Του Πλάμεν Τόντσεφ*
Ενα διεθνές δικαστικό και διπλωματικό θρίλερ που εκτυλίσσεται το τελευταίο δίμηνο λειτουργεί ως θρυαλλίδα εξελίξεων στην παγκόσμια τηλεπικοινωνιακή αγορά. Ή, ακριβέστερα, αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου σε ένα ιδιαίτερα σύνθετο πλέγμα σχέσεων πλανητικών διαστάσεων, με αφορμή την θεαματική εξάπλωση του κινεζικού ομίλου τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού Huawei.
Η σπίθα που προκάλεσε την φωτιά τον περασμένο Δεκέμβριο είναι η κράτηση της Sabrina Meng Wanzhou, ανώτατου στελέχους και κόρης του προέδρου της Huawei, από τις καναδικές αρχές βάσει αμερικανικού εντάλματος σύλληψης. Μέχρι τις αρχές Μαρτίου, ο Καναδάς πρέπει να αποφασίσει αν θα εκδώσει την Meng Wanzhou στις ΗΠΑ. Ως αντίποινα γι'αυτήν την σύλληψη, οι κινεζικές αρχές συνέλαβαν δύο Καναδούς πολίτες, ενώ στην συνέχεια μετέτρεψαν την καταδίκη ενός άλλου Καναδού από ισόβια κάθειρξη σε ποινή θανάτου.
Διεύρυνση των αντιδράσεων
Η επίσημη δικαιολογία που αναφέρει το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ είναι ότι η κόρη του προέδρου της Huawei εμπλέκεται σε εξαπάτηση ελεγκτικών αρχών και παραβίαση του αμερικανικού εμπάργκο επί του Ιράν. Ωστόσο, είναι προφανές ότι μαίνεται ένας αδυσώπητος πόλεμος στον τομέα των τηλεπικοινωνιών που επηρεάζει άμεσα και τις διεθνείς σχέσεις πολλών κρατών.
Πέντε δυτικές χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία), οι οποίες έχουν συμπήξει τον λεγόμενο “συνασπισμό των 5 ματιών” (5 Eyes Alliance) για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους, τηρούν ολοένα και σκληρότερη στάση έναντι της Huawei και της Κίνας γενικότερα. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι ο Ντόνταλντ Τραμπ ετοιμάζεται να υπογράψει προεδρικό διάταγμα, με το οποίο θα απαγορέψει την χρήση κινεζικού εξοπλισμού σε αμερικανικά ασύρματα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, λίγες μόλις ημέρες πριν την παγκόσμιο φόρουμ Mobile World Congress στην Βαρκελώνη στα τέλη Φεβρουαρίου.
Εξελίξεις σημειώνονται και στην ηπειρωτική Ευρώπη. Στην Πολωνία, ανώτατο στέλεχος της Huawei συνελήφθη πρόσφατα από τις αρχές και αντιμετωπίζει κατηγορίες για κατασκοπεία. Η κυβέρνηση της Νορβηγίας έχει ανακοινώσει ότι εξετάζει τον αποκλεισμό της Huawei από τα τηλεπικοινωνιακά της δίκτυα 5ης γενιάς για λόγους εθνικής ασφάλειας. Στην Γερμανία εκφράζονται παρόμοιες ανησυχίες από την Ομοσπονδιακή Αρχή Ασφάλειας των Τηλεπικοινωνιών, αν και δεν έχει ληφθεί ακόμη σχετική απόφαση. ?αρόμοια συζήτηση διεξήχθη πρόσφατα και στην γαλλική Γερουσία, ενώ προειδοποιήσεις προς τις κυβερνήσεις τους φέρονται να έχουν απευθύνει και οι υπηρεσίες εθνικής ασφάλειας της Δανίας και της Τσεχίας. Το θέμα αποσχολεί πλέον και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κι άλλα κοινοτικά όργανα.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η διαμάχη γύρω από την εξάπλωση της Huawei, αλλά κι του άλλου κινεζικού κολοσσού ZTE, παίρνει διαστάσεις και ανάγεται σε επίπεδο που ξεπερνά κατά πολύ τις καθαρά τεχνικές πτυχές της αντιπαράθεσης. Η ανάδειξη της ασφάλειας ως κυρίαρχης διάστασης (securitisation) ενδέχεται να αποδειχθεί ένα από τα κύρια γνωρίσματα αυτού του “τεχνολογικού πολέμου”. Ταυτόχρονα, υπάρχουν κι άλλες σημαντικές πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Διαστάσεις της διαμάχης
Είναι σαφές πλέον ότι η μάχη του μέλλοντος θα δοθεί στο πεδίο των προηγμένων τεχνολογιών και της ψηφιακής οικονομίας. H 5η γενιά κινητής τηλεφωνίας (5G) εξασφαλίζει την διασυνδεσιμότητα συσκευών (device connectivity) σε παγκόσμια κλίμακα και ο οίκος McKinsey εκτιμά ότι η εξέλιξη αυτή, γνωστή και ως Διαδίκτυο Πραγμάτων (Ιnternet of Τhings - IoT), μπορεί να προσθέσει στην παγκόσμια οικονομία από 2,7 έως 6,2 τρις. δολάρια ετησίως μέχρι το 2025.
