Του Ανδρέα Μπελιμπασάκη
Στις 30 Ιανουαρίου του 1976 η σουηδική κοινωνία προσπαθεί να χωνέψει αυτό που συνέβη: Η αστυνομία συνέλαβε τον διάσημο σκηνοθέτη Ινγκμαρ Μπέργκμαν για φοροκλοπή, την ώρα που έκανε πρόβες σε ένα έργο του Στρίντμπεργκ, μέσα στο κρατικό θέατρο. Στη συνείδηση του Σουηδού πολίτη η φοροδιαφυγή είναι αδιανόητη και αποτελεί ατιμωτικό έγκλημα κατά της κοινωνίας. Οι φωτογραφίες των εφημερίδων δείχνουν τον σκηνοθέτη να προσάγεται αναστατωμένος στην αστυνομία. Ο Μπέργκμαν τηλεφώνησε αμέσως στον στενό του φίλο, πρωθυπουργό της χώρας, Ούλοφ Πάλμε, ο οποίος του εξέφρασε τη λύπη του, αλλά και πλήρη αδυναμία να παρέμβει, αν πρόκειται για φορολογικό αδίκημα.
Δεκάδες δημοσιογράφοι περίμεναν τον Πάλμε έξω από τον προεδρικό μέγαρο για μια δήλωση. Ο διάλογος έμεινε στην ιστορία:
Δημ.: Έλεος, κ. πρόεδρε! Ο Μπέργκμαν είναι εθνικό μας κεφάλαιο. Δεν του πρέπει τέτοια μεταχείριση…
Πάλμε: Ο νόμος ισχύει για όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως ή δεν ισχύει για κανέναν…
Δημ.: Και, επιτέλους, ο Μπέργκμαν είναι και προσωπικός σας φίλος…
Πάλμε: Ένας λόγος παραπάνω. Το ξέρουν όλοι ότι είμαστε φίλοι. Αν, λοιπόν, γίνει γνωστό ότι ως πρωθυπουργός χαρίζομαι στους φίλους μου, πώς θα πείσω κάθε πολίτη να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του;
Τελικά το λάθος ήταν λογιστικό. Ο Μπέργκμαν, που ποτέ δεν είχε καλή σχέση με τη διαχείριση των οικονομικών του, αυτοεξορίστηκε και έφυγε έξαλλος από τη Σουηδία, απειλώντας θεούς και δαίμονες, αλλά -ευτυχώς για τους Σουηδούς - έμειναν οι λίγες λέξεις του Πάλμε ως παρακαταθήκη και μέγιστο μάθημα πολιτικής συμπεριφοράς.
«Πόσοι γνωρίζετε ποιος είναι ο Πάλμε;»
Πολλά χρόνια αργότερα, το 2010, η εικοσάχρονη Λίσα, μια Φιλιππινέζα φοιτήτρια Γεωπονικής στη Στοκχόλμη, γράφει εντυπώσεις στο προσωπικό της μπλογκ για τη νέα της πατρίδα, απευθυνόμενη κυρίως σε συμπατριώτες της που αναζητούν πληροφορίες για αναζήτηση εργασίας στην Ευρώπη. Η Λίσα είναι ενάμιση χρόνο στη Σουηδία και όπως τα περισσότερα νέα παιδιά που φτάνουν από την Ασία δεν καταλαβαίνει αλλά ούτε και ενδιαφέρεται για την πολιτική. Βλέπει όμως παντού, σε δρόμους, γέφυρες, θέατρα, το όνομα «Ούλοφ Πάλμε». Αποφασίζει να ρωτήσει την ώρα του μαθήματος στο πανεπιστήμιο έναν υπέργηρο καθηγητή που διδάσκει συγκριτική μεθοδολογία. Αυτός κοιτάει τους φοιτητές του και ρωτάει: «Πόσοι γνωρίζετε ποιος είναι ο Πάλμε;». Σηκώνουν το χέρι μόνο Σουηδοί φοιτητές, το 30% της τάξης. Ο καθηγητής τότε ξεκινά να μιλά ακατάπαυστα για δύο ώρες, βαθιά συγκινημένος και με πάθος για τον Ούλοφ Πάλμε. Η αφήγηση συνεπαίρνει τη Λίσα, η οποία επιστρέφει σπίτι και γράφει ένα εμπνευσμένο κείμενο στο μπλογκ της προτρέποντας τους συμπατριώτες της: «Μην έρθετε στην Ευρώπη εάν δεν μάθετε πριν ποιος ήταν ο Πάλμε! Σήμερα αισθάνθηκα ντροπή γιατί δεν γνώριζα τίποτα για μια τόσο σπουδαία προσωπικότητα στη σουηδική και διεθνή πολιτική σκηνή».
