Του Γαβριήλ Χ. Σερέτη
Όλοι έχουμε δει το λογότυπο της «20th Century Fox». Στο σινεμά, στην τηλεόραση. Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι επί μία εικοσαετία στο τιμόνι αυτού του κινηματογραφικού κολοσσού, του ενός από τους «Μεγάλους Πέντε» που παράγουν πάνω από το 80% των εσόδων της χολιγουντιανής βιομηχανίας παγκοσμίως, βρέθηκε ένας «Έλληνας»: Ο Σπύρος Σκούρας. Το πρότυπο του πετυχημένου μετανάστη που έζησε και ενσάρκωσε όσο κανένας άλλος το αμερικανικό όνειρο.
Ως ο απόλυτος κυρίαρχος της βιομηχανίας του θεάματος, τα χρυσά χρόνια του Χόλιγουντ, όταν προσέλκυε 90 εκατομμύρια θεατές την εβδομάδα. Όταν όχι μόνο αποφάσιζε ποιος - ποια θα γίνει σούπερ σταρ, αλλά για πολλούς, σε μεγάλο βαθμό, «ευθύνεται» για την επικράτηση του ίδιου του καπιταλισμού, μιας και κρατούσε στα χέρια του το ισχυρότερο όπλο πολιτικής προπαγάνδας όλων των εποχών, τον κινηματογράφο. Και για άλλους, όπως ο Ηλίας Χρυσοχοΐδης, βιογράφος του και ιστορικός στο Stanford, αποτελεί «τον μεγάλο αγνοημένο εθνικό ευεργέτη».
Ο Σπύρος Σκούρας, μεταξύ άλλων, έδωσε το «φιλί της ζωής» στον παραπαίοντα από την επελαύνουσα τηλεόραση κινηματογράφο, με το πρωτοποριακό σινεμασκόπ, τη φόρμα προβολής ευρείας εικόνας, χρηματοδότησε την «Κλεοπάτρα», την ακριβότερη ταινία που είχε γυριστεί ποτέ, με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ανακάλυψε τη Μέριλιν Μονρό και παρασκηνιακά τις σκανδαλοθηρικές διαρροές στον Τύπο για την προσωπική ζωή των σταρ, μπαινόβγαινε στο Οβάλ γραφείο όπως στο σπίτι του, για 30 χρόνια, από τον Ρούζβελτ μέχρι τον Νίξον, έκανε on camera μαθήματα ιδιωτικής οικονομίας στον Χρουστσόφ, ταύτισε το όνομά του με κρίσιμες στιγμές του μεταπολεμικού Ελληνισμού.
Όλα αυτά, που μοιάζουν σαν παραμύθι, ξεκίνησαν σαν παραμύθι. Εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα, σε ένα μικρό χωριό της Ηλείας, έπειτα από μια πλημμύρα, μετά τη φυλλοξήρα. Ο Σπύρος, «το βοσκόπουλο που τις νύχτες περνούσε τις πυγολαμπίδες για ανθρώπινες ψυχές», το παιδαρέλι που έμαθε λίγα γράμματα σε μοναστήρι και σε τυπογραφείο, πριν κάνει τον κλητήρα σε ναυτιλιακή στην Πάτρα - εκεί που βλέπει και για πρώτη φορά σινεμά - σαγηνεύεται από τα γράμματα-σειρήνες του μεγαλύτερου αδελφού που είναι ήδη στην Αμερική και το καλοκαίρι του 1910 μπαρκάρει με το «Θεμιστοκλής» για το όνειρο, τα ναύλα πληρωμένα. Φτάνει στο Σεντ Λούις τον καιρό της βιομηχανικής επανάστασης, πιάνεται στη δουλειά από τα χαράματα, πουλώντας εφημερίδες, καφέδες και ποπ κορν έξω από τους κινηματογράφους. Βοηθός σερβιτόρος στο ξενοδοχείο «Planter» μετά, τρίβοντας πάγο για τα κοκτέιλ μεγαλογιατρών, δικηγόρων και τραπεζιτών. Τέσσερα χρόνια «μάζεψε» κοντά στα 4.000 δολάρια. Και καλές γνωριμίες. Μόνη διασκέδαση; Ο κινηματογράφος, στα ρεπό, τις Κυριακές.
