Του Θωμά Τσάτση
Πριν από τέσσερα χρόνια η Metron Analysis είχε πραγματοποιήσει μια πρωτότυπη έρευνα, ρωτώντας, μεταξύ άλλων, τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνθηκε εάν συμφωνούν ή όχι με τη θεωρία που είχε αναπτυχθεί έντονα εκείνη την εποχή ότι «μας ψεκάζουν». Προς έκπληξη πολλών, το 33,3% δήλωσε ότι συμφωνεί, το 58,8% ότι διαφωνεί και το 9% δήλωσε είτε ότι δεν ξέρει είτε ότι δεν απαντά.
Στη χώρα όπου οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν συναντήσει ευήκοα ώτα, για πολλούς θα ήταν έκπληξη εάν ήταν λιγότεροι από ένας στους τρεις εκείνοι που πιστεύουν ότι υπάρχει κάποια μυστική οργάνωση η οποία έχει αναλάβει τον ψεκασμό μας για να μας ελέγχει.
Πόσοι όμως από όσους δήλωσαν «ναι» σε εκείνη την έρευνα γνωρίζουν τι είναι το ραδόνιο, πώς μας επηρεάζει, και πόσοι έχουν εικόνα για τις μετρήσεις που γίνονται σχετικά με τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας που θεωρούμε υπεύθυνες για ασθένειες λόγω της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που εκπέμπουν; Ελάχιστοι, είναι η απάντηση.
Ιοντίζουσες ακτινοβολίες
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Τι είναι λοιπόν το ραδόνιο; Πρόκειται για ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο. Είναι άχρωμο, άοσμο, άγευστο και αδρανές και προέρχεται από τη διάσπαση του ραδίου, θυγατρικό του ουρανίου. Λόγω της παρουσίας του ραδονίου στο έδαφος, στα πετρώματα και στο νερό, καθώς και στα προερχόμενα από αυτά οικοδομικά υλικά, το ραδόνιο βρίσκεται σε όλα τα κτίρια και αποτελεί παγκοσμίως την πιο σημαντική πηγή έκθεσης του πληθυσμού σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Είναι βλαβερό επειδή μέσω της αναπνοής εισέρχεται μαζί με τα ραδιενεργά θυγατρικά του στους πνεύμονες και τους ακτινοβολεί. Τα θυγατρικά είναι αυτά που κάνουν τη μεγάλη ζημιά στην υγεία.
Στο ερώτημα αν μπορεί κάποιος να μετρήσει το ραδόνιο, η απάντηση είναι «ναι». Και κυρίως μπορεί να το κάνει οποιοσδήποτε, όχι ψάχνοντας μόνος του τρόπους, αλλά με τη βοήθεια των ειδικών.
Οι αριθμοί
Αναζητώντας μια υπεύθυνη απάντηση στο ερώτημα «Πόση ακτινοβολία δεχόμαστε στην Ελλάδα;», μιλήσαμε με τους ανθρώπους της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Και η απάντηση στο ερώτημα ήταν ότι η μέση ετήσια ενεργός δόση ακτινοβολίας που δέχεται ένας κάτοικος στη χώρα μας είναι 4,5 mSv (όπου mSv είναι η μονάδα μέτρησης της ακτινοβολίας). Και αν θέλουμε να εξετάσουμε πιο αναλυτικά αυτό το νούμερο, θα διαπιστώσουμε ότι το 2,7 mSv αφορά φυσικές πηγές, όπως είναι το ραδόνιο, τα οικοδομικά υλικά, η κατάποση, δηλαδή η διατροφή (!), και κάποιοι εξωτερικοί παράγοντες. Το 1,8 mSv αφορά διαγνωστικές ιατρικές εξετάσεις. Όλα τα παραπάνω νούμερα αφορούν φυσιολογικές τιμές που είναι κάτω από τα όρια κινδύνου και αρκετά κάτω πριν χτυπήσει κάποιο καμπανάκι.
Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, βέβαια εστιάζουν -όπως είναι λογικό σε κάποιες περιπτώσεις- στις κεραίες κινητής τηλεφωνίας και τον κίνδυνο από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπουν. Την καχυποψία και τον φόβο τροφοδοτούν και οι ίδιες οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας που έχουν κάνει τις κεραίες να μοιάζουν με καμινάδες ή ηλιακούς θερμοσυσσωρευτές.
Για όλα αυτά όμως φαίνεται πως υπάρχουν κάποιοι μικροί ή μεγάλοι μύθοι και μάλλον ήρθε η ώρα να τους περιγράψουμε.
Ραδόνιο: Ο κρυφός εχθρός
Συνέντευξη με τον Χρήστο Χουσιάδα, πρόεδρο της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας
Ο Χρήστος Χουσιάδας, διευθυντής Ερευνών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», είναι ο πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Και προφανώς δεν υπάρχει ειδικότερος για να ξεδιαλύνει όσα πλανώνται ως υποψίες δημιουργώντας με τον καιρό τις θεωρίες συνωμοσίας. Απευθυνθήκαμε στον πρόεδρο της ΕΕΑΕ και του θέσαμε κάποια ερωτήματα και οι απαντήσεις του είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
- Σύμφωνα με την ΕΕΑΕ, η μέση ετήσια ενεργός δόση ακτινοβολίας που δέχεται ένας κάτοικος στη χώρας αντιστοιχεί σε 4,5 mSv. Ενα σημαντικό μέρος (1,8 mSv) αφορά τις ιατρικές εξετάσεις και ένα άλλο (1,7 mSv) το ραδόνιο. Πρώτα απ' όλα, έχουμε κάποιο μέτρο σύγκρισης με την υπόλοιπη Ευρώπη; Υπάρχει ένας μέσος όρος; Πρέπει να μας ανησυχεί κάτι;
Πράγματι, για πρώτη φορά υπολογίσαμε τη μέση ετήσια δόση ακτινοβολίας που δέχεται ο κάτοικος στην Ελλάδα από φυσικές (π.χ. οικοδομικά υλικά, ραδόνιο, διατροφή) και τεχνητές πηγές (π.χ. ιατρικές εξετάσεις και θεραπείες) ακτινοβολίας.
Τα ευρήματα είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Συγκλίνουν επίσης με την εικόνα που ισχύει σε παγκόσμιο επίπεδο: οι δύο μεγάλες κατηγορίες έκθεσης σε ακτινοβολία είναι το ραδόνιο, το οποίο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο, και οι ιατρικές εξετάσεις με ακτινοβολίες, όπως π.χ. η αξονική τομογραφία.
Τα στοιχεία αυτά τεκμηριώνουν με απτά αποτελέσματα και αριθμούς ότι στην Ελλάδα έχουμε ένα ώριμο σύστημα ακτινοπροστασίας όσον αφορά την προστασία των εργαζομένων, του πληθυσμού και του περιβάλλοντος από τις εφαρμογές των ιοντιζουσών ακτινοβολιών. Η χώρα μας είναι εναρμονισμένη με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και ενήμερη για τις διεθνείς εξελίξεις και πρακτικές (κανονιστικές, τεχνικές, επιστημονικές), βάσει των εφαρμογών που λαμβάνουν χώρα στην επικράτειά της.
Ανησυχία, λοιπόν, δεν προκύπτει, ωστόσο σκοπός μας είναι να περιορίζουμε την έκθεσή μας σε ιοντίζουσα ακτινοβολία, από όπου κι αν αυτή προέρχεται. Για παράδειγμα, αυτός είναι ο λόγος που μεταφέρουμε προς τον ιατρικό κόσμο και το ευρύ κοινό το μήνυμα ότι υποβαλλόμαστε σε ιατρικές εξετάσεις με ακτινοβολία μόνο εφόσον είναι επιβεβλημένο και απολύτως αιτιολογημένο.