Η εξαφάνιση ενός κόσμου
Πριν από 32 χρόνια, ο Σουηδός πρωθυπουργός Ούλοφ Πάλμε, ένας από τους πραγματικά μεγάλους οραματιστές του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού δημοκρατικού σοσιαλισμού, πυροβολήθηκε στη Στοκχόλμη. Ο Πάλμε και η σύζυγός του Λίσμπετ επέστρεφαν με τα πόδια στο σπίτι τους από τον κινηματογράφο Grand, χωρίς καμία αστυνομική προστασία. Ένας άγνωστος εμφανίστηκε και άρχισε να πυροβολεί εναντίον τους, αφήνοντας τον Πάλμε νεκρό και τη γυναίκα του βαριά τραυματισμένη. Μια δολοφονία, που ο ίδιος, με τον τρόπο ζωής που επέλεξε, είχε καταστήσει πανεύκολη. Σαν ένας απλός πολίτης. Μόνο που ο Πάλμε, δυστυχώς, δεν ήταν απλός πολίτης.
Έως σήμερα η δολοφονία του Πάλμε δεν έχει διαλευκανθεί και συνεχίζει να αποτελεί τραύμα στο σώμα της χώρας. Η δολοφονία του δεν «τραυμάτισε» μόνο τη Σουηδία και το περίφημο κοινωνικό και σοσιαλιστικό της μοντέλο, αλλά ολόκληρη την ευρωπαϊκή Αριστερά που πίστεψε στο όραμα του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία. Κατά μία έννοια, ίσως την πιο σημαντική, η μεταπολεμική δυτικοευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία, που οχύρωσε θεσμικά την Ευρώπη, εναντιώθηκε στη σταλινική βαρβαρότητα, τον συντηρητισμό και τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό, δολοφονήθηκε το ίδιο παγωμένο βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου του 1986 στη Στοκχόλμη και δεν ανέκαμψε ποτέ πια.
Τη δολοφονία του Ούλοφ Πάλμε ακολούθησε μία από τις πιο συστηματικές, δαπανηρές και μακροβιότερες έρευνες όλων των εποχών. Τα αρχεία της δολοφονίας στην αστυνομία της Στοκχόλμης στεγάζονται σε ένα ξεχωριστό οίκημα 270 τετραγωνικών μέτρων. Για την ανάγνωσή τους ακόμη και ένας έμπειρος δικηγόρος ή ερευνητής θα χρειαζόταν περίπου 15 χρόνια. Ακόμα και σήμερα, καθημερινά, καταφτάνουν στην αστυνομία κατά μέσο όρο περίπου τρεις μαρτυρίες για τη δολοφονία. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι έπειτα από 32 χρόνια ερευνών και χιλιάδων θεωριών δεν υπάρχει κανένα αποτέλεσμα για το ποιος δολοφόνησε τον πιο διάσημο Σουηδό του 20ού αιώνα. Οι βασανιστικές έρευνες ξεκινούσαν από το σκοτάδι και κατέληγαν πάντα στο σκοτάδι. Δεν υπήρχαν δακτυλικά αποτυπώματα, δεν υπήρχε DNA. Η μόνη ένδειξη ήταν δύο σφαίρες τύπου Winchester-Western 357 Magnum. Ο ύποπτος περιγράφεται: «....30 έως 45 ετών, με σκούρα μαλλιά και ύψος περίπου 1,70-1,80 μ., που φορούσε σκούρα ρούχα». Περιγραφή που ταιριάζει στο ένα τρίτο των Σουηδών…
Δεκάδες εισαγγελείς, μυστικοί πράκτορες, αστυνομικοί και δημοσιογράφοι έκαναν καριέρα με αφορμή τη δολοφονία Πάλμε, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις που ορισμένοι, βασιζόμενοι σε βιαστικά και συνωμοσιολογικά συμπεράσματα, κατέστρεψαν τη σταδιοδρομία τους. Δράστες αναζητήθηκαν παντού. Από τη CIA, την KGB, τη σουηδική Ακροδεξιά, το καθεστώς απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, Κροάτες ακροδεξιούς κ.λπ. Μια ατέλειωτη λίστα εχθρών του Πάλμε σε Ανατολή και Δύση. Η δολοφονία Πάλμε έχει όλα τα στοιχεία ενός σαγηνευτικού και σκοτεινού φιλμ νουάρ, που δεν τελειώνει ποτέ.
