Της Αναστασίας Τσιβγούλη
Ο Μιχάλης 40 ετών και η Ρένα 38, είναι ένα ζευγάρι «της διπλανής πόρτας» που θα ήθελε να κάνει παιδιά, όμως δεν το σκέφτεται καν. Ο Μιχάλης έχασε τη σταθερή, ικανοποιητικά αμειβόμενη εργασία του σε μια μεγάλη εταιρεία που κατέρρευσε οικονομικά και κατάφερε έπειτα από πολύ κόπο να βρει πρόσφατα μια δουλειά με μισθό που δεν φθάνει ούτε για τα προσωπικά του έξοδα.
Η Ρένα είναι άνεργη τα τελευταία 2 χρόνια και τη βοηθούν οι γονείς της να επιβιώσει. Η ιστορία τους δεν διαφέρει από χιλιάδες άλλες στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Στην πρόσφατη διακομματική κοινοβουλευτική επιτροπή για το δημογραφικό, επτά διακεκριμένοι επιστήμονες περιγράφουν την πικρή αλήθεια.
Γερνάμε, δεν κάνουμε παιδιά και φτωχαίνουμε. Το 2080 το 50% του πληθυσμού της χώρας θα είναι ηλικίας 48 ετών και άνω, σύμφωνα με τον καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς στο Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης Κλέωνα Τσίμπο.
«Οι πληθυσμιακές προβολές της Eurostat δείχνουν ότι το 2080 η διάμεση ηλικία του πληθυσμού της Ελλάδας θα αυξηθεί από 42 χρόνια που είναι σήμερα, στα 48. Δηλαδή, υψηλότερη κατά 2 περίπου έτη από το μέσο ευρωπαϊκό μέγεθος. Επιπλέον, η αναλογία αλλά και ο αριθμός των ηλικιωμένων αναμένεται ν' αυξηθεί σημαντικά, όπως επίσης σημαντικά αναμένεται να αυξηθεί και ο αριθμός των υπερηλίκων, δηλαδή ατόμων ηλικίας 85 ετών και άνω», λέει.
Στο 65% οι ηλικιωμένοι
Οι ηλικιωμένοι θα αποτελούν το 65% του πληθυσμού μας σε 60 χρόνια! «Δηλαδή, υπερδιπλάσιο ποσοστό απ' ό,τι σήμερα που είναι στο 32% και σημαντικά υψηλότερο από το μέσο επίπεδο των 28 μελών της Ε.Ε., που το 2080 φαίνεται να διαμορφώνεται στο επίπεδο του 51%», προσθέτει ο κ. Τσίμπος.
Η Ελλάδα είναι η πέμπτη χώρα με τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή απώλεια μετά τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Βουλγαρία και την Πορτογαλία. Εάν επαληθευθούν οι επίσημες εκτιμήσεις, ο πληθυσμός της χώρας μας το 2080 θα μειωθεί κατά 30%, με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής -0,55%.
«Ο πληθυσμός των 28 μελών της Ενωσης συνολικά αναμένεται να παρουσιάσει μια μικρή αύξηση της τάξης του 2,3%. Ωστόσο, ο πληθυσμός της Ελλάδας αναμένεται να μειωθεί από περίπου 10,8 εκατομμύρια το 2015 σε περίπου 7,7 εκατομμύρια το 2080» τονίζει ο κ. Τσίμπος.
Η ανεργία και η ανασφάλεια για το αύριο βλάπτουν σοβαρά τη γονιμότητα των Ελλήνων. Το λένε οι επίσημες μελέτες, το λέει η πραγματικότητα δίπλα μας. Οι φτωχοί έχουν γίνει περισσότερο φτωχοί και τα μεσαία εισοδήματα έχουν πλέον κατέβει στα όρια της φτώχειας, όπως αυτά καθορίζονταν πριν από την οικονομική κρίση.
