κράτος ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου. Ακόμα κι αυτός, όμως, δήλωσε πως σταματά, μετά την όγδοη μελέτη, καθώς τίποτα δεν προχωρά εδώ και μήνες. Προς επίρρωσιν όσων λέγονται για αδιαφορία, ίσως και αμηχανία της κυβέρνησης απέναντι στο θέμα, ο υπουργός Πολιτισμού κ. Αριστείδης Μπαλτάς έδωσε πριν από λίγες μέρες μόλις... 100 χιλιάδες ευρώ στην Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής και Στερεάς Ελλάδας. Ποια ανάγκη να καλύψουν πρώτα αυτά τα ψίχουλα;
Το Τατόι, που αποτελούσε τόπο παραθερισμού στην αρχή και κατόπιν κατοικίας της τέως βασιλικής οικογένειας περιήλθε στην κατοχή του ελληνικού δημοσίου το 2003. Κατά διαστήματα, έχουν γίνει κάποια έργα από το υπουργείο Πολιτισμού, ωστόσο η κατάσταση είναι δραματική και βαλτωμένη εδώ και μήνες. Πολλά από τα ιστορικά κτίρια κινδυνεύουν να καταρρεύσουν, όπως το Βουτυροκομείο, τα κτίρια Μάνδρας, η Οικία Δασοφύλακα, η Γεννήτρια, η Οικία φροντιστή, το γκαράζ, οι στρατώνες, το ελαιοτριβείο, το δασονομείο. Κειμήλια αποθηκευμένα σε διάφορα κτήρια σαπίζουν, ενώ υπάρχουν εκατοντάδες κιβώτια που έχουν ανοιχτεί αλλά τα περιεχόμενά τους δεν έχουν συντηρηθεί και δεκάδες που είναι ακόμα κλεισμένα.
Άμεσα σωστικά έργα από το Υπουργείο Πολιτισμού έχουν γίνει κατά τα προηγούμενα χρόνια σε μόλις 4 από τα 49 κτήρια. Σε πρόσφατη ομιλία του ο πρόεδρος του Συλλόγου Βασίλης Κουτσαβλής αναφέρθηκε ανάμεσα σε άλλα στο πρόβλημα του οινοποιείου, μέσα στο οποίο σαπίζουν εξαιρετικά αυτοκίνητα καθώς η έτσι κι αλλιώς προβληματική στέγη έχει αφαιρεθεί. Το οινοποιείο χτίστηκε μέσα στην επταετία 1879-1885 και το κρασί του Τατοΐου αρχίζει να αποσπά εγχώριες και διεθνείς διακρίσεις από το 1888 και μετά.
Η ετήσια παραγωγή του κτήματος ήταν περίπου 130 χιλιάδες μπουκάλια για τρεις ποικιλίες κρασιού «Chateau Decelie» (Οίνος Δεκελείας). Μετά τον Πόλεμο παρήχθη και η μάρκα «Τατόι».
Μετά την κατάργηση της βασιλείας κατασκευάστηκε στην ανατολική πλευρά της αυλής, παράλληλα προς τα γκαράζ, μια πρόχειρη αποθήκη για την φύλαξη μικρών ταχυπλόων σκαφών που ανήκαν στη βασιλική οικογένεια.
Σήμερα τα αυτοκίνητα παραμένουν εκεί, χορταριασμένα, εγκαταλελειμμένα και μερικά σπασμένα και με ανοιχτά καπό. Στον χώρο του Βουστάσιου φυλάσσονται και άλλα αυτοκίνητα, τα οποία έχουν κυρηχθεί διατηρητέα.
Το Τατόι είναι μοναδικό για την ελληνική πραγματικότητα ιστορικό σύνολο, «με πολύ ενδιαφέροντα κτήρια και διαμορφώσεις, που συνιστούν εξοχικό τόπο διαμονής και αγρόκτημα, δομημένου σε ένα φυσικό περιβάλλον ιδιαιτέρου κάλλους στους πρόποδες της Πάρνηθας, χαρακτηριστικού για την Αττική και το αττικό πολιτιστικό τοπίο» όπως έχει τονίσει η δρ Λίνα Μενδώνη σε ομιλία της προς τον Σύλλογο Φίλων.
Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού έχει κηρύξει ως μνημεία α) όλα τα επιμέρους κτίσματα του πρώην Βασιλικού Κτήματος Τατοΐου, «διότι διαθέτουν αξιόλογα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία, αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο, μιας οργανικής ενότητας, μοναδικής σε έκταση για τα ελληνικά δεδομένα, και είναι συνδεδεμένα με πρόσωπα κρίσιμα για τη σύγχρονη πολιτική ιστορία του τόπου». β) ως ιστορικό τόπο το κεντρικό τμήμα του, περίπου 15.000 στρέμματα, επειδή «είναι άρρηκτα συνδεδεμένο, αφ'' ενός μεν με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της νεώτερης και σύγχρονης ιστορίας της χώρας, αφ'' ετέρου δε με την ιστορικότητα και την αισθητική του αττικού τοπίου, καθώς συνθέτει ένα χαρακτηριστικό πυρήνα περιβαλλοντικού, φυσικού, πολιτιστικού και αρχιτεκτονικού συνόλου». Σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο η συντήρηση, η διαχείριση και εν τέλει η χρήση και η λειτουργία του κεντρικού τμήματος και των κτηρίων του Κτήματος είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού.
