Η απειλή που πρεσβεύει ο Ντόναλντ Τραμπ - «εκδικητής» για τους δημοκρατικούς θεσμούς των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η πραγματικότητα γύρω από την οποία περιστρέφεται η προεδρική κάλπη του 2024. Μία πραγματικότητα την οποία μεθοδικά ο ίδιος διαστρεβλώνει με τακτικές «gaslighting» και ρητορική που θέτει τις βάσεις για εξάρσεις πολιτικής βίας, την ίδια στιγμή που γιγαντώνεται μία εκστρατεία απειλών και εκφοβισμού κατά όσων τολμήσουν να τον αμφισβητήσουν από τις αίθουσες του Κογκρέσου έως τις πιο μικρές κοινότητες της χώρας.
Η Δρ. Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, σκιαγραφεί μιλώντας στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη, το διακύβευμα των εκλογών, εκθέτοντας τις συνθήκες πόλωσης και τοξικότητας υπό τις οποίες οδεύουν οι ΗΠΑ ενδεχομένως στην πιο κρίσιμη προεδρική αναμέτρηση από την εποχή του Εμφυλίου, όπως επισημαίνει.
«Και το τι συνέβη το 1861 αφορούσε κυρίως την Αμερική. Ήταν ένα μικρό κράτος με πολύ μικρή οικονομική δύναμη. Σήμερα, μία επάνοδος του Τραμπ είναι κάτι το οποίο θα έχει παγκόσμιο αντίκτυπο», υπογραμμίζει.
Στην κάλπη κρίνεται σε μεγάλο βαθμό ο δημοκρατικός χαρακτήρας των Ηνωμένων Πολιτειών, μας λέει στο ερώτημα εάν τελικά το διακύβευμα των εκλογών συνοψίζεται σε αυταρχισμός ή δημοκρατία.
Οι μαζικές διαστάσεις που έχει λάβει το φαινόμενο εκφοβισμού όσων, σε κάθε βαθμίδα εξουσίας, θέλουν να αντιπαρατεθούν στον Ντόναλντ Τραμπ αποτυπώνονται καθαρά σε πρόσφατη ποιοτική έρευνα του Πανεπιστημίου του Ιλινόι, με επικεφαλής ερευνήτρια την κα Φιλήνδρα. «Ρεπουμπλικανοί δέχονται απειλές μέσα από το ίδιο τους το κόμμα. Καταλήγουν να φοβούνται για τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους», επισημαίνει.
Καθώς ο Τραμπ προαναγγέλλει ότι έρχεται για να πάρει «εκδίκηση», η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, αναφέρει: «Είναι ξεκάθαρος στις προθέσεις του. Το έχει πει. Θέλει να εκδικηθεί τους αντιπάλους του και να επιφέρει τη μεγαλύτερη πολιτική ζημιά σε όσους θεωρεί ότι του έχουν κάνει κακό, πολιτικά, οικονομικά -και σε σχέση με τις επιχειρήσεις του, και σε σχέση με τη φήμη του». Η ομάδα πίσω από την εκστρατεία Τραμπ, πρόσωπα πουν θα στελεχώσουν μία μελλοντική κυβέρνηση, συνενώνει εξτρεμιστικά στοιχεία μεταξύ των οποίων οι Στίβεν Μίλερ και Στιβ Μπάνον, και σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει τα «όπλα» της εκτελεστικής εξουσίας και του νόμους για διώξεις πολιτικών αντιπάλων και δημοσιογράφων.
«Η πραγματικότητα είναι αυτή που σας λέμε εμείς»
Ο όρος που χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή στις πολιτικές επιστήμες, μας λέει η κα Φιλήνδρα, είναι το «gaslighting», που πηγάζει από το ομώνυμο ψυχολογικό θρίλερ του 1944 και αποδίδει την προσπάθεια ύπουλης χειραγώγησης και παρουσίασης μίας αντίστροφης πραγματικότητας. Έτερος όρος που χρησιμοποιείται είναι το «φαινόμενο μπούμερανγκ» ή άλλως «accusations in a mirror», όταν δηλαδή αυτά που σκοπεύεις να κάνεις εσύ, τα παρουσιάζεις ως στόχο του αντιπάλου. Ακριβώς όπως έπραξε ο Τραμπ αποκρούοντας ότι μία δεύτερη θητεία του θα απειλήσει τη Δημοκρατία, μιλώντας για «φάρσα» και «παραπληροφόρηση των Δημοκρατικών» και ορίζοντας τον ίδιο τον Τζο Μπάιντεν ως την πραγματική απειλή.