Η αντιπαράθεση με αφορμή την Huawei επιβεβαιώνει την επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας που ήδη ήταν τεταμένες. Η Ουάσινγκτον κατηγορεί το Πεκίνο για υποκλοπή τεχνολογικών καινοτομιών και αυτό είναι ένα από τα πιο ακανθώδη θέματα στην εν εξελίξει διαπραγμάτευση για την αποφυγή ενός σινο-αμερικανικού εμπορικού πολέμου. Είναι αλήθεια ότι οικονομικός ανταγωνισμός και βιομηχανική κατασκοπεία υπήρχαν πάντα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτήν την φορά, όμως, οι τεχνολογίες δεν εξασφαλίζουν συγκριτικό πλεονέκτημα μόνο με όρους εμπορικούς. Το διακύβευμα αυτής της νέας κούρσας είναι πολύ μεγαλύτερο από το μερίδιο της αγοράς που διεκδικούν οι επιχειρήσεις. Σε συνδυασμό με την θεαματικη πρόοδο στην ρομποτική και τις προοπτικές της τεχνητής νοημοσύνης, πρόκειται για την ουσία της λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία ήδη αλλάζει τον κόσμο μας και σύντομα θα τον κάνει πραγματικά αγνώριστο.
Η τεχνολογική κοσμογονία που συντελείται στην εποχή μας αφορά και τα πρότυπα διακυβέρνησης στον 21ο αιώνα. Λ.χ. θα έχουμε το σύστημα κοινωνικής συμμόρφωσης (social credit system) της Κίνας με χαρακτηριστικά Μεγάλου Αδελφού ή το δυτικό μοντέλο που επιδιώκει να συγκεράσει – με δυσκολίες, ομολογουμένως – την προστασία των πολιτών και την ασφάλεια με τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών; Υπογραμμίζεται ότι η Huawei ενσαρκώνει εν πολλοίς αυτό που ορίζεται ως “κινεζικό αναπτυξιακό μοντέλο” – επιθετική στρατηγική και παγκόσμια εξάπλωση, αλλά με “κινεζικά χαρακτηριστικά”. Ενώ ο όμιλος έχει παρουσία σε 170 χώρες, δεν ακολουθεί τα διεθνή στάνταρ εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενες οι μέθοδοι που μετέρχεται. Η Huawei, όπως και πολλές άλλες κινεζικές επιχειρήσεις, δεν εκτίθεται στα διεθνή χρηματιστήρια, είναι αδιαφανής ως προς την διαχείρισή της και υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι επιδοτείται αδρά από το κεντρικό κράτος.
O νέος Ψυχρός Πόλεμος...
Είναι αλήθεια ότι η αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων συχνά παίρνει την μορφή πολιτικού μπρα-ντε-φερ και έχουμε δει πολλά σχετικά επεισόδια την εποχή του Ψυχρού Πολέμου – άλλοτε με την απέλαση διπλωματών, άλλοτε με εκβιαστικής λογικής συλλήψεις στελεχών και πολιτών, όπως συμβαίνει αυτήν την φορά. Πολλοί αναρωτιούνται μήπως οδεύουμε προς ένα ψηφιακό “σιδηρούν παραπέτασμα” κι έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, όχι μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας αυτήν την φορά; Το εν λόγω ερώτημα κάθε άλλο παρά ρητορικό είναι, καθώς φαίνεται να διαμορφώνονται ζώνες επιρροής και πολλές χώρες καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις και τις τεχνολογίες τους.
Να σημειωθεί ότι, ενώ η καχυποψία έναντι της Κίνας εντείνεται στον δυτικό κόσμο, οι αναπτυσσόμενες χώρες υποδέχονται τις προσφορές των κινεζικών τηλεπικοινωνιακών ομίλων με πολύ μεγαλύτερη προθυμία – αφενός, προσδοκούν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης χάρη στις προηγμένες τεχνολογίες και, αφετέρου, βρίσκουν δελεαστικές τις συγκριτικά χαμηλές τιμές που προσφέρουν οι Κινέζοι. Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι σήμερα η Huawei και η ZTE έχουν αναλάβει να κατασκευάσουν δίκτυα 5G σε 36 από τις 55 χώρες της Αφρικής. Οπώς επισημαίνεται από αναλυτές της παγκόσμιας αγοράς τηλεπικοινωνιών, εάν η Αφρική κληθεί να επιλέξει ανάμεσα στην Κίνα και τις ΗΠΑ, η επιλογή αυτή έχει ήδη γίνει. Η πληθυσμιακή έκρηξη στην Αφρική εξηγεί, μεταξύ άλλων, την δίψα των νέων κατοίκων της ηπείρου για σύγχρονες και ταχύτατες τηλεπικοινωνίες.
…και τα διλήμματα
Προς το παρόν, δεν φαίνεται να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία (smoking gun) που να αποδεικνύουν την εμπλοκή των κινεζικών επιχειρήσεων σε κατασκοπεία υπέρ του Πεκίνου. Ωστόσο, η συμπεριφορά των κινεζικών αρχών, με τον κεντρικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος και την απόλυτη εξουσία του προέδρου Xi Jinping, δεν ενισχύει την επιχειρηματολογία της Huawei περί ανεξαρτησίας από τις πολιτικές αρχές της χώρας της – για την ακρίβεια, τροφοδοτεί την αυξανόμενη καχυποψία έναντι της Κίνας.
Την ίδια στιγμή, όμως, ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο η Huawei έχει κερδίσει έδαφος σε τέτοιο βαθμό που η αναχαίτισή της δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Π.χ. η Deutsche Telekom ανακοινώνει ότι ο αποκλεισμός του κινεζικού κολοσσού από δημόσιες συμβάσεις στην Γερμανία θα προκαλέσει τουλάχιστον διετή καθυστέρηση στην ανάπτυξη δικτύων 5G. Αντιμέτωπες με παρόμοια διλήμματα βρίσκονται και πολλές άλλες δυτικές χώρες, καθώς η ενίσχυση της ασφάλειας των σύγχρονων τηλεπικοινωνιών αποβαίνει εις βάρος της ταχείας εξάπλωσής τους.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι τηλεπικοινωνίες είναι στρατηγικής σημασίας σ'έναν ιδιαίτερα σύνθετο κόσμο, χωρίς ευδιάκριτα όρια και χωρίς τις βεβαιότητες του παρελθόντος. Η οικονομική ανάπτυξη διαπλέκεται συχνά με ευρύτερες επιδιώξεις, οι επιχειρήσεις καθίστανται εργαλεία για την επίτευξη πολιτικών στόχων και οι τεχνολογίες ολοένα και περισσότερο προσεγγίζονται από την οπτική γωνία της ασφάλειας. Είναι φύσει αδύνατον ο πλανήτης να επιστρέψει στην ψυχροπολεμική λογική των δύο στρατοπέδων, αλλά η νέα εποχή επιτάσσει καινούρια ανάγνωση της έννοιας “παγκοσμιοποίηση”. Το θρίλερ με επίκεντρο την Huawei εντάσσεται, χωρίς καμία αμφιβολία, στα σημεία των καιρών.
*Ο κ. Πλάμεν Τόντσεφ είναι επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ)