Κάνει το χόμπι του δουλειά και τη δουλειά του χόμπι. Η αγορά του ενός σινεμά, φέρνει τη δεύτερη κι αυτή την επόμενη και οι αίθουσες με τα ελληνικά ονόματα - «Olympia», «Pantheon» - και τις πρωτοποριακές υπηρεσίες - όταν όλα είναι ακόμη... βουβά - ανάμεσά τους πολυμελείς ορχήστρες, με τζαζ μουσική, απλώνονται σε όλα τα πλάτη της πόλης, ακόμα και τα κοινωνικά, αλλά και καθ' ύψος. Μέσα σε μια δεκαετία, εκτός από το δεκαεπταώροφο «Ambassador», μια επένδυση 5,5 εκατ. δολαρίων, προπομπό των πολυκινηματογράφων, κατέχει τα φανταχτερά και πλουσιοπάροχα ηνία του θεάματος.
«Καβαλάει» το κραχ του '29. Σταδιακά, μετατρέπεται σε παίκτη που όλοι υπολογίζουν, παίκτη ομοτράπεζο της Paramount και της Warner Bros. Με όπλο τις 500 και πλέον αίθουσες που διαθέτει. Με λογιστή την ταμία του πρώτου σινεμά του, την οποία παντρεύεται. Πετυχαίνει «το deal του αιώνα», τη συγχώνευση της 20th Century με τη Fox, το 1935. Ο «εγκέφαλος» πίσω από την κίνηση ματ, αυτοδίκαια αναλαμβάνει πρόεδρος, κυριαρχεί, από το 1942 ως το 1962. Προηγουμένως, μακριά από τους προβολείς, γνωρίζεται με τον τότε αρχιεπίσκοπο Αμερικής και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, μια από τις ισχυρότερες και αμφιλεγόμενες μορφές του μεταπολεμικού Ελληνισμού (ο ίδιος ο Σκούρας τον συνόδευσε στην Κωνσταντινούπολη, επιβαίνοντας στο προσωπικό αεροπλάνο του Τρούμαν).
Η επιρροή του «Αμερικάνου» - όπως θεωρούσε τον εαυτό του με το που «πάτησε» στην Αμερική - είναι πλέον πρόδηλη. Με τη μεσολάβησή του στον Ρούζβελτ και τον Τσόρτσιλ έγινε άρση του βρετανικού αποκλεισμού και έφτασε η επισιτιστική βοήθεια στην Ελλάδα. Σώθηκαν εκατομμύρια από τον λιμό, ένας στους τρεις, Έλληνες. Γι' αυτή του την ενέργεια, τη συγκέντρωση του αστρονομικού 1,5 εκατομμυρίου τόνων υλικού, αξίας 250 εκατομμυρίων δολαρίων, την επιτυχέστερη εκστρατεία εξωτερικής βοήθειας στον Β'' Παγκόσμιο Πόλεμο, και όχι για αντικομμουνιστικές δηλώσεις του κατά την επίσκεψή στην Ελλάδα, το 1949, ήθελε να τον θυμούνται. Η ενημέρωση του Τρούμαν υπέρ της στρατιωτικής λύσης στον Εμφύλιο, η «σφραγίδα» του στο σχέδιο Μάρσαλ, η προετοιμασία της συνάντησης Καραμανλή - Αϊζενχάουερ, το Κυπριακό, ο Μακάριος και η πρόταση για καθεστώς κοινοπολιτείας ώστε να αναχαιτιστούν οι τουρκικές επιδιώξεις, η ανάδειξη του Άγκνιου, η κονσερβοποίηση αγροτικών προϊόντων στην Ελλάδα, η Esso Pappas, τα γυρίσματα ταινιών για τον τουρισμό («Το παιδί και το δελφίνι», «Συνέβη στην Αθήνα») έρχονταν «δεύτερα», στο trailer μιας ζωής σαν (για) ταινία.
Ο Σπύρος Σκούρας, ο άνθρωπος που άκουγε από τους γονείς του ότι ο Όθωνας και η Αμαλία είχαν σταματήσει στο σπίτι του προπάππου του πηγαίνοντας στην Αθήνα για να γίνουν βασιλιάδες, αλλά ποτέ δεν του είχε περάσει από το μυαλό ότι κάποτε θα καθόταν στο ίδιο τραπέζι με «βασιλιάδες», αυτός που εξομολογήθηκε πως λάτρεψε και κυνήγησε με πάθος το δολάριο, αυτός που υπήρξε «Οδυσσέας, Λεωνίδας, Τζιμ Λόντος μαζί», αυτός που φοβόταν ότι στον άλλον κόσμο θα πάει στην Κόλαση και θα πουλάει ποπ κορν στους διαβόλους τους Οβριούς, πέθανε στις 16 Αυγούστου του 1971. Οι καμπάνες της Αγίας Σοφίας στο Λος Αντζελες - ένας από τους μεγαλύτερους ελληνορθόδοξους ναούς στον πλανήτη, η εκκλησία που έχτισε μαζί με τα δύο του αδέλφια ως εκπλήρωση ενός τάματος - χτυπούσαν πένθιμα.
Ο βλάχος που διέπρεψε
Ο «Έλληνας Βασιλιάς του Χόλιγουντ» έγραψε ιστορία και όταν τον Σεπτέμβριο του '59 υποδέχτηκε στα στούντιο της Fox τον Χρουστσόφ. Αν και τα... αμερικανικά του ήταν πάντα φτωχά - ο Μπομπ Χόουπ είχε πει «Ο Σπύρος είναι εδώ (σ.σ. στην Αμερική) 20 χρόνια αλλά ακούγεται σαν να έρχεται την επόμενη εβδομάδα» - με το θάρρος-θράσος του αυτοδημιούργητου εξέπεμψε ένα προφητικό μήνυμα:
«Βρίσκομαι εδώ χάρη στο αμερικανικό σύστημα των ίσων ευκαιριών. Έτσι έγινε και με εκατομμύρια άλλους μετανάστες που πραγματοποίησαν τα όνειρά τους. Η Αμερική οφείλει την ύπαρξή της στον καπιταλισμό», «η Σοβιετική Ένωση είναι η μεγαλύτερη καπιταλιστική επιχείρηση, το μεγαλύτερο μονοπώλιο που γνώρισε ποτέ ο κόσμος». Τα λόγια του, μπροστά στον χαμογελαστό Νικήτα, έγιναν viral όταν το YouTube δεν υπήρχε ούτε ως ιδέα. Η... ψυχρολουσία δεν εμπόδισε τον Σοβιετικό ηγέτη να τον αποκαλεί «αδελφό Έλληνα» και να τον καλέσει, κατ'' επανάληψη, στη χώρα του. Τους ένωνε, εξάλλου, το... καν καν της Σίρλεϊ ΜακΛέιν, με τον «ανανεωτικό διάδοχο του Στάλιν» να χειροκροτεί τα αναποδογυρισμένα οπίσθια των κοριτσιών στην αναπαράσταση «γυρίσματος» της ομώνυμης ταινίας. Το στιγμιότυπο έγινε πρωτοσέλιδο σε όλον τον κόσμο, της ΕΣΣΔ αφαιρουμένης, φυσικά.
Ίσως για όλα αυτά ο Αριστοτέλης Ωνάσης δεν δίστασε κάποτε τη σύγκριση: «Αυτός ο βλάχος στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλον Έλληνα που διέπρεψε στην ξενιτιά... Ο Τζιμ Λόντος είχε το ταλέντο του παλαιστή, ο Νιάρχος κι εγώ ξέραμε γράμματα. Ο Σπύρος και τ' αδέλφια του έβοσκαν πρόβατα, ήσαν αγράμματοι και ποτέ δεν έμαθαν καλά ούτε ελληνικά ούτε εγγλέζικα. Και μόνο ότι αυτά τα βαλτοβατραχάκια τα ''βαλαν με σκυλόψαρα του ωκεανού και νίκησαν, τα λέει όλα»...
