Η οικονομία διαμοιρασμού ήδη αποτελεί σημαντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, ωστόσο η αιφνίδια εμφάνισή της, έφερε πολλές απρόβλεπτες προκλήσεις για τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις, τις ρυθμιστικές αρχές αλλά και τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, συνεργατική οικονομία ή οικονομία διαμοιρασμού (Sharing Economy) είναι: Ο όρος «συνεργατική οικονομία» αναφέρεται σε επιχειρηματικά μοντέλα όπου τις δραστηριότητες διευκολύνουν συνεργατικές πλατφόρμες. Οι συνεργατικές πλατφόρμες δημιουργούν μια ανοικτή αγορά για την προσωρινή χρήση αγαθών ή υπηρεσιών που συχνά παρέχουν ιδιώτες.
Στη συνεργατική οικονομία δραστηριοποιούνται τρεις κατηγορίες παραγόντων: i) πάροχοι υπηρεσιών, οι οποίοι χρησιμοποιούν από κοινού περιουσιακά στοιχεία, πόρους, χρόνο ή/και δεξιότητες και μπορεί να είναι ιδιώτες που παρέχουν υπηρεσίες ευκαιριακά («ομότιμοι») ή πάροχοι υπηρεσιών που ενεργούν με την επαγγελματική τους ιδιότητα («επαγγελματίες πάροχοι υπηρεσιών»)· ii) χρήστες των υπηρεσιών· και iii) μεσάζοντες, οι οποίοι, μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας, συνδέουν παρόχους και χρήστες και διευκολύνουν τις μεταξύ τους συναλλαγές («συνεργατικές πλατφόρμες»). Σε γενικές γραμμές, οι συναλλαγές συνεργατικής οικονομίας δεν περιλαμβάνουν αλλαγή κυριότητας και μπορούν να είναι κερδοσκοπικές ή μη κερδοσκοπικές.
Η συνεργατική οικονομία εκτιμάται ότι θα αυξηθεί από 14 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014 σε 335 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2025. Αυτή η εκτίμηση χρησιμοποιεί ως ενδεικτική την ταχεία ανάπτυξη των πλατφορμών Uber και Airbnb.
Σύμφωνα με στοιχεία της PWC, τα ιδιωτικά οχήματα δεν χρησιμοποιούνται για 95% της διάρκειας ζωής τους. Αυτό σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υπάρχουν λιγότερες προϋποθέσεις για να οδηγεί κανείς ένα όχημα για την Uber από ό,τι για μια εταιρεία ταξί σημαίνει πως υπάρχει πολύ μεγαλύτερη προσφορά διαδρομών. Οι τιμές των συνεργατικών υπηρεσιών μειώνονται, καθώς οι τιμές της Airbnb κυμαίνονται περίπου 30% - 60% φθηνότερα από τις τιμές των ξενοδοχείων παγκοσμίως. Ακόμη, η αφθονία πληροφοριών και άρα διαφάνειας που υπάρχει σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη μεταξύ των χρηστών.
Οι μεταφορές “οδηγούν” τα έσοδα
Όπως αναφέρεται σε έρευνα της της PWC, το 2017 θα είναι ένα ακόμη έτος υψηλής ανάπτυξης για την συνεργατική οικονομία. Η πρόσφατη μελέτη της PWC για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δείχνει ότι η δραστηριότητα της συνεργατικής οικονομίας στην Ευρώπη επιταχύνθηκε τα τελευταία δύο χρόνια, με τους πέντε βασικούς τομείς (καταλύματα, δηλαδή βραχυπρόθεσμη εκμίσθωση, μεταφορές επιβατών, υπηρεσίες οικιακής μέριμνας, επαγγελματικές και τεχνικές υπηρεσίες και συνεργατικές οικονομικές συναλλαγές) να παράγουν έσοδα ύψους 3,6 δισ. ευρώ και να συνεισφέρουν με συναλλαγές ύψους 28 δισ. ευρώ το 2015.
Η Κομισιόν αναφέρει πως ορισμένοι εμπειρογνώμονες εκτιμούν ότι στο μέλλον η συνεργατική οικονομία μπορεί να συνεισφέρει 160-572 δισεκατομμύρια ευρώ στην οικονομία της ΕΕ.
Οι μεταφορές είναι ο τομέας που φέρνει τα περισσότερα έσοδα της συνεργατικής οικονομίας στην Ευρώπη, υπερβαίνοντας τα 1,7 δισ. ευρώ το 2015 και πρόκειται σχεδόν για τα μισά έσοδα των πέντε τομέων.