- Ειδικά για το ραδόνιο, τι είδους μετρήσεις γίνονται και σε τι μπορεί να μας επηρεάσει;
Το ραδόνιο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που από το έδαφος περνά στα κτίρια. Λόγω των βιολογικών του επιπτώσεων, το ραδόνιο συγκαταλέγεται ανάμεσα στους καρκινογόνους παράγοντες, συνδέεται με τον καρκίνο του πνεύμονα και κατατάσσεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στην ίδια κατηγορία με το τσιγάρο. Κατά συνέπεια, τυχόν υψηλή συγκέντρωση ραδονίου σε εσωτερικούς χώρους κατοικίας ενέχει σημαντικό κίνδυνο για την υγεία. Τα τελευταία χρόνια είναι σε εξέλιξη η εθνική επισκόπηση των συγκεντρώσεων ραδονίου, καθώς σε συνεργασία με τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης η ΕΕΑΕ υλοποιεί ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο χαρτογράφησης των συγκεντρώσεων ραδονίου σε κατοικίες σε όλη την Ελλάδα».
- Πώς μπορεί κάποιος να μετρήσει τη δόση ακτινοβολίας από το ραδόνιο στο σπίτι του;
Η διαδικασία είναι απλή: οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνήσουν με την ΕΕΑΕ τηλεφωνικά ή ηλεκτρονικά και να ζητήσουν να τους αποσταλεί ο φάκελος που περιέχει τους ανιχνευτές, τις οδηγίες τοποθέτησης και ενημερωτικό υλικό, μαζί με προπληρωμένο φάκελο για την επιστροφή των ανιχνευτών μετά το πέρας της περιόδου μέτρησης.
Για τις συνήθεις μετρήσεις της συγκέντρωσης ραδονίου σε κατοικίες και εργασιακούς χώρους τοποθετούνται 2 μικροί (μεγέθους περίπου 10 εκατοστών ο καθένας) ανιχνευτές στον χώρο, για διάστημα που κυμαίνεται από τρεις μήνες έως και έναν χρόνο, και στη συνέχεια οι ανιχνευτές αυτοί επιστρέφονται στο εργαστήριο της ΕΕΑΕ για να προσδιορίσουμε τις συγκεντρώσεις που έχουν καταγραφεί.
- Αυτό που έχουν οι περισσότεροι στο μυαλό τους σχετίζεται με την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπουν οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας και τα κινητά τηλέφωνα. Ωστόσο, βάσει των μετρήσεων της ΕΕΑΕ, δεν υπάρχει πρόβλημα. Ισχύει αυτό;
Νομίζω πως είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε ότι η αρμοδιότητα και η δράση της ΕΕΑΕ αναφορικά με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία έχει να κάνει με τους σταθμούς κεραιών που λειτουργούν σε όλη τη χώρα και όχι με τα κινητά τηλέφωνα. Ετησίως διενεργούμε χιλιάδες μετρήσεις σε σταθμούς σε όλη τη χώρα και δημοσιοποιούμε τα αποτελέσματα στον διαδικτυακό τόπο της ΕΕΑΕ. Όπως φαίνεται και από τα συγκεντρωτικά στοιχεία που δημοσιεύουμε κάθε χρόνο, τα επίπεδα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στη συντριπτική πλειονότητα των μετρήσεων είναι πολύ κάτω των θεσμοθετημένων ορίων για την προστασία του κοινού. Οι περιπτώσεις υπερβάσεων -τις οποίες επίσης δημοσιοποιούμε- είναι ελάχιστες κάθε χρόνο και αφορούν συνήθως σημεία εκτός κατοικημένων περιοχών.
Επιπλέον, η διαρκής εποπτεία της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας διασφαλίζεται μέσα από τη λειτουργία του Εθνικού Παρατηρητηρίου Ηλεκτρομαγνητικής Ακτινοβολίας.
Με άλλα λόγια, ελέγχουμε την ακτινοβολία που εκπέμπουν οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας, δεν ελέγχουμε τις συσκευές. Εάν κάποιος ενδιαφέρεται να ενημερωθεί για τους πιθανούς τρόπους ελαχιστοποίησης της έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία από τη χρήση κινητών τηλεφώνων, μπορεί να διαβάσει το σχετικό ενημερωτικό υλικό της ΕΕΑΕ, το οποίο είναι διαθέσιμο στον διαδικτυακό της τόπο.