Οι χαρακτηρισμοί του κτηριακού αποθέματος και της κινητής περιουσίας επέτρεψαν στο Υπουργείο να χρηματοδοτήσει τα ώριμα έργα συντήρησης και αποκατάστασης από τα κονδύλια του Γ΄ΚΠΣ και του ΕΣΠΑ 2007-2013, καθώς και από εθνικούς πόρους, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 5 εκ. Ευρώ. Αλλά το ΕΣΠΑ τέλειωσε και πριν αρχίσει το νέο, το ΥΠΠΟΑ, που δεν έχει δικό του τομεακό πρόγραμμα, δεν δείχνει να ενδιαφέρεται. Αντί να ζητήσει από την Περιφέρεια Αττικής την ένταξη του πρώην Βασιλικού Κτήματος σε κοινοτικό πρόγραμμα, δηλώνει, αντιθέτως, πως εφόσον δεν χειρίζεται το ίδιο το πρόγραμμα του πολιτισμού, δύσκολα θα γίνει τέτοια ένταξη. Αν όμως υπάρχει ένα έργο που αξίζει να ενταχθεί στο πλαίσιο της προσεχούς Προγραμματικής Περιόδου αυτό είναι το Τατόϊ. Αποτελεί ένα μοναδικής αξίας πολιτιστικό αγαθό, το οποίο πρέπει να αναδειχθεί με τρόπο πρότυπο, που να εξασφαλίζει διαχειριστική αυτοτέλεια και επάρκεια πόρων.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει επίσης ένα πολύπλοκο νομικό καθεστώς, μετά τα Προεδρικά Διατάγματα του 2007 και του 2008, «Περί καθορισμού Ζωνών Προστασίας του ορεινού όγκου Πάρνηθας», τα οποία εκδόθηκαν με πρωτοβουλία του Υπουργού Περιβάλλοντος χωρίς την υπογραφή του συναρμοδίου Υπουργού Πολιτισμού. Κάποιες διατάξεις εγείρουν σοβαρά προβλήματα συναρμοδιοτήτων.
«Προφανώς το Υπουργείο Περιβάλλοντος πρέπει και οφείλει να έχει καθοριστικό ρόλο στην προστασία και την διαχείριση του Κτήματος, αλλά στους τομείς των αρμοδιοτήτων του, στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, της χωροταξίας, των χρήσεων γης της ευρύτερης περιοχής, των διαμορφώσεων. Η προστασία, η αποκατάσταση και η διαχείριση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αποτελεί αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού» τόνισε στην ομιλία της η δρ. Μενδώνη.
Η κυβέρνηση επιδιώκει τη μετατροπή του σε χώρο αναψυχής, κάτι που δεν αρκεί, καθώς σβήνει η ιστορική μνήμη. Επίσης το σχέδιο που έχει εκπονηθεί, προβλέπει πολλά εστιατόρια και καφετέριες σε κτήρια του συγκροτήματος, που έτσι απομακρύνονται από τη χρήση την οποία είχαν. Το Κτήμα κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα απέραντο καφενείο. Κτήρια κινδυνεύουν να χάσουν την ιστορικότητά τους, ενώ κινητά μνημεία, όπως οι ξύλινες άμαξες, κινδυνεύουν να μείνουν εκτεθειμένα στο ύπαιθρο, καθώς οι κατάλληλοι χώροι δεσμεύονται για αλλότριες και ασύμφορες χρήσεις. Τέλος, χάνονται πόροι που θα μπορούσαν να αποκτηθούν από την πώληση παραδοσιακών προϊόντων με βάση το brand name Τατόι, το οποίο είναι ισχυρό.
Οσο για τη δημιουργία μουσείου της Δυναστείας Γεωργίου του Α' στο κτήριο του Ανακτόρου; «Δεν είναι θέμα συμπάθειας ή μη προς τη μοναρχία. Ο πρώτος λόγος για τη δημιουργία ενός μουσειακού χώρου είναι η ίδια η Ιστορία του χώρου. Είναι όμως και η προσέλκυση των επισκεπτών, οι οποίοι δεν έχουν τι να κάνουν μια ολόκληρη μέρα σε ένα κτήμα» λέει αρχαιολόγος με μακροχρόνια ενασχόληση με το Τατόι. «Ταυτοχρόνως, υπάρχουν αντικείμενα εποχής, που γενικώς δύσκολα ξαναβρίσκουμε στην Ελλάδα, και η έκθεσή τους θα έχει ενδιαφέρον.»
Από τον Σύλλογο Φίλων προτείνεται η επαναλειτουργία του κτιρίου ως χώρου κατοικίας- εργασίας κατά τα πρότυπα του νέου Μουσείου Χατζηκυριάκου-Γκίκα ή της Οικίας Κατακουζηνού.
Επίσης, στα σχέδιά τους είναι ένα Μουσείο της ιστορίας του κτήματος στο φυλάκιο του Βασιλικού Κοιμητηρίου (κτίρια, κήποι, αρχαιολογικοί χώροι, επισκέπτες, ιστορικά γεγονότα αλλά και πανίδα και χλωρίδα του Τατοΐου/ Πάρνηθας και ενότητα αφιερωμένη στην γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή). Τέλος, ένα Μουσείο οχημάτων/ αμαξών, αυτοκινήτων θα μπορούσε να οργανωθεί στα Βασιλικά Γκαράζ/ Παλαιός Στάβλος.
Το πρώην Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου είναι ανοιχτό για το κοινό από την Ανατολή του ήλιου έως και την Δύση.. Η είσοδος του κοινού σε κτίρια δεν επιτρέπεται. Συχνά, σε συνεννόηση με τον Σύλλογο Φίλων, γίνονται και οργανωμένες ξεναγήσεις.
Αντιγόνη Καρατάσου
