Η σύγκρουση Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν, ελάχιστα απασχολεί τις σελίδες του Τύπου, πληροφορίες και αναλύσεις, δημοσιεύονται μόνο σε εξειδικευμένα περιοδικά, τα οποία απευθύνονται, συνήθως, σε ένα περιορισμένο κοινό.
Ωστόσο, η σύγκρουση αυτή, με τις πολύπλευρες επιπτώσεις της και τη γεωγραφική θέση στην οποία διεξάγεται, η οποία έχει μεγάλη σημασία για το γεωπολιτικό παιχνίδι στην Ευρασία, φαίνεται πως άρχισε να απασχολεί τα ευρωπαϊκά κέντρα αποφάσεων.
Ήδη, η παρουσία διεθνών παρατηρητών στη ζώνη σύγκρουσης των δύο αυτών πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, διευρύνεται. Αν μέχρι πρόσφατα μπορούσε κανείς να συναντήσει μόνο τους άντρες της ρωσικής αποστολής, εδώ και λίγες εβδομάδες θα δει στην αρμενική πλευρά των συνόρων και τους άντρες της αποστολής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Αρμενία ήταν εκείνη που κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να στείλει μία αποστολή παρατηρητών και ως εκ τούτου τα μέλη της μπορούν να εργαστούν μόνο στην αρμενική πλευρά, χωρίς να έχουν το δικαίωμα να περάσουν στο Αζερμπαϊτζάν, ούτε στο ελεγχόμενο από τους Αρμένιους τμήμα του διαφιλονικούμενου Ναγκόρνο - Καραμπάχ.
Δεν έχουν περάσει παρά είκοσι τέσσερις μήνες από την τελευταία φάση της μακρόχρονης σύγκρουσης και η κατάσταση, όπως έχει διαμορφωθεί στα σύνορα Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν, συγκεντρώνει ολοένα και μεγαλύτερη προσοχή των κέντρων λήψης αποφάσεων των δυτικών χωρών, συμπεριλαμβανομένων της ΕΕ και των ΗΠΑ.
Η στρατηγική του Μπακού, είναι ξεκάθαρη: συντηρεί αυξομειώνοντας την ένταση των πολεμικών συρράξεων, θέλοντας να κάνει επίδειξη δύναμης στο Ερεβάν, υπονοώντας, παράλληλα, την τύχη που του επιφυλάσσεται η άρνηση υπογραφής συνθήκης ειρήνης με τους όρους του Αλίεφ.
Οι ιδιομορφίες της ευρωπαϊκής αποστολής
Κατ’ αρχήν, η ευρωπαϊκή αποστολή θα αποτελείται από εκατό περίπου άτομα. Η αντίστοιχη ρωσική, αριθμεί δύο χιλιάδες. Ως προς την αρμοδιότητα: οι Ευρωπαίοι θα είναι άοπλοι παρατηρητές, τη στιγμή που οι Ρώσοι είναι πάνοπλοι. Ωστόσο, εκείνο που έχει σημασία είναι πως η χρονική περίοδος της παραμονής των Ευρωπαίων, προφανώς υπαινίσσεται κάτι πολύ πιο σοβαρά για το μέλλον.
Η συμφωνία προβλέπει την παρουσία τους για δύο χρόνια, περίοδος ικανή να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου. Μιλάμε για την κρίσιμη γεωπολιτική περίοδο, όταν θα πρέπει να επιλυθεί το ζήτημα για την επιμήκυνση ή όχι της παρουσίας των Ρώσων παρατηρητών από το Ναγκόρνο Καραμπάχ το 2025.
Είναι κατανοητή η ικανοποίηση που εξέφρασε δημόσια η αρμενική κυβέρνηση, θεωρώντας την ευρωπαϊκή ανάμειξη ως επιτυχία της δικής της διπλωματικής προσπάθειας. Η λογική του Ερεβάν είναι απλή: χρειάζεται κάποιον, ο οποίος θα καταγράφει και να δημοσιοποιεί στη διεθνή κοινή γνώμη, τις επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν στο έδαφός του, το οποίο παραβιάζει τα σύνορα και προσπαθεί να καταλάβει κρίσιμα, στρατηγικά υψώματα.
Η στάση της Ρωσίας
Απογοητευμένη από τη στάση της Ρωσίας και του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, τον οποίο έχει ιδρύσει μαζί με άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, η Αρμενία, ήταν λογικό να αναζητήσει στήριξη από άλλους γεωπολιτικούς παίκτες, οι οποίοι δεν αντιμετωπίζουν με απάθεια τις εξελίξεις στην περιοχή.