- Αν κάνουμε κάποιου είδους σύγκριση μεταξύ της υπεριώδους ακτινοβολίας με τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες, ποια είναι πιο επικίνδυνη για την υγεία και γιατί;
Kαι οι δύο είναι αποδεδειγμένα επικίνδυνες και κατατάσσονται στους παράγοντες που προκαλούν καρκίνο. Σε απόλυτη κλίμακα, πιο επικίνδυνη μπορεί να θεωρηθεί η ιοντίζουσα ακτινοβολία, διότι είναι υψηλότερης ενέργειας. Όμως, η επικινδυνότητα της ιοντίζουσας ακτινοβολίας για την υγεία και το περιβάλλον, ή αλλιώς αυτού που αποκαλούμε ραδιενέργεια, είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες, γι' αυτό και υπόκειται σε ρυθμιστικό έλεγχο.
Από την άλλη πλευρά, η υπεριώδης ακτινοβολία των μηχανημάτων τεχνητού μαυρίσματος, τα σολάριουμ δηλαδή, είναι ένας κίνδυνος που οι περισσότεροι αγνοούμε και για αυτό τον λόγο υλοποιούμε ενέργειες πληροφόρησης. Διεθνώς, θεωρείται ένας αναδυόμενος κίνδυνος που πρέπει να τεθεί υπό ρυθμιστικό έλεγχο και αυτό έχει δρομολογηθεί να γίνει και στη χώρα μας.
Ας σταθούμε σε αυτό το τελευταίο σημείο, αφού μέσα στον χειμώνα το σολάριουμ είναι της μόδας. Η Διεθνής Επιτροπή για την Έρευνα στον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) έχει χαρακτηρίσει την υπεριώδη ακτινοβολία, τόσο την ηλιακή, αλλά και αυτή που εκπέμπεται από τους λαμπτήρες των μηχανημάτων τεχνητού μαυρίσματος, «καρκινογενή» για τον άνθρωπο. Την έχει κατατάξει στην κατηγορία 1, κατηγορία στην οποία εντάσσονται τα ισχυρότερα καρκινογόνα, όπως είναι ο καπνός του τσιγάρου, ο αμίαντος, η ακτινοβολία γάμμα και το -γνωστό μας τώρα πια- ραδόνιο.
Το πρόβλημα λοιπόν με αυτού του τύπου την έκθεση είναι τεράστιο, καθώς ενώ είναι ξεκάθαρο ότι η συνολική δόση ενέργειας σε ένα πρόγραμμα συνεδριών τεχνητού μαυρίσματος πρέπει να μην ξεπερνά τα 3 kJ/m2, δεν υπάρχει ασφαλής τιμή μέγιστης ετήσιας δόσης και παράλληλα συστήνεται η μέγιστη ετήσια δόση να μην ξεπερνά τα 25 kJ/m2 . Και στην Ελλάδα δεν υπάρχει ενημέρωση, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό που να μπορεί να κατανοήσει ο κόσμος τους πραγματικούς κινδύνους και όχι εκείνους που ακούγονται ή αναπαράγονται ακόμη και από πολιτικά πρόσωπα.
Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία
Σε ό,τι αφορά την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στην Ελλάδα, έχουν θεσπιστεί τα αυστηρότερα όρια μεταξύ των χωρών- μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με την απόφαση της ΕΕΑΕ, «η εφαρμογή επιπλέον συντελεστών μείωσης στην ελληνική νομοθεσία είναι μια πολιτική απόφαση που βασίστηκε στην “αρχή της προφύλαξης”, δηλαδή στη λήψη μέτρων, παρά την απουσία στοιχείων ή τεκμηρίων για την ύπαρξη κινδύνου».
Σε ό,τι αφορά τα κινητά τηλέφωνα, ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι καθησυχαστικός, καθώς σύμφωνα με τα δεδομένα που είναι γνωστά δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να τεκμηριώνουν τον αυξημένο κίνδυνο που συχνά αναφέρεται ακόμη και μέσω μελετών.
