Της Κατερίνας Οικονομάκου
Για την ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας, αυτή θα είναι μια σύνοδος που δεν έχει προηγούμενο. Από 21-24 Φεβρουαρίου 2019, περισσότεροι από 100 αρχιεπίσκοποι από όλο τον κόσμο θα συναντηθούν για να συζητήσουν γύρω από την προστασία των παιδιών. Oπως έχει γίνει μέχρι στιγμής γνωστό, στο επίκεντρο των εργασιών θα είναι η εκπαίδευση των κληρικών ώστε να αναγνωρίζουν περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, να παρεμβαίνουν και να βοηθούν τα θύματα. Είναι η πρώτη φορά που ο Πάπας συγκαλεί Σύνοδο Κορυφής για να συζητηθεί ένα συγκεκριμένο θέμα.
Μπορεί η ανακοίνωση της συνόδου να αποκαταστήσει την εικόνα ενός θεσμού που, μόλις πρόσφατα, βρέθηκε για άλλη μια φορά στο μάτι του κυκλώνα, με αφορμή δύο ακόμη σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, στις ΗΠΑ και τη Γερμανία; Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη των πιστών στην Καθολική Εκκλησία έχει υποχωρήσει δραματικά, ειδικά στις ΗΠΑ, τη Χιλή, την Αυστραλία και την Ιρλανδία. Στην Ιρλανδία θα ήταν έκπληξη αν συνέβαινε το αντίθετο, με δεδομένο ότι, όπως διαπίστωσε τεράστια έρευνα το 2009, η σεξουαλική κακοποίηση σε ορφανοτροφεία, σχολεία και αθλητικούς συλλόγους της Καθολικής Εκκλησίας είχε επί δεκαετίες λάβει ενδημικές διαστάσεις.
Σε λίγες ημέρες, στις 25 Σεπτεμβρίου, μετά το πρωινό κήρυγμα στον Καθεδρικό Ναό της Φούλντα, στη Γερμανία, ο καρδινάλιος Ράινχαρντ Μαρξ θα παρουσιάσει στους πιστούς, και μαζί στη διεθνή κοινότητα, τα αποτελέσματα μιας έρευνας με τίτλο «Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων από καθολικούς κληρικούς στη Γερμανία». Οι πιστοί θα είναι, όμως, προετοιμασμένοι. Πριν από λίγες ημέρες, είχε διαρρεύσει στο περιοδικό «Der Spiegel» μια σύνοψη των αποτελεσμάτων. Όσα έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας αρκούν για να περιγράψουν μια ιστορία εφιαλτική.
Ανάμεσα στο 1946 και το 2014, 3.677 ανήλικοι έπεσαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Τα περισσότερα θύματα ήταν αγόρια. Περισσότερα από τα μισά παιδιά ήταν μικρότερα από 13 ετών. Μία στις έξι περιπτώσεις αφορά βιασμό. Δράστες είναι 1.670 κληρικοί. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτές είναι οι τεκμηριωμένες περιπτώσεις. Κατά τις εκτιμήσεις τους, τα θύματα είναι περισσότερα. Η έρευνα στηρίχτηκε στη μελέτη 38.000 φακέλων από συνολικά 27 ενορίες σε ολόκληρη τη χώρα. Αλλά από πολλούς φακέλους, κάποιο χέρι είχε αφαιρέσει πληροφορίες ή είχε παραποιήσει στοιχεία. Για αυτόν το λόγο, τουλάχιστον τα μισά από τα εγκλήματα που σήμερα έχουν τεκμηριωθεί θα είχαν μείνει στο σκοτάδι, εάν αν τα θύματα δεν είχαν προχωρήσει σε καταγγελίες, αναγκάζοντας έτσι τους ερευνητές να επιμείνουν. Και τι συνέβη όσες φορές οι καταγγελίες είχαν τύχει κάποιας προσοχής; Επί της ουσίας, από τίποτε έως ελάχιστα. Συνήθως, για τον κληρικό ερχόταν απλώς μια μετάθεση σε άλλη ενορία. Χωρίς ταυτόχρονα να ενημερωθεί κανείς στη νέα ενορία για τις υποψίες που τον βάρυναν. Μόνο το ένα τρίτο των κληρικών πέρασαν από κάποιο πειθαρχικό έλεγχο και υπέστησαν ελαφρές κυρώσεις.
Στο μεταξύ, μόλις το περασμένο Σαββατοκύριακο, ο ολλανδικός Τύπος αποκάλυψε αναφορά σύμφωνα με την οποία μεταξύ 1945 και 2010, οι 20 από τους συνολικά 39 καρδιναλίους της Καθολικής Εκκλησίας της χώρας απέκρυπταν περιπτώσεις κακοποίησης ανηλίκων από παιδόφιλους κληρικούς.
Μια κουλτούρα σιωπής
Το πρώτο σκάνδαλο ξέσπασε στη Λουιζιάνα των ΗΠΑ, το 1985, όταν ένας κληρικός ομολόγησε ότι είχε κακοποιήσει σεξουαλικά έντεκα αγόρια. Τότε το Βατικανό θεώρησε ότι έχει να κάνει με μεμονωμένη περίπτωση, με ένα καθαρά αμερικανικό έγκλημα. Λίγα χρόνια αργότερα, κι άλλες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων από κληρικούς έρχονται στο φως, στο Βέλγιο, στη Γαλλία και την Αυστρία, όπου οδηγείται σε παραίτηση ο αρχιεπίσκοπος της Καθολικής Εκκλησίας στη Βιέννη. Έπειτα ήρθε η σειρά Ιρλανδίας. Έπειτα της Αυστραλίας. Τώρα το Βατικανό θα ενοχοποιούσε τα χαλαρά σεξουαλικά ήθη του ανεπτυγμένου κόσμου. Αλλά τα επόμενα χρόνια, ιστορίες όπου παιδιά και έφηβοι έπεσαν θύματα καθολικών κληρικών, θα έρχονταν στο φως στη Χιλή και τις Φιλιππίνες. Είναι πλέον αδύνατο για τον Πάπα να αποστρέψει το βλέμμα του από ένα σκάνδαλο με παγκόσμιες διαστάσεις και χρονικό βάθος δεκαετιών.