Η αποδυνάμωση της Ρωσίας και η επαμφοτερίζουσα στάση της στο θέμα της σύγκρουσης Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν, έχει προκαλέσει τη δυσαρέσκεια μέρους της κυβερνώσας πολιτικής ελίτ της μικρής αυτής χώρας του Καυκάσου. Οι κάτοικοι της Αρμενίας, είχαν πολλές ευκαιρίες, προκειμένου να πειστούν πως ούτε η Ρωσία, ούτε ο Οργανισμός του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας επιθυμούν να παίξουν τον ρόλο που τους έχει ανατεθεί από τα ιδρυτικά κείμενα.
Τα τελευταία περιστατικά, σε αυτή τη μακρά αλυσίδα αναξιοπιστίας έναντι των συμμαχικών υποχρεώσεων της Ρωσίας, ήταν τον Μάιο του 2021 και ιδιαίτερα τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν το πυροβολικό του Αζερμπαϊτζάν χτύπησε το τουριστικό θέρετρο Ντζερμούκ, σε απόσταση 13 χιλιομέτρων από τα σύνορα.
Η Ρωσία, αν και έχει συμμαχικές υποχρεώσεις έναντι της Αρμενίας, στις επίσημες δηλώσεις των αξιωματούχων της, ούτε επιβεβαιώνει, ούτε αρνείται την παράνομη κατοχή αρμενικών εδαφών από το Αζερμπαϊτζάν.
Από την άλλη πλευρά, η στρατηγική του Μπακού είναι ξεκάθαρη και δημοσίως διακηρυγμένη: θα συντηρούν την ένταση και τις συγκρούσεις, μέχρι να υποχρεωθεί η Αρμενία να υπογράψει συνθήκη ειρήνης, σύμφωνα με τις ορέξεις και τη βούληση της πολιτικής ηγεσίας της.
Η στροφή στην Ε.Ε.
Σε αυτό το πολύπλοκο σκηνικό, η επιλογή της Αρμενίας να στραφεί προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, δείχνει απολύτως λογική και φυσικά, αναγκαστική, αφού ήταν από τις ελάχιστες εναλλακτικές που είχε στη διάθεση της.
Πρώτος καρπός αυτής της συνεργασίας, ήταν η συνάντηση των ηγετών των δύο αντιμαχόμενων χωρών, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στην Πράγα τον περασμένο Οκτώβριο με τη μεσολάβηση της Ε.Ε., της Γαλλίας και της Τουρκίας. Τότε ήταν που αποφασίστηκε η πρώτη αποστολή Ευρωπαίων παρατηρητών, με σαράντα μέλη και διάρκεια δύο μηνών. Έγινε, όμως, η αρχή.
Παρά το γεγονός πως οι δύο χώρες διαβεβαίωναν πως θα ολοκληρώσουν τις διεργασίες για την οριστική σύνταξη του συμφώνου ειρήνης μέχρι τα τέλη του 2022, αυτό δεν κατέστη δυνατό, αλλά απεναντίας, η αρμενική πλευρά ανησύχησε πως χωρίς του Ευρωπαίους παρατηρητές, θα αναζωπυρωθούν οι μάχες.
Αξίζει να σημειωθεί, πως το Αζερμπαϊτζάν έχει αποκλείσει το διάδρομο Λατσίν στο Καραμπάχ από τα τέλη του 2022, προκαλώντας ασφυξία στους κατοίκους, οι οποίοι στερούνται βασικών αγαθών διατροφής και υγείας. Προφανώς, η κατάσταση αυτή, άσκησε πίεση στις Βρυξέλλες, ώστε να αποφασίσει την αποστολή των παρατηρητών της.
Η Αρμενία, χειρίστηκε έξυπνα την κατάσταση και έτσι από την αρχική δίμηνη παραμονή, κατάφερε να επεκτείνει και να διευρύνει το χρονικό όριο και τους στόχους της ευρωπαϊκής αποστολής, πράγμα που αναμφίβολα αποτελεί επιτυχία του διπλωματικού και πολιτικού της μηχανισμού.
Η αντίδραση της Μόσχας
Την στιγμή που η Ε.Ε. αποφασίζει να ασχοληθεί πιο ενεργητικά με την περιοχή, η Μόσχα βλέπει την επιρροή της να μειώνεται. Η πολυδιαφημισμένη ηγεσία του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, αποδεικνύεται κενή περιεχομένου. Οι διαθέσεις στην κοινωνία της Αρμενίας αλλάζουν με γρήγορους ρυθμούς, οι φιλοευρωπαϊκές, φιλοδυτικές δυνάμεις αυξάνουν την επιρροή τους, παρά τον μεγάλο έλεγχο που ασκεί η φιλορωσική πλευρά στο δημόσιο λόγο και τα τοπικά ΜΜΕ.