Ερευνητές που μελετούν την πολιτική βία και τη ρητορική που κρύβεται πίσω της, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί κυρίως με τη γενοκτονία στη Ρουάντα, το Ολοκαύτωμα και ιστορικής βαρύτητας γεγονότα, έχουν καταγράψει τα χαρακτηριστικά της γλώσσας που χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις που καταλήγουν σε πολιτική βία. Δεν σημαίνει ότι αυτός ο τρόπος επικοινωνίας καταλήγει πάντα σε τέτοια φαινόμενα, όμως πολύ συχνά τίθενται οι βάσεις για να δημιουργηθούν εξάρσεις πολιτικής βίας και ο λόγος του Τραμπ συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά, σημειώνει η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Ιλινόι.
Κεντρικό στοιχείο, η παρουσίαση των αντιπάλων ως μη έχοντες ανθρώπινη οντότητα -τα «παράσιτα» για τα οποία μίλησε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ. Αλλά και οι αναφορές σε φυσικές καταστροφές, όπως τα περί «πλημμύρας» μεταναστών, κουμπώνουν στο μοντέλο. Και δεν είναι μόνο χαρακτηριστικό του Τραμπ, αλλά και των μέσων ενημέρωσης που τον στηρίζουν. Αυτά τα μέσα παρακολουθούν αποκλειστικά οι υποστηρικτές του, κλεισμένοι σε μία «φούσκα» και συμπαγή δίκτυα που άλλη πληροφόρηση δεν υπάρχει τρόπος να εισχωρήσει.
«Η πραγματικότητα είναι αυτή σας λέμε εμείς, και αυτά που η πλευρά Τραμπ ετοιμάζει να οργανώσει, τα αποδίδει στους άλλους», αναφέρει η κα Φιλήνδρα. Όσο για τη φασίζουσα ρητορική, επισημαίνει ότι ανέκαθεν υπήρχε στο υπόβαθρο, και τώρα διατυπώνεται όλο και πιο ανοιχτά -«εγώ είμαι ο σωτήρας, εγώ είμαι το κράτος, εγώ θα σας σώσω»…
Καπιτώλιο 2.0;
Στο άκουσμα των δηλώσεων Τραμπ προς τους υποστηρικτές του ότι «δεν κυνηγούν εμένα, κυνηγούν εσάς, απλά στέκομαι στο δρόμο σας», εμείς αυτόματα σκεφτόμαστε ότι ως «θύμα πολιτικού διωγμού» από ένα υποταγμένο στους Δημοκρατικούς και τον Τζο Μπάιντεν δικαστικό σύστημα, όπως σταθερά αυτοπροβάλλεται, το «εγώ είμαι η εκδίκησή σας» εύκολα μετατρέπεται σε εσείς εκδικηθείτε εκ μέρους μου… Και ρωτάμε την κα. Φιλήνδρα αν ο Τραμπ προετοιμάζει από τώρα το έδαφος για ένα νέο «Καπιτώλιο» σε περίπτωση ήττας.
«Βεβαίως. Και αυτή τη φορά δεν θα είναι μόνο στο Καπιτώλιο, αλλά σε όλες τις πολιτειακές πρωτεύουσες. Συντονισμένα, μεθοδικά, μέσω του Διαδικτύου», απαντά.