Ωστόσο και εδώ υπάρχει αυξημένη καχυποψία, καθώς η χρήση των κινητών τηλεφώνων απαγορεύεται σε «ειδικούς» χώρους όπως είναι οι εντατικές μονάδες των νοσοκομείων αλλά και τα αεροπλάνα. Και γι' αυτό όμως υπάρχει μια απάντηση. Σύμφωνα με την ΕΕΑΕ, τα αεροπλάνα και οι εντατικές μονάδες των νοσοκομείων έχουν ευαίσθητες ηλεκτρομαγνητικές συσκευές και επειδή κάποια παρεμβολή σε αυτές θα μπορούσε να έχει ολέθρια αποτελέσματα, ζητείται όχι απλώς να μη χρησιμοποιούνται, αλλά να απενεργοποιούνται.
Ηλεκτρομαγνητικά πεδία για καλό σκοπό
Την ίδια στιγμή που γίνονται έρευνες για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η ακτινοβολία στους ανθρώπους, η ιατρική διερευνά τη θετική επίδραση που έχουν μηχανήματα που παράγουν τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά πεδία και χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ακόμη και σοβαρών εκφυλιστικών ασθενειών, όπως συνέβαινε πριν από 120 χρόνια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πριν το 1900 περισσότεροι από 10.000 γιατροί σύμφωνα με τα στοιχεία ασκούσαν ηλεκτρομαγνητικές θεραπείες που επανήλθαν τα τελευταία χρόνια, καθώς κατά πολλούς είναι ασφαλέστερες και έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Και εδώ τίθεται ένα προφανές ερώτημα: Γιατί ενώ ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ενδέχεται να βλάπτει -και γι' αυτό άλλωστε ελέγχεται- υπάρχουν μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για θεραπείες;
Θεραπείες
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Κολούμπια Μάρτιν Πλανκ, τα ανθρώπινα κύτταρα αντιδρούν στα τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά πεδία με την παραγωγή πρωτεϊνών του στρες, όπως συμβαίνει και με άλλες περιβαλλοντικές τοξίνες. Το παράδειγμα της γυμναστικής, που πόσο βοηθάει έναν άνθρωπο να αντιμετωπίσει το στρες, είναι γνωστό. Κάπως έτσι λειτουργεί για τον οργανισμό και η έκθεση κάποιου ατόμου που θέλει να αντιμετωπίσει το στρες σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία.
Οι θεραπείες με ακτινοβολίες εφαρμόζονται περιοδικά και έχουν μικρή διάρκεια. Σε πολλές περιπτώσεις, στόχος είναι η επίσπευση της κυτταρικής αναπαραγωγής, π.χ. ενός κατάγματος οστού.
Και εδώ οι επιστήμονες θεωρούν ότι η συνεχής και ταυτόχρονη έκθεση σε πολλαπλές πηγές τεχνητής ακτινοβολίας δεν φέρνει καλά αποτελέσματα. Πιθανόν το αντίθετο, αφού ο ανθρώπινος οργανισμός εξασθενεί και εμφανίζονται αυτοάνοσα νοσήματα, όπως είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η σκλήρυνση κατά πλάκας.
Ήδη στην αγορά έχουν κάνει την εμφάνισή τους πολλές συσκευές που υπόσχονται θαύματα, καθώς οι κατασκευαστές τους δηλώνουν ότι μπορούν να συμβάλουν στη θεραπεία μιας σειράς από ιδιαίτερα σοβαρές ασθένειες. Κάτι που ωστόσο, για την ώρα τουλάχιστον, ελέγχεται.
Οι δρόμοι της χρήσης της ακτινοβολίας είναι διαφορετικοί. Το ζήτημα είναι τι στόχους έχουμε και τι αποτελέσματα θέλουμε. Το όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα μας δείξει πολλά και προφανώς θα μας μάθει ακόμη περισσότερα.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», στις 21/12, αρ. φύλλου 23.