Το ρωσικό ΥΠΕΞ, σε δήλωσή του ανέφερε «πως δεν βλέπει κάποια ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία» από την παρουσία της ευρωπαϊκής αποστολής, ενώ κατηγόρησε την Ε.Ε. πως ακολουθεί την πολιτική που χαράσσουν οι ΗΠΑ. Στόχος αυτής της πολιτικής, κατά τη Ρωσία, είναι να «ενταθούν οι γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις στην περιοχή, υποδαυλίζοντας τις αντιθέσεις που υπάρχουν».
Και επειδή Ρωσία χωρίς απειλές δεν γίνεται, στη σχετική δήλωση αναφέρεται πως «οι Ρώσοι συνοριοφύλακες, οι οποίοι είναι αναπτυγμένοι στα αρμενικά σύνορα από το 1992, θα αντιδράσουν στη συμπεριφορά των Ευρωπαίων παρατηρητών, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη των πραγμάτων επί του πεδίου».
Είναι, όμως, απορίας άξιον το γεγονός πως οι Ρώσοι συνοριοφύλακες δεν αντέδρασαν καθόλου επί του πεδίου, κατά τη διάρκεια των μαχών του περασμένου Σεπτεμβρίου, παρά το γεγονός ότι μία βάση τους βομβαρδίστηκε από το αζέρικο πυροβολικό.
Ένα από τα παράπονα που διατυπώνει η Αρμενία είναι πως απευθύνεται κάθε φορά στα αντίστοιχα όργανα της Ρωσίας, αλλά δεν βρίσκει κατανόηση. Σαφής υπαινιγμός για την απραξία του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, αλλά και επιχείρημα για την «στροφή προς την Ε.Ε.»
Η πονηρή κίνηση του Λαβρόφ να προτείνει την αποστολή παρατηρητών στα σύνορα των δύο χωρών, απορρίφθηκε από το Ερεβάν με το σκεπτικό πως δεν θα είχε κανένα νόημα, αν προηγουμένως ο Οργανισμός του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, δεν καταδίκαζε τις πράξεις του Αζερμπαϊτζάν.
Ενέργεια - Δίκτυα
Η παρέμβαση της Ε.Ε. στην περιοχή, λαμβάνει υπόψη της, πρώτα και κύρια, την αστάθεια στον εφοδιασμό με ενεργειακές πρώτες ύλες, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά και το ρόλο που διαδραματίζει το Αζερμπαϊτζάν για τη σταθερότητα στις αγορές της Ευρώπης, μετά την απεξάρτηση από την αγορά της Ρωσίας.
Βέβαια, προς το παρόν πολλά λέγονται πως πρόκειται για ρωσικό πετρέλαιο, το οποίο απλά μεταπωλεί το Αζερμπαϊτζάν ή παράγωγα ρωσικού πετρελαίου από τα διυλιστήρια του. Αυτό είναι κάτι που δεν το προβλέπουν οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και αξίζει να το σημειώσουμε.
Ο ρόλος του Καυκάσου στη γεωπολιτική σκακιέρα
Η αποστολή της Ε.Ε. στην Αρμενία, εγκαινιάζει μια περίοδο ιδιαίτερης ενασχόλησης με την περιοχή, κυρίως, γιατί οι ευρωπαίοι έχουν την ευκαιρία να μειώσουν την επιρροή της Μόσχας σε αυτή, αλλά και να δημιουργήσουν αναχώματα για την ολοένα και αυξανόμενη δραστηριότητα του Ιράν, ευρύτερα στην Κασπία θάλασσα.
Η Αρμενία, έχει κάθε λόγο να καθυστερήσει την υπογραφή συμφωνίας με το Αζερμπαϊτζάν, περιμένοντας καλύτερες ευκαιρίες στο μέλλον. Αν η Ε.Ε. καταφέρει να εξασφαλίσει μία σχετική ηρεμία, ίσως μεσοπρόθεσμα, να έχει συγκεκριμένα πολιτικά οφέλη. Στο μεταξύ, η Ρωσία απασχολημένη στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, βλέπει την επιρροή της να μειώνεται, ενώ οι επισκέψεις αμερικανών αξιωματούχων, όπως η Νάνσι Πελόζι πρόσφατα, δείχνουν πως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αυξάνεται το ενδιαφέρον για την περιοχή και αφήνουν υπαινιγμούς για την «μεγάλη επιστροφή των ΗΠΑ».