«Ήδη αυτό που βλέπουμε είναι δήμαρχοι, τοπικοί ηγέτες και πολιτικοί στα πολιτειακά Κοινοβούλια, αλλά και μέχρι και την τελευταία κοινότητα, να δέχονται απειλές» δηλώνει η κα Φιλήνδρα παραθέτοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά έρευνας του Πανεπιστημίου του Ιλινόι που εξήχθησαν από ωριαίες συνεντεύξεις με 116 εκλεγμένους αξιωματούχους. «Όποιος βγει και πει κάτι ενάντια στον Τραμπ θα δεχθεί σοβαρότατες απειλές και θα καταλήξει να φοβάται για τη ζωή του και τη ζωή των παιδιών του. Είναι τρομοκρατημένοι», αναφέρει και προσθέτει ότι Ρεπουμπλικανοί δίσταζαν να λάβουν μέρος στην έρευνα ακριβώς για να μη στοχοποιηθούν ακόμη περισσότερο. Στα μίντια φθάνουν μόνο ακραίες περιπτώσεις που λαμβάνουν τη δικαστική οδό, όμως οι πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου είναι τεράστιες και δεν αποκαλύπτονται λόγω φόβου.
Στην ερώτηση κατά πόσο αυτό είναι οργανωμένο, μας απαντά ότι απλά δεν χρειάζεται να είναι. «Όταν ο Τραμπ κάνει συστηματικά αυτές τις δηλώσεις, το κλίμα που δημιουργείται είναι τέτοιο, και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι υποστηρικτές του πράγματι πιστεύουν όσα ακούν, ο εκφοβισμός γίνεται οργανικά», αναφέρει. Η σχετική μελέτη έχει χρηματοδοτηθεί από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ και τον Ιανουάριο θα ακολουθήσει και ποσοτική έρευνα σε όλους τους δημάρχους και τοπικούς αντιπροσώπους των ΗΠΑ.
Και ποιος ορίζει την «τυραννία»;
Για το ενδεχόμενο βιαιοτήτων ανάλογων της 6ης Ιανουαρίου 2021, η κα Φιλήνδρα επισημαίνει ότι επειδή ακροδεξιές ομάδες όπως η Oath Keepers και οι Proud Boys έχουν διαλυθεί και οι αρχηγοί τους είναι στη φυλακή για όσα συνέβησαν προ διετίας, μπορεί να μην υπάρξει η ίδια οργάνωση σε αυτό το χώρο. Ουδείς όμως μπορεί να αποκλείσει να έχουν ανασυνταχθεί έως τις εκλογές.
Και στο σημείο αυτό θέτει το ζήτημα της οπλοκατοχής, που αποτελεί και πεδίο ειδίκευσής της έχοντας συγγράψει και το βιβλίο Race, Rights, and Rifles (Φυλή, Δικαιώματα και Τυφέκια) που κυκλοφόρησε φέτος. «Ζούμε σε μία χώρα όπου υπάρχουν περισσότερα όπλα απ’ ότι κάτοικοι. Έχουμε 400 εκατομμύρια όπλα στα χέρια των πολιτών, και ακόμη και σήμερα βλέπεις Ρεπουμπλικανούς υποψήφιους που επιμένουν ότι οι Αμερικανοί πολίτες έχουν το δικαίωμα στα όπλα όχι μόνο για αυτοάμυνα αλλά για να πολεμήσουν την τυραννία», δηλώνει.
Αυτή η θεωρία περί τυραννίας, και το δικαίωμα στην οπλοκατοχή για την προστασία της χώρας, έχει γίνει και επίσημο δόγμα διά στόματος του Ανώτατου Δικαστηρίου. «Το 2008 στην υπόθεση Xέλερ ο [δικαστής] Άντονιν Σκαλία, που έγραψε την απόφαση, είπε ακριβώς αυτό: Οι καλοί άνδρες του έθνους έχουν το δικαίωμα να οπλιστούν και να οργανωθούν σε ομάδες μιλιταριστικές με σκοπό να προστατεύσουν τη χώρα από την τυραννία. Οπότε, και το ερώτημα: Και ποιος αποφασίζει τι ακριβώς είναι η τυραννία; Οι Proud Boys; Οι οποίοι προφανώς οι ίδιοι πιστεύουν ότι αυτοί είναι οι πολίτες που έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν τι είναι τυραννία. Και ο Τραμπ αυτό ακριβώς λέει. Ξέρετε τι είναι τυραννία; Ο Μπάιντεν είναι τυραννία»...