Υπηρεσία μεταφορών ή εφαρμογή;
Στη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής αναφέρεται πως “στον κλάδο των μεταφορών, μπορούμε να αναφερθούμε στις εφαρμογές Blablacar, Umcoche, Liftshare, Karzoo, στις οποίες είναι δυνατή η καταγραφή ιδιοκτητών ιδιωτικής χρήσης οχημάτων που είναι διατεθειμένοι να μοιραστούν τις ελεύθερες θέσεις των οχημάτων τους κατά τα ταξίδια τους (carpooling). Σε ορισμένες από τις πλατφόρμες αυτές είναι δυνατό να μοιράζονται οι επιβάτες τα έξοδα ταξιδίου, δεν επιτρέπεται όμως η είσπραξη αξιών για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Πρέπει, ωστόσο, να διαχωριστεί η περίπτωση της Uber, δεδομένου ότι προτείνει υπηρεσίες διαμοιρασμού ιδιωτικών οχημάτων (UberPop - απαγορευμένο σε σχεδόν όλες τις χώρες της ΕΕ), ενώ προτείνει και υπηρεσίες μετακινήσεων με προσφυγή σε επαγγελματίες οδηγούς (Uberblack και UberX - παραπλήσιο προς τις παραδοσιακές υπηρεσίες ταξί)”.
Ο χαρακτηρισμός της Uber δεν είναι σαφής, καθώς δεν είναι διαφανές το επιχειρηματικό πρότυπο της επιχείρησης, έχει δε συζητηθεί ακόμη και σε δικαστικό επίπεδο το εάν οι οδηγοί Uber είναι υπάλληλοι της επιχείρησης.
Η υπηρεσία έχει οδηγήσει σε διαδηλώσεις, ενίοτε βίαιες, ακόμη και σε δικαστικές διαδικασίες, λίγο - πολύ σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μόνο στην Αγγλία και την Εσθονία θεσπίστηκε νομοθεσία που νομιμοποίησε τις υπηρεσίες αυτές.
Η απάντηση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα προδικαστικά ερωτήματα που έχουν υποβληθεί από δικαστήριο της Βαρκελώνης και των Βρυξελλών για τη διασαφήνιση της φύσης των υπηρεσιών αυτών ήταν πως η Uber αποτελεί “υπηρεσία μεταφοράς”.
Ειδικότερα, κατά τον γενικό εισαγγελέα Szpunar, “η ηλεκτρονική πλατφόρμα Uber, αν και καινοτόμος σύλληψη, άπτεται του τομέα των μεταφορών, οπότε μπορεί πράγματι η Uber να υποχρεούται να κατέχει τις άδειες και τις εγκρίσεις που απαιτούνται από το εθνικό δίκαιο”.
Όπως αναφέρεται “η υπηρεσία μεταφοράς συνιστά, από οικονομικής άποψης, το κύριο στοιχείο, ενώ η υπηρεσία της μεσολάβησης για την επαφή των επιβατών με τους οδηγούς, μέσω της εφαρμογής για smartphones, αποτελεί δευτερεύον στοιχείο, συνεπώς η υπηρεσία της πλατφόρμας Uber πρέπει να χαρακτηριστεί, σύμφωνα με τον Εισαγγελέας ως “υπηρεσία στον τομέα των μεταφορών”.
Συνεργατική οικονομία με "παραδοσιακό" ρυθμιστικό πλαίσιο;
"Κατά μέσο όρο, έχω 30% λιγότερους πελάτες από ό,τι πριν", σχολίασε ο Rachid Azghari οδηγός ταξί στις Βρυξέλλες. Πριν την Uber “θα μπορούσα να βγάλω 400 ευρώ σε ένα βράδυ, αν είναι καλό το Σαββατοκύριακο”, ανέφερε ο Ahmed, ένας άλλος οδηγός. “Τώρα χαίρομαι αν βγάλω 200”.
Η ομοσπονδία των ταξί στις Βρυξέλλες κατηγορεί την Uber για “αθέμιτο ανταγωνισμό”. “Η Uber λειτουργεί με παράνομο τρόπο”, τονίζει ο γραμματέας της ομοσπονδίας στον Euobserver.
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δεν είναι δεσμευτική, αν και τα ευρωπαϊκά δικαστήρια τείνουν να ακολουθούν τις αποφάσεις στις περισσότερες περιπτώσεις.
Αν η Uber θεωρηθεί υπηρεσία πληροφόρησης/μεσολάβησης θα αντιμετωπιστεί ως υπηρεσία κράτησης για ξενοδοχεία ή αεροπορικά εισιτήρια, συνδέοντας οδηγούς με επιβάτες.
Ως τέτοια, η Uber θα μπορούσε να επωφεληθεί από την αρχή της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών – και να προστατεύεται από τους τοπικούς κανονισμούς της νομοθεσίας της ΕΕ.
Από την άλλη, οι υπηρεσίες μεταφορών εξαιρούνται από την προστασία αυτή και τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να ορίζουν το δικό τους ρυθμιστικό πλαίσιο.
Αν τελικά αναγκαστεί η Uber να συμμορφωθεί με χιλιάδες κατά τόπους κανονισμούς μεταφορών, σημαίνει ότι θα πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την πιστοποίηση, ασφάλιση και πληρωμή των οδηγών της.
Επιμέλεια: Δανάη Μαραγκουδάκη