Τον περασμένο Αύγουστο, σε μια ιστορική επίσκεψή του στην Ιρλανδία, ο πάπας Φραγκίσκος συναντήθηκε με οκτώ ενηλίκους που ως παιδιά είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά σε ιδρύματα της Καθολικής Εκκλησίας. Και ζήτησε συγχώρεση για λογαριασμό εκείνων των κληρικών που γνώριζαν και σιωπούσαν. Τις ίδιες ημέρες, όμως, ο πρώην πρέσβης του Βατικανού στις ΗΠΑ θα κατήγγειλε τον Πάπα ότι σκοπίμως είχε αγνοήσει τις καταγγελίες σεξουαλικής κακοποίησης από έναν Αμερικανό καρδινάλιο. Ο Πάπας απάντησε ότι οι κατηγορίες εναντίον του είναι έργο του διαβόλου. Ωστόσο, θα ήταν άσκοπο να αρνηθεί ότι αν κάτι επέτρεψε τη διαιώνιση ενός εγκλήματος εις βάρος παιδιών και εφήβων, αυτό είναι η κουλτούρα σιωπής που χαρακτηρίζει τον θεσμό.
Στα μέσα του περασμένου μήνα, μια αναφορά της Εισαγγελίας της Πενσιλβάνια αποκάλυπτε ότι στη διάρκεια των τελευταίων 70 χρόνων, περισσότερα από 1.000 παιδιά είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση στα χέρια περισσότερων από 300 κληρικούς. Οι μαρτυρίες των θυμάτων σοκάρουν: Είναι το επτάχρονο κοριτσάκι που πέφτει θύμα βιασμού από τον κληρικό που την επισκέπτεται στο δωμάτιο του νοσοκομείου, όπου νοσηλεύεται ύστερα από επέμβαση στις αμυγδαλές της. Είναι το εννιάχρονο αγόρι που υποχρεώνεται σε στοματικό σεξ, από έναν κληρικό ο οποίος στη συνέχεια του ξεπλένει το στόμα με αγιασμό, «για να τον εξαγνίσει». Είναι κι ο κληρικός που επί χρόνια κακοποιεί συστηματικά πέντε αδελφές.
Το Βατικανό χρειάστηκε δύο ημέρες για να αντιδράσει. Ο Πάπας νιώθει «ντροπή και θλίψη», αρκέστηκε να δηλώσει ο εκπρόσωπός του, Γκρεγκ Μπερκ. Ωστόσο, σύμφωνα με την εισαγγελία, οι επίσκοποι στην Πενσιλβάνια κατέγραφαν μυστικά τις υποθέσεις και συχνά έστελναν πληροφορίες στο Βατικανό. Εάν γνώριζε ο Πάπας; Ο αρμόδιος εισαγγελέας δεν σχολίασε, αλλά είπε ότι η κουλτούρα της σιωπής φτάνει «τις υψηλότερες βαθμίδες της ιεραρχίας». Το μοτίβο σε όλες τις περιπτώσεις είναι το ίδιο: Το έγκλημα ακολουθεί η συγκάλυψη, για την αποφυγή του σκανδάλου. Ο αμαρτωλός επίσκοπος δέχεται μια επίπληξη και παίρνει τον δρόμο για μια άλλη ενορία. Κανείς δεν συμπαραστέκεται στα θύματα, τα οποία θυσιάζονται για να προστατευθεί η φήμη του θεσμού.
Την πραγματικότητα απέδωσε άριστα η βραβευμένη με Pulitzer έρευνα της εφημερίδας «Boston Globe» (στην οποία βασίζεται και η ταινία «Spotlight», του 2015), που το 2002 αποκάλυψε ένα σκάνδαλο πολυετούς κακοποίησης παιδιών, για το οποίο τελικά καταδικάστηκαν πέντε κληρικοί. Η έρευνα της «Boston Globe» οδήγησε σε σκλήρυνση της νομοθεσίας, καθιστώντας υποχρεωτικό για τους κληρικούς να απευθύνονται στην αστυνομία όταν πέφτουν στην αντίληψή τους περιπτώσεις κακοποίησης. Αλλά η πρόσφατη αποκάλυψη από την Πενσιλβάνια μαρτυρά ότι αυτή η επίμονη ομερτά στο εσωτερικό της Καθολικής Εκκλησίας είναι πιο ισχυρή.
Η νομοθεσία της Πενσιλβάνια ορίζει ότι για να ζητήσει ένας ενήλικος τη δίωξη του προσώπου που τον κακοποίησε σεξουαλικά ενώ ήταν παιδί, δεν θα πρέπει να είναι μεγαλύτερος από 50 ετών. Οι υποθέσεις που ήρθαν στο φως πάνε χρόνια πίσω, έως το 1947. Το μεγαλύτερο σε ηλικία θύμα έχει συμπληρώσει τα 83 του χρόνια. Και φυσικά, οι περισσότεροι δράστες έχουν προ πολλού πεθάνει. Μέχρι στιγμής, ο εισαγγελέας έχει καταφέρει να απαγγείλει κατηγορίες μόνο ενάντια σε δύο πρόσωπα. Πολύ αργά, πολύ λίγο; Ίσως.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 17ης Σεπτεμβρίου