Το κίνημα MAGA ήταν εκεί
O Ντόναλντ Τραμπ έχει θέσει σε πλήρη «πολεμική» ετοιμότητα το κίνημα MAGA (αρκτικόλεξο από το σύνθημα Make America Great Again, με το οποίο εξελέγη το 2016). Ποιο είναι όμως το προφίλ αυτής της βάσης που ορκίζεται πίστη στον Τραμπ; Προϋπήρχε ή την «έχτισε»;
«Ο Τραμπ δεν έχτισε και δεν έχει χτίσει ποτέ τίποτα. Ο Τραμπ βάζει το όνομά του σε αυτά που έχουν χτίσει οι άλλοι. Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχτιζε αυτή τη βάση από τη δεκαετία του ‘70. Μετά το κίνημα της δεκαετίας του 1960 για τα πολιτικά δικαιώματα, οι λευκοί άρχισαν να φεύγουν από το Δημοκρατικό Κόμμα, που επέφερε τις αλλαγές με το δικαίωμα ψήφου, και να μεταφέρονται στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Από τη δεκαετία του ‘70 και μέχρι τη δεκαετία του ‘90, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα συγκέντρωσε ορισμένες πολύ συμπαγείς ομάδες, τους ευαγγελικούς που είναι συντηρητικοί σε κοινωνικά θέματα, και κατά κύριο λόγο λευκοί, και τις ομάδες των όπλων», δηλώνει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα.
«Ρατσισμός, εθνικισμός, υστερία εναντίον των μεταναστών υπήρχαν, αλλά με πιο εκλεπτυσμένο τρόπο. Ήταν η ίδια ρητορική σε πιο ήπιο πλαίσιο, όχι τόσο εμφανής. Θεωρούσαν τότε ότι θα έχαναν εάν χρησιμοποιούσαν πιο έντονη ρητορεία. Ο Τραμπ απλά έφερε τη ντουντούκα. Είπε δυνατά αυτό που λεγόταν σιγανά. Απηχούσε και ένα ‘μήνυμα’ ως επιχειρηματίας και τηλεοπτική προσωπικότητα. Βρήκε μία βάση που ήταν έτοιμη να το δεχτεί αυτό, και να το θεωρήσει ειλικρίνεια και μαγκιά, και ότι εκπροσωπεί τα δικά τους συμφέροντα και τις ιδέες τους. Και ότι το κάνει γιατί πραγματικά ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Τους επέτρεψε να εκφράσουν δυνατά αυτά που το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ψιθύριζε», εξηγεί.
Υφίσταται όντως ηθική και ιστορική ευθύνη να ειπωθεί ότι ουδείς «έκλεψε» το 2020 τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, μας λέει ερωτηθείσα σχετικά για να προσθέσει ότι από την άλλη, όσοι έχουν μπει στη διαδικασία να ασκήσουν κριτική στον Τραμπ και να θέσουν ζήτημα Δημοκρατίας, φοβούνται ότι εάν επανεκλεγεί θα τους κυνηγήσει. Είναι τέτοια η επέλαση του τραμπισμού, που ο Μιτ Ρόμνι, παλαιό στέλεχος και πρώην προεδρικός υποψήφιος που έχει ψηφίσει δύο φορές υπέρ της παραπομπής Τραμπ, δεν διεκδικεί την επανεκλογή του ως γερουσιαστής στη Γιούτα. Η Λιζ Τσένι δε, που βγήκε μπροστά κατά του Τραμπ, δεν επανεξελέγη στο Γουαϊόμινγκ. Στη βιογραφία του ο Ρόμνι γράφει ότι είχε δεχθεί αμέτρητες απειλές και ότι φοβόταν για την οικογένειά του.
«Τίποτα δεν είναι φυσιολογικό»
Σχετικά με το εάν και πώς μπορούν οι Δημοκρατικοί να ανακόψουν τη «φόρα» του Ντόναλντ Τραμπ και κατά πόσο υπάρχει έλλειμμα στελεχών, η κα Φιλήνδρα σημειώνει ότι το Δημοκρατικό Κόμμα δεν έχει βρει τον ρυθμό και το λόγο για να τον αντικρούσει κατά βάση διότι αυτή η εκστρατεία απέχει μακράν από το να μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική.