«Το όριο φτώχειας το 2009 ήταν 598 ευρώ για ένα μονομελές νοικοκυριό. Το 2015 έχει μειωθεί σε 375 ευρώ, μείωση κατά 37%. Αρα, αντανακλά ακριβώς τη μείωση των μεσαίων εισοδημάτων, δηλαδή τη φτωχοποίησή τους. Με άλλα λόγια, τα άτομα τα οποία ορίζονταν ως φτωχά το 2009, το 2014 ορίζονται ως μη φτωχά» αναφέρει ο Χρίστος Παπαθεοδώρου, καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, εξηγώντας τις αλχημείες κυβερνητικών παραγόντων όταν μιλούν για βελτίωση των οικονομικών δεικτών…
«Φτωχογόνος» παράγοντας τα παιδιά
«Η φτώχεια στα παιδιά από 20% πήγε στο 55,1%, δηλαδή οικογένειες με παιδιά έχουν πληγεί πολύ περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί είναι, πλέον, ένας “φτωχογόνος” παράγοντας και ενισχύει τον κίνδυνο φτώχειας και άρα αποθαρρυντικός για την οικογένεια να κάνει παιδί. Αυτό είναι αποτέλεσμα όχι τόσο της κρίσης, όσο κυρίως των πολιτικών λιτότητας που επιλέχθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης, δηλαδή της θεραπείας που επιλέχθηκε για την κρίση» αναφέρει ο κ. Παπαθεοδώρου.
Και πόσοι μπορεί να σκέφτονται να αποκτήσουν οικογένεια, όταν το 40% των νοικοκυριών στην Ελλάδα δεν έχουν καν τα βασικά για την επιβίωσή τους; Είναι ο δείκτης υλικής αποστέρησης, όπως ορίζεται από τη Eurostat με εννέα βασικές ανάγκες: Κατοχή κάποιων βασικών καταναλωτικών αγαθών, όπως τηλέφωνο, αυτοκίνητο, πλυντήριο, κ.λπ., αλλά και κάλυψη κάποιων αναγκών, δηλαδή αποπληρωμή χωρίς δυσκολία πάγιων λογαριασμών, εξασφάλιση θέρμανσης στο σπίτι, κατάλληλη διατροφή, μία εβδομάδα διακοπές τον χρόνο, αντιμετώπιση έκτακτων και αναγκαίων αναγκών. Αν κάποιο νοικοκυριό δεν μπορεί να καλύψει τουλάχιστον τρεις από τις εννέα αυτές ανάγκες, τότε λέμε ότι είναι σε «αποστέρηση». Αν είναι από τέσσερις και πάνω, λέμε ότι είναι σε «ακραία αποστέρηση».
«Στην Ελλάδα η αποστέρηση από 23% που ήταν το 2009 ανέβηκε στο 39% το 2016. Δηλαδή, περίπου, το 40% του πληθυσμού βιώνει αποστέρηση, με έναν δείκτη ο οποίος πλέον δεν βασίζεται μόνο σε εισοδήματα. Ομως, εδώ βλέπουμε ότι πάνω από το 50% των νοικοκυριών δεν μπορεί να αντιμετωπίσει έκτακτες και αναγκαίες ανάγκες, δεν μπορεί να πάει μία εβδομάδα διακοπές τον χρόνο, το 30% των νοικοκυριών δεν μπορεί να έχει επαρκή θέρμανση στο σπίτι και το 50% των νοικοκυριών δεν μπορεί να αποπληρώσει πάγιους λογαριασμούς - και μετά ζητάμε από αυτά τα νοικοκυριά να κάνουν και παιδιά» τονίζει ο κ. Παπαθεοδώρου.
Υπάρχουν και χειρότερα; Η απάντηση είναι όχι! «Ιταλία και Πορτογαλία έχουν ακριβώς τον μισό δείκτη. στο 20%. Εδώ, ακριβώς, δείχνει ότι ακόμα και μεταξύ των χωρών της Νότιας Ευρώπης, η βίαιη αποστέρηση που έχει δεχθεί ο ελληνικός πληθυσμός είναι τεράστια. Στη Σουηδία, η οποία έχει υψηλό ποσοστό γονιμότητας, θα δούμε ότι η υλική αποστέρηση είναι κάτω από το 3%. Είναι λογικό γιατί κάποιος δεν κάνει παιδιά στο 40% και κάνει παιδιά στο 3% αποστέρησης», λέει ο κ. Παπαθεοδώρου.
