Του Γαβριήλ Χ. Σερέτη
Το απόγευμα της 3ης Ιουλίου του 1908, ένας Ιταλός αρχαιολόγος, ο Λουίτζι Περνιέ, έμπαινε σ'' ένα υπόγειο δωμάτιο του μινωικού παλατιού της Φαιστού, στη νότια Κρήτη. Έπειτα από λίγο, λέγεται ότι κρατούσε ένα σκονισμένο στρογγυλό αντικείμενο. Έναν χειροποίητο πήλινο δίσκο, διαμέτρου 16 εκατοστών και πάχους ενός, πάνω στον οποίο, και στις δύο πλευρές, ήταν χαραγμένα παράξενα σύμβολα.
Κανείς, τότε, δεν μπορούσε να φανταστεί το ιστορικό βάρος αυτού του λεπτοδουλεμένου αριστουργήματος. Του αρχαιότερου, σε παγκόσμιο επίπεδο, «εντύπου». Περίπου 2.500 χρόνια πριν από τα πρώτα ανάλογα δείγματα άλλων πολιτισμών. Την παλαιότατη ένδειξη τυπογραφίας στον κόσμο. Που απασχολεί έκτοτε την επιστήμη, καθώς ουδείς κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει το μυστήριο μήνυμα που περιέχει. Δικαιώνοντας τον Όσκαρ Ουάιλντ που τόνιζε ότι «η μοναδική γοητεία του παρελθόντος είναι ότι είναι παρελθόν». Επιβεβαιώνοντας, όμως, ταυτόχρονα, ότι «το παρελθόν δεν είναι νεκρό, στην πραγματικότητα δεν είναι καν παρελθόν», όπως έγραψε ο νομπελίστας συγγραφέας Ουίλιαμ Φόκνερ.
Καθώς σ'' αυτή την προαιώνια επιφάνεια δεν αποτυπωνόταν μονάχα ένα τάμα με αφορμή μια γέννηση. Χει καταγραφεί ένα μήνυμα προς όλους εμάς. Που επίτηδες «ψήθηκε» σε κάποιον αρχαίο φούρνο. Για να διασωθεί. Ένα «σκοτεινό» κι όμως τόσο ζωντανό μήνυμα, που απλώς πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε, να καταλάβουμε. Μήνυμα από έναν άλλο πολιτισμό, όπως, ίσως, αυτά που εμείς στέλνουμε στο Διάστημα με την ελπίδα να τα βρουν και να τα διαβάσουν άλλες οντότητες που πιθανόν υπάρχουν στο Σύμπαν.
Γιατί, όπως όλα δείχνουν, οι δημιουργοί του Δίσκου έγραψαν το περιεχόμενό του με στόχο και τις επόμενες γενιές. Επιλέγοντας να διαιωνίσουν την κορυφαία στιγμή, όχι μόνο για τον άνθρωπο, αλλά για τη Φύση και τον Κόσμο. Τη στιγμή της Γέννησης. Στιγμή που, από μόνη της, έχει ως βασικό χαρακτηριστικό τη μοναδικότητα. Και άρα, το μυστήριο.
Κι επειδή, ως συνήθως, αποδεικνύεται πως η πραγματικότητα γράφει τα καλύτερα σενάρια, κάνοντας ακόμα και τους κορυφαίους μυθιστοριογράφους να ωχριούν, το μυστήριο αυτό, μεταξύ άλλων, επιχειρεί, εδώ και χρόνια, να επιλύσει ένας... Κρητικός από την Ουαλία. Ο καθηγητής Γκάρεθ Οουενς, ερευνητής γλωσσολόγος με ειδικότητα στη μινωική γραφή, σήμερα υποδιευθυντής του γραφείου διεθνών σχέσεων του ΤΕΙ Ηρακλείου, που πήγε στη μεγαλόνησο ως φοιτητής, υπηρέτησε εκεί τη στρατιωτική θητεία του, παντρεύτηκε Κρητικιά, έκανε οικογένεια, δίνοντας, από το «Μινωικό Παρίσι», την Αρχαία Πόλη του Φωτός, όπως ήταν γνωστή η Φαιστός, σάρκα και οστά στην έκφραση «δεύτερη πατρίδα».
«Ισως η φωνή μιας μινωικής Σαπφούς ή Υπατίας μιλάει για την Αστάρτη της μινωικής Κρήτης, τη θεότητα του έρωτα. Ο δίσκος έχει 18 στίχους με ομοιοκαταληξία, με ποιητική παρήχηση. Μήπως μιλάμε για στίχους σαν το σονέτο του Σέξπιρ; Ή μήπως για κάτι σαν τις μαντινάδες από την Κρήτη;», αναρωτήθηκε σε άπταιστα ελληνικά, με κρητική μάλιστα προφορά, προ ημερών στην ομιλία του στο κατάμεστο Εθνικό ίδρυμα Ερευνών, προσθέτοντας ψηφίδες στο παζλ της πολυετούς επιστημονικής έρευνας, αλλά και των λαβυρίνθων που απομένουν να διανυθούν.
Για τον Οουενς, ο οποίος, σε συνεργασία με τον καθηγητή Φωνητικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Τζον Κόουλμαν, ισχυρίζεται ότι έχει προχωρήσει στην ανάγνωση του Δίσκου στο 99% και στην ερμηνεία σε ποσοστό πάνω από 50%, το μυστηριώδες αριστούργημα, «η πιο γνωστή μινωική συλλαβική επιγραφή» από την Εποχή του Χαλκού, χρονολογούμενη 500 χρόνια πριν από τον Τρωικό Πόλεμο, αποτελεί έναν ύμνο προς μια έγκυο θεότητα και τη θεότητα Αφαία.
«Πιστεύω ότι ο δίσκος μιλάει για μία εγκυμονούσα, λαμπερή θεά στην πρώτη πλευρά. Το καινούργιο στοιχείο που πρόσθεσα στην ερμηνεία είναι ότι στη δεύτερη πλευρά του Δίσκου υπάρχει μία πρόταση σε δύο στίχους, με μινωική παρήχηση, που αναφέρεται στη θεότητα που δύει. Εξι λέξεις μιλάνε για το φως και έξι λέξεις για τη δύση του φωτός. Η δύση της Αστάρτης, της Αφροδίτης, της Αφαίας. Της Αφαίας που ταυτίζεται στην μινωική Κρήτη με τη Δικτύνα, που ήταν η θεότητα του τοκετού. Της Αφαίας, που σχετίζεται άμεσα και με το φως. Σημείο αναφοράς της ήταν ο Αυγερινός, το φωτεινότερο για εμάς άστρο στο στερέωμα. Με χριστιανικούς όρους θα μιλούσαμε για «θεοφάνια» και «ανέσπερο φως», λέει ο Οουενς, συνδέοντας, ποιητικά κι όμως τόσο ουσιαστικά, θεωρητικά ανόμοια στοιχεία. Μιας ιστορικής διαδρομής συνεχούς ασυνέχειας. Ασυνεχούς συνέχειας. Με κοινούς ανθρώπινους και ταυτόχρονα θεϊκούς παρονομαστές. «Κάποιες λέξεις και μια ολόκληρη πρόταση από τον Δίσκο της Φαιστού βρέθηκαν και σε άλλες μινωικές θρησκευτικές συλλαβικές επιγραφές και στο σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου και στο βουνό Γιούχτα, δίπλα στις Αρχάνες και στην Κνωσό. Οι θρησκευτικές αυτές επιγραφές εντοπίστηκαν και με τάματα, συνεπώς οι μινωικές λέξεις που ήταν με τα μινωικά τάματα έχουν σχέση και με τη θρησκεία και με την υγεία».
Ο Δίσκος περιέχει σημεία γραφής και στις δυο όψεις, τα οποία ανέρχονται σε 242 και διαιρούνται σε 61 ομάδες. Υπάρχουν 45 διαφορετικού χαρακτήρα σημεία στον Δίσκο, περισσότερα για να απαρτίσουν ένα αλφάβητο και λιγότερα για να αποτελέσουν μια πραγματική ιδεογραφική γραφή, όπως συμβαίνει με τα κινεζικά. Το βασικό πρόβλημα, κατ'' άλλους, είναι ότι πρόκειται για μεμονωμένο εύρημα (unicum) που τίθεται προς αποκρυπτογράφηση. Και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν σημεία σύγκρισης. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ωστόσο, ο Οουενς, παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζει πως το να διαβάζουμε κάτι δεν σημαίνει ότι το κατανοούμε (η γραφή είναι ένα εργαλείο, η γλώσσα ένα άλλο), υποστηρίζει ότι ο Δίσκος της Φαιστού είναι γραμμένος στη μινωική γραφή και αποτελεί το... ευαγγέλιο της μινωικής Κρήτης. Είναι και συλλαβική γραφή, όπως είναι η μινωική Γραμμική Α. Οι ηχητικές συλλαβές από τον δίσκο έχουν ηχογραφηθεί, «γιατί θέλω ο κόσμος να τις ακούσει. Η απαγγελία της γραφής του δίσκου γίνεται κατά προσέγγιση με βάση τις φωνητικές αξίες της μυκηναϊκής γραμμικής γραφής Β''. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς μιλούνταν τα μινωίτικα. Αλλά, ταυτόχρονα, η μινωική δεν είναι μια νεκρή γλώσσα. Κνωσός, Φαιστός, Κρήτη είναι μινωικές λέξεις, όπως και πάρα πολλές ακόμα που χρησιμοποιούνται σήμερα», δηλώνει ο λάτρης του Ομήρου, της Σαπφούς, αλλά και του Γουίλιαμ Μπλέικ και του Τζορτζ Όργουελ.
Είναι άγνωστο πότε θα αποκρυπτογραφηθεί εξ ολοκλήρου ο Δίσκος της Φαιστού. Είναι όμως, ήδη, συγκλονιστικά τα συμπεράσματα ενός «ξένου με καρδιά Ελληνα». Όχι μόνο τα επιστημονικά. Τα βιωματικά. «Όποιος είναι ανοιχτός σε νέες ιδέες, ερεθίσματα, οπτικές δεν φοβάται. Αυτοί που προτιμούν να κλείνονται σε έναν ιδεατό μικρόκοσμο είναι άνθρωποι που φοβούνται. Πιστεύω στη συνάντηση, τον συγκερασμό και τη συμφιλίωση. Διαφωνείς μαζί μου, ΟΚ, βάζω τη ρακή, βάζεις τους μεζέδες, καθόμαστε σε ένα τραπέζι και τρωγοπίνοντας τα βρίσκουμε. Αλλά και να μην τα βρούμε, μένει η καλή καρδιά, που λέμε, κι αυτό από μόνο του έχει μεγάλη σημασία!», συνηθίζει να λέει. Κι αυτό είναι ήδη μια διαχρονική αποκρυπτογράφηση.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 14 Φεβρουαρίου.