«Δεν είναι μία φυσιολογική εκστρατεία. Τίποτα δεν είναι φυσιολογικό. Είμαστε σε μία χώρα με μία οικονομία που βελτιώνεται και ενισχύεται σε σχέση με την πανδημία με πολύ γρήγορους ρυθμούς και στις δημοσκοπήσεις ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του αμερικανικού πληθυσμού μιλά για πληθωρισμό. Πληθωρισμός δεν υπάρχει. Μιλάνε για ανεργία. Ανεργία δεν υπάρχει. Υπάρχει μεγάλη διάσταση από την πραγματικότητα. Σε άλλες εκστρατείες υπήρχε μία βάση πραγματικότητας επί της οποίας μπορούσε κανείς να συζητήσει. Αυτό έχει διαλυθεί τελείως.
»Αυτή δεν είναι μία εκλογική μάχη που θα διεξαχθεί με βάση την πραγματικότητα του πού βρίσκεται η Αμερική σήμερα και ποια είναι τα καυτά θέματα που μας αφορούν. Αυτή η εκλογική αναμέτρηση διεξάγεται πάνω σε ‘εναλλακτικά γεγονότα’. Οι Δημοκρατικοί προσπαθούν να είναι οι ενήλικες, να κρατήσουν τους θεσμούς. Τι μπορείς να αντιπαρατάξεις όμως όταν ο άλλος σου λέει εγώ ‘είμαι ο εκδικητής σου’» λέει η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, σημειώνοντας πως ο Τραμπ έχει ρουφήξει όλο το οξυγόνο χωρίς να αφήνει χώρο και τρόπο για την ανάδειξη «φυσιολογικών» πολιτικών.
«Οι Δημοκρατικοί είναι ένα αρκετά τεχνοκρατικό κόμμα, και δεν θα ήταν βέβαια καλό να είχαμε τον Τραμπ και τον αντι-Τραμπ», επισημαίνει για το ενδεχόμενο να αναδεικνυόταν από τις τάξεις τους ένα πρόσωπο ανάλογου ύφους. Όσο για το ζήτημα της ηλικίας Μπάιντεν, επισημαίνει πως είναι ένας εξαιρετικά έμπειρος πολιτικός και αυτή δεν είναι η ώρα για μία τέτοια συζήτηση. Το διακύβευμα είναι τεράστιο.
«Βρισκόμαστε σε μία κατάσταση που αν την βλέπαμε σε ταινία, θα λέγαμε το έχουν παρακάνει. Αυτό το σενάριο δεν είναι ρεαλιστικό. Και όμως αυτή τη στιγμή έχουμε ακροδεξιούς που απειλούν το FBI», τονίζει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα επισημαίνοντας πως αυτό που σήμερα λέει ο Τραμπ είναι πως θα διαλύσει το κράτος, θα καταλύσει το δικαστικό σύστημα, ακόμη και ότι θα διαλύσει την CIA και το FBI.
Και τονίζει ότι και εάν ηττηθεί ο Τραμπ, ο κίνδυνος για τη Δημοκρατία δεν θα έχει παρέλθει. Αντίθετα, θα πρέπει ακόμη πιο συνειδητά να προστατευθεί. Διεθνώς πολλοί είναι οι μιμητές και πολλοί έχουν εισπράξει μηνύματα για το τι είναι τελικά δυνατό και εφικτό, και πρέπει να αναλογιστούμε όλοι πόσο εύθραυστη είναι η Δημοκρατία με φόντο και τις πρόσφατες εξελίξεις στην Αργεντινή αλλά και στην Ευρώπη, σημειώνει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτό που έχει συμβεί είναι πως πλέον έχει αντικατασταθεί και το πολιτικό προσωπικό του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος με τραμπικούς. «Ακόμη και μία μεγάλη ήττα δεν γνωρίζουμε εάν θα την μεταφράσουν πως πρέπει να αλλάξουν το μήνυμα ή όπως ο ίδιος ο Τραμπ [το 2020] πως θα πρέπει να συνεχίσουν ακόμη πιο επιθετικά. Είναι ξεκάθαρα διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα για να κρατήσουν την εξουσία», προειδοποιεί.
* Η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο
