Tης Μαριάννας Σκυλακάκη
Μια τεράστια αλλαγή έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στο παγκόσμιο ενεργειακό γίγνεσθαι. Είναι μια αλλαγή με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία, ικανή να μεταβάλει τους συσχετισμούς δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή μας - αν και έχει περάσει ως έναν βαθμό απαρατήρητη.
Μέσα από τον συνδυασμό της σταδιακής εξάπλωσης της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (κυρίως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά) και της σχιστολιθικής επανάστασης στις ΗΠΑ, το πετρέλαιο χάνει σταδιακά τη στρατηγική σημασία του. Σύμφωνα δε με τις τελευταίες προβλέψεις του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, μέχρι το 2022, η Αμερική θα έχει μετατραπεί σε καθαρό εξαγωγέα ενέργειας για πρώτη φορά από το 1953. Αυτό θα συμβεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα από το αναμενόμενο και 11 χρόνια αφού κατάφερε να γίνει καθαρός εξαγωγέας προϊόντων διύλισης πετρελαίου, τον Μάιο του 2011.
Πώς κατάφεραν οι ΗΠΑ να απεξαρτηθούν ενεργειακά και ποιες είναι οι κρίσιμες μεταβλητές στη Μέση Ανατολή, τώρα που η εποχή κατά την οποία το πετρέλαιο αποτελούσε νούμερο ένα γεωπολιτική προτεραιότητα μοιάζει να έχει παρέλθει;
Το χρονικό της απεξάρτησης
Η πιο πρόσφατη έκθεση Ετήσιας Ενεργειακής Προοπτικής της Διεύθυνσης Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ για το 2018 είναι σαφής: σύμφωνα με τα μοντέλα πρόβλεψης που χρησιμοποιεί, η χώρα θα πετύχει το σημαντικό ορόσημο της μετατροπής σε καθαρό εξαγωγέα ενέργειας εξαιτίας της αυξητικής πορείας που έχει πάρει η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα σχιστολιθικά πεδία στην επικράτειά της.
Με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου, όπως η υδραυλική ρωγμάτωση (hydraulic fracturing), η εκμετάλλευση των σχιστολιθικών πεδίων στις ΗΠΑ δίνει στους Αμερικανούς τη δυνατότητα να διευρύνουν τις εξαγωγές τους σε φυσικό αέριο πέρα από τις παραδοσιακές αγορές τους στη Βόρεια Αμερική (δηλαδή τον Καναδά και το Μεξικό), την ίδια στιγμή που οι εξαγωγές αργού πετρελαίου συνεχίζουν να αυξάνονται.
Τον Νοέμβριο του 2017, για πρώτη φορά μετά το 1970, η ημερήσια παραγωγή αργού πετρελαίου στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 10 εκατομμύρια βαρέλια, καθιστώντας την Αμερική νούμερο 3 πετρελαιοπαραγωγό χώρα μετά τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία. Μπορεί λοιπόν σε ό,τι αφορά το αργό οι ΗΠΑ να εξακολουθούν να μην είναι αυτάρκεις, εξαιτίας του ύψους κατανάλωσής τους, που δεν μπορεί ακόμα να καλυφθεί από την εγχώρια παραγωγή, δεδομένου όμως ότι η ποιότητα του αμερικανικού αργού δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα χαρακτηριστικά των εγχώριων διυλιστηρίων, μένουν σημαντικά περιθώρια για εξαγωγές.
Στη μετατροπή των ΗΠΑ σε καθαρό εξαγωγέα ενέργειας σημασία παίζει και το γεγονός ότι οι ανάγκες της χώρας σε ενέργεια στο εγγύς μέλλον προβλέπεται να αναπτυχθούν αναιμικά. Σύμφωνα με το μοντέλο της Διεύθυνσης Ενεργειακών Πληροφοριών, η κατανάλωση ενέργειας στην Αμερική προβλέπεται να αυξηθεί μόνο κατά 0,4% ετησίως μέχρι το 2050, σε σύγκριση με τις προσδοκίες για οικονομική ανάπτυξη της τάξεως του 2% κάθε χρονιά.
Επιζητώντας υπερατλαντικούς αγοραστές
Το ότι η ενεργειακή αναγέννηση των ΗΠΑ αλλάζει τα δεδομένα στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ευρώπης γίνεται ήδη αισθητό, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την ένταση που προκλήθηκε μεταξύ Ντόναλντ Τραμπ και Ανγκελα Μέρκελ στην πρόσφατη Σύνοδο του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο. Αφορμή στάθηκε το σχέδιο κατασκευής του αγωγού Nord Stream 2, που με την ολοκλήρωσή του πρόκειται να μεταφέρει 55 δισεκατομμύρια κυβικά φυσικού αερίου ετησίως από τη Ρωσία μέχρι τη Γερμανία, ένα σχέδιο που απειλεί τα αναδυόμενα ενεργειακά συμφέροντα της Αμερικής στην περιοχή.
«Η Γερμανία είναι εντελώς ελεγχόμενη από τη Ρωσία (...) είναι όμηρος της Ρωσίας. Η Γερμανία πληρώνει δισ. δολάρια στη Ρωσία για να αποκτήσει ενεργειακά αποθέματα και εμείς καλούμαστε να πληρώσουμε για να την προστατεύσουμε από τη Ρωσία. Πώς να το εξηγήσεις αυτό; Δεν είναι δίκαιο», ανέφερε ο πρόεδρος Τραμπ με τη χαρακτηριστική αδιαφορία του για τους διπλωματικούς τύπους.
Στον απόηχο των δηλώσεων Τραμπ, εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ τόνισε στο Reuters: «Πιστεύουμε ότι αυτός (σ.σ. ο αγωγός) θα υπονομεύσει τη συνολική ενεργειακή ασφάλεια και σταθερότητα στην Ευρώπη δίνοντας στη Ρωσία άλλο ένα εργαλείο για τον πολιτικό καταναγκασμό των ευρωπαϊκών χωρών, ειδικά της Ουκρανίας. Η Ρωσία αντιλαμβάνεται ότι αυτό το έργο διχάζει την Ευρώπη και το αξιοποιεί προς όφελός της».
Μπορεί τώρα οι ΗΠΑ να επικαλούνται την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης ως αιτία για τις αντιδράσεις τους, όμως είναι σαφές ότι οι Αμερικανοί θα επιθυμούσαν διακαώς την εισαγωγή αμερικανικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη με πλοία, κάτι που με την υγροποίησή του μετά την ψύξη είναι πια εφικτό και θα μπορούσε να δώσει νέες δυνατότητες και στην ελληνική ναυτιλία. Αλλωστε, δεν αρκεί να αυξάνει μια χώρα την παραγωγή της σε φυσικό αέριο, πρέπει να βρει και πού θα το πουλήσει...
Κρυμμένοι θησαυροί
Διερευνώντας τις άλλες μεταβλητές που πιθανώς θα καθορίσουν την επόμενη μέρα στην περιοχή μας, αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα ενεργειακά αποτελούν μέρος μόνο της εικόνας, καθώς μια σειρά από φυσικούς πόρους αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, εξαιτίας τόσο των αναδυόμενων νέων τεχνολογικών αναγκών, αλλά και των δημογραφικών τάσεων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα φυσικού πόρου με τεράστια σημασία στο αύριο της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής είναι οι υδάτινοι πόροι. Μπορεί στην περιοχή αυτή να ζει συνολικά γύρω στο 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, όμως κατέχει μόλις 1% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε γλυκό νερό. Οπως λοιπόν αναφέρει πρόσφατη μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας για την «υδάτινη ασφάλεια» στην περιοχή, οι προκλήσεις σε σχέση με το νερό αναμένεται να γίνουν ολοένα και εντονότερες, ως αποτέλεσμα των δημογραφικών αλλαγών, της περιφερειακής αστάθειας, αλλά και της κλιματικής αλλαγής. Η αδυναμία χωρών να καλύψουν τις ανάγκες τους σε γλυκό νερό αποτελεί πρόκληση ύψιστης σημασίας για την ευρύτερη περιοχή μας.
Την ίδια στιγμή, η ανακάλυψη ότι στο υπέδαφος του Αφγανιστάν κρύβεται μια από τις πλουσιότερες φλέβες ορυκτών στον κόσμο, η αξία της οποίας, σύμφωνα με τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (USGS), υπολογίζεται σε ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, είναι άλλη μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη. Τα ορυκτά αποθέματα του Αφγανιστάν περιέχουν σίδηρο, χαλκό, κοβάλτιο και χρυσό. Περιέχουν επίσης στοιχεία σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των ηλεκτρονικών συσκευών στις οποίες βασίζεται ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, μια αγορά στην οποία η Κίνα διατηρεί το πάνω χέρι. Δεν αποκλείεται το σπάσιμο του εν λόγω μονοπωλίου να καταστεί κομβική γεωπολιτική προτεραιότητα για την περιοχή κατά τα επόμενα χρόνια.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 20ης Σεπτεμβρίου