Η φιλοσοφία ενός πολιτικού-παιδαγωγού
«Είμαι σοσιαλιστής δημοκράτης και είμαι περήφανος γι' αυτό! Εγινα σοσιαλδημοκράτης όταν ταξίδεψα στην Ινδία και είδα την τρομερή φτώχεια, όταν άλλοι ζούσαν στον πλούτο και τη χλιδή. Όταν είδα εικόνες αντίστοιχης φτώχειας στις ΗΠΑ. Όταν ήρθα αντιμέτωπος με την έλλειψη ελευθερίας και τις διώξεις στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Όταν επισκέφθηκα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όταν βλέπω οι φτωχοί να γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Όταν η κοινωνική δικαιοσύνη υποχωρεί και ο πλούτος προκαλεί. Όταν η αλληλεγγύη μειώνεται και ο εγωισμός αυξάνεται. Όταν οι δυνατοί συνεχίζουν να αγνοούν τους αδύναμους… Είμαι σοσιαλδημοκράτης και είμαι περήφανος για όσα έχει κάνει ο δημοκρατικός σοσιαλισμός στη χώρα μας. Είμαι σοσιαλδημοκράτης, όπως ήταν οι πρωτοπόροι ηγέτες μας, που εδραίωσαν το κοινωνικό κράτος, που αγωνίστηκαν για ισότητα, αλληλεγγύη και υψηλά ανθρώπινα ιδανικά».
Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί μέρος μιας ιστορικής προεκλογικής ομιλίας του Ούλοφ Πάλμε. Ο τίτλος της ήταν «Γιατί είμαι Σοσιαλιστής Δημοκράτης» (Why I am a democratic Socialist) και την εκφώνησε λίγο πριν από τις εκλογές του 1982.
Η υλοποίηση των ιδεών δεν είναι μόνο θέμα των ειδικών
Ο Πάλμε τάχθηκε με δριμύτητα κατά της αμερικανικής ανάμιξης στον πόλεμο του Βιετνάμ, κατά της σοβιετικής επέμβασης στην Τσεχοσλοβακία και υπέρ των αφρικανικών απελευθερωτικών κινημάτων, στα οποία πρόσφερε άμεση και έμπρακτη βοήθεια. Για τον Πάλμε η δημοκρατία και η ελευθερία δεν ήταν απλώς συνθήκες ικανές αλλά αναγκαίες για τη θεμελίωση μιας δίκαιης κοινωνίας χωρίς εξαιρέσεις και παρίες.
Θαρραλέος επικριτής της επιθετικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αναφερόμενος στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο Πάλμε παρομοίασε τον βομβαρδισμό του Ανόι από τους Αμερικανούς με τον βομβαρδισμό της Γκερνίκα από τους Γερμανούς κατά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.
Έλεγε: «Αν σταματήσουμε να είμαστε οραματιστές, αν σταματήσουμε να αναζητούμε την ουτοπία, αν σταματήσουμε να δημιουργούμε στόχους για τους πολίτες, τότε όλη μας η προσπάθεια θα εξανεμιστεί και μαζί θα χαθεί η ηθική και η ιδεολογική μας δύναμη.
»Η υλοποίηση των πολιτικών ιδεών δεν είναι μόνο θέμα των ειδικών. Είναι θέμα του καθενός από εμάς. Αν η πολιτική αφεθεί μόνο στους πολιτικούς, τότε η πολιτική πεθαίνει και η κοινωνία θα μείνει μετέωρη!».
Ο τρόπος ζωής του έγινε πρότυπο για τον Σουηδό πολίτη. Ο Πάλμε διεύρυνε σε μεγάλο βαθμό το κράτος πρόνοιας, βελτίωσε την παροχή υγειονομικής περίθαλψης και φροντίδας των παιδιών. Οι φορολογικές του πολιτικές ήταν αναδιανεμητικές. Η ανεργία ήταν άγνωστη λέξη και το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε εντυπωσιακά. Η Σουηδία έγινε πρότυπο κοινωνικής δικαιοσύνης και η χώρα με την πλέον προηγμένη ισότητα παγκοσμίως. Ανέδειξε τη χώρα ως μια «υπερδύναμη ηθικής» τις δεκαετίες του 1970 και ''80, στη καρδιά δηλαδή του Ψυχρού Πολέμου και του παραλογισμού των εξοπλισμών από τις υπερδυνάμεις. Ηταν κάτι σπουδαίο να είσαι Σουηδός τα χρόνια του Πάλμε…
Ο Πάλμε ήταν ένα είδος πολιτικού-παιδαγωγού, με ηθικό ανάστημα βγαλμένο από τον «Επιτάφιο» του Περικλή. Πώς λοιπόν η Ιστορία να μην του επιφύλασσε μία ξεχωριστή θέση;
(Χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα ομιλιών του Πάλμε από το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Λογοθέτη «Ούλοφ Πάλμε: H πολιτική είναι θέμα αρχών». Ο συγγραφέας του βιβλίου έζησε και εργάστηκε στη Σουηδία την περίοδο 1975-1989.)
*Δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο, στις 12 Μαρτίου, στο φύλλο 76.