Υπογονιμότητα και μετανάστευση νέων
Η χαμηλή γονιμότητα στη χώρα μας έχει ιστορικό βάθος. Δεν είναι υπόθεση των τελευταίων 10ετιών. Σήμερα όμως βρισκόμαστε στο χειρότερο σημείο. «Οι γυναίκες οι οποίες γεννήθηκαν λίγο πριν από τον πόλεμο έκαναν κατά μέσο όρο 2,1 και 2,2 παιδιά, αλλά πάλι ήταν κάτω από το όριο αναπαραγωγής, γιατί χρειάζονταν παραπάνω από δύο παιδιά από το 2,1 να παραχθούν, γιατί κάποια έφευγαν από τη ζωή. Οι γυναίκες οι οποίες γεννήθηκαν το 1975 κάνουν 1,55 παιδιά. Αρκετά κάτω από το όριο αναπαραγωγής» αναφέρει ο Βύρων Κοτζαμάνης, καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο τμήμα Μηχανικών, Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Εάν λάβουμε υπόψη και την αυξανόμενη μετανάστευση νέων στο εξωτερικό, η Ελλάδα τείνει να συρρικνωθεί επικίνδυνα και να εξελιχθεί σε μια χώρα γερόντων με ελάχιστο εργατικό δυναμικό.
«Η διαμόρφωση της αγοράς εργασίας, όπως έχει γίνει, η κατάλυση του εργατικού δικαίου ή “αδίκου”, όπως έχουν γίνει τα πράγματα δεν πρόκειται να ευνοήσουν ούτε τον επαναπατρισμό αυτών που έφυγαν, ούτε να μη συνεχίζουν να φεύγουν άλλοι. Οσοι έχουμε παιδιά σε αυτές τις ηλικίες, άνεργα και με πολύ καλές σπουδές, ξέρουμε ότι η ευχή μας είναι, αν και με πόνο ψυχής, να μπορέσουν να φύγουν στο εξωτερικό για να βρουν την τύχη τους. Οσο υπάρχει ανεργία και χαμηλές αμοιβές -και όλο και χαμηλότερες- είναι αδύνατο να μπορέσουμε να επέμβουμε πάνω σε αυτό το φαινόμενο» αναφέρει η Αναστασία Κωστάκη, καθηγήτρια Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, τμήμα Στατιστικής - Δημογραφίας.
Υπάρχει λύση; Η αντιμετώπιση της ανεργίας προφανώς, μέτρα κοινωνικής προστασίας, ακόμη και μέτρα φορολογικής ελάφρυνσης σε νέα ζευγάρια που θα περιόριζαν την ανασφάλειά τους στην απόφαση να γίνουν γονείς.
«Το θέμα είναι τι μέτρα μπορούμε να πάρουμε, λαμβάνοντας υπόψη τις δύσκολες δημοσιονομικές συνθήκες που υπάρχουν ώστε όλο και περισσότερα ζευγάρια να κάνουν τον επιθυμητό αριθμό παιδιών, γύρω στα 2. Είναι πλέγμα μέτρων. Είναι συνδυαστικές πολιτικές, είναι δημογραφική πολιτική σε συνδυασμό με συγγενείς πολιτικές. Ποιες είναι αυτές οι πολιτικές; Οικογενειακή πολιτική, κοινωνική πολιτική, η πολιτική για την ισότητα των δύο που δεν περιορίζεται μονάχα στη λήψη μέτρων για τη μείωση της αναντιστοιχίας ανάμεσα στην εργασιακή και την οικογενειακή ζωή, αλλά είναι πολύ σημαντικότερο, είναι η αλλαγή των ρόλων στην οικογένεια και έξω από την οικογένεια» τονίζει ο κ. Κοτζαμάνης.
* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Φιλελεύθερος», Πέμπτη 1η Μαρτίου 2018.
