Αφορμή για την εκπόνηση του παρόντος άρθρου αποτέλεσε η ετήσια ομιλία του Βλαντίμιρ Πούτιν ενώπιον της Ομοσπονδιακής Συνέλευσης που πραγματοποιήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου 2024, κατά την οποία ο Ρώσος Πρόεδρος αναφέρθηκε στην πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι οι εν λόγω δηλώσεις θεωρήθηκαν απάντηση στις πρότερες δηλώσεις του Γάλλου Προέδρου, ο οποίος στις 26 Φεβρουαρίου 2024 είχε αναφέρει ότι –αν και δεν υπάρχει προς το παρόν συναίνεση μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών– το ενδεχόμενο της αποστολής στρατευμάτων στην Ουκρανία δεν θα πρέπει να αποκλειστεί.
Παρ’ όλα αυτά, αξιωματούχος του Λευκού Οίκου επεσήμανε ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και το ΝΑΤΟ δεν σχεδιάζει την αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία.
Μπορούμε όμως να βασιζόμαστε στις δηλώσεις των εκάστοτε αξιωματούχων; Αν όχι, που πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας ώστε να σχηματίσουμε μία τεκμηριωμένη άποψη και να εκτιμήσουμε ορθολογικά την εξέλιξη της κάθε κατάστασης; Η απάντηση στην προαναφερθείσα ερώτηση είναι τα επίσημα στρατηγικά έγγραφα κάθε κράτους, με κυριότερα όσα σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική κάθε κράτους. Επειδή επίσης κάποιες φορές οι δηλώσεις των ηγετών παρερμηνεύονται ή παραφράζονται, καλό θα είναι όσοι ενδιαφέρονται να ενημερωθούν για σημαντικά γεγονότα να επισκέπτονται πρωτογενείς πηγές ή αξιόπιστες ιστοσελίδες.
Όσον αφορά π.χ. τις εν λόγω δηλώσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν, σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Ρώσου Προέδρου, τα τρία σημεία στα οποία αναφέρθηκε στη χρήση πυρηνικών όπλων είναι τα ακόλουθα:
«[…] Δεν ήμασταν αυτοί που ξεκίνησαν τον πόλεμο στο Ντονμπάς, αλλά, όπως έχω ήδη πει πολλές φορές, θα κάνουμε τα πάντα για να βάλουμε ένα τέλος σε αυτόν, να εξαλείψουμε τον ναζισμό και να εκπληρώσουμε όλους τους στόχους της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης, καθώς και να υπερασπιστούμε την κυριαρχία και να διασφαλίσουμε ότι ο λαός μας είναι ασφαλής. Οι στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις βρίσκονται σε πλήρη ετοιμότητα μάχης και η δυνατότητα χρήσης τους είναι εξασφαλισμένη. […]»
«[…] Πρόσφατα [οι ΗΠΑ] προέβησαν σε αβάσιμους ισχυρισμούς, ιδίως κατά της Ρωσίας, σχετικά με σχέδια ανάπτυξης πυρηνικών όπλων στο διάστημα. Τέτοιες ψεύτικες αφηγήσεις, και αυτή η ιστορία είναι αναμφισβήτητα ψευδείς, έχουν σχεδιαστεί για να μας εμπλέξουν σε διαπραγματεύσεις σχετικά με τους όρους τους, οι οποίες θα ωφελήσουν μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες. […]»
«[…] Πρέπει να καταλάβουν ότι έχουμε και όπλα –ναι, το ξέρουν αυτό, όπως μόλις είπα– ικανά να πλήξουν στόχους στο έδαφός τους. Όλα όσα εφευρίσκουν τώρα, τρομοκρατώντας τον κόσμο με την απειλή μιας σύγκρουσης που περιλαμβάνει πυρηνικά όπλα, δυνητικά σημαίνει το τέλος του πολιτισμού – δεν το συνειδητοποιούν αυτό; […]»
Το πρώτο συμπέρασμα επομένως στο οποίο καταλήγουμε σύμφωνα με τις προαναφερθείσες δηλώσεις είναι ότι η Ρωσία δεν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά παρά μόνο ως αντίμετρο σε περίπτωση που προηγηθεί αντίστοιχη ενέργεια από τη Δύση. Μπορεί ωστόσο να βασιστεί κάποιος στις διαβεβαιώσεις του Ρώσου Προέδρου περί μη χρήσης πυρηνικών όπλων παρά μόνο ως αντίμετρο, όταν λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία διαβεβαίωνε τους πάντες ότι η συγκέντρωση στρατευμάτων επρόκειτο για συνηθισμένες στρατιωτικές ασκήσεις; Για το λόγο αυτό πρέπει –όπως προαναφέρθηκε– να εξεταστεί το περιεχόμενο του πλέον πρόσφατου στρατηγικού εγγράφου της Ρωσίας.
Σύμφωνα λοιπόν με το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023, η Ρωσία τονίζει ότι αποτελεί μια από τις δύο μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις στον κόσμο, ότι επιθυμεί τη διαμόρφωση μιας νέας αρχιτεκτονικής διεθνούς ασφάλειας στο πλαίσιο της οποίας δίνει προτεραιότητα στη στρατηγική αποτροπή μέσω της χρήσης πυρηνικών όλων και όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ), ότι ενδιαφέρεται να διατηρήσει τη στρατηγική της ισοτιμία και ειρηνική συνύπαρξη με τις ΗΠΑ η οποία βασίζεται στο γεγονός ότι οι δύο χώρες αποτελούν δύο από τις μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις, καθώς και ότι –όσο παράλογο και αν φαίνεται– επιδιώκει τη διασφάλιση στρατηγικής σταθερότητας και την εξάλειψη των προϋποθέσεων για την έναρξη ενός παγκόσμιου πολέμου, τους κινδύνους χρήσης πυρηνικών και άλλων τύπων ΜΟΚ.
Ομοίως, στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2021 αναφέρεται ότι η ενίσχυση της στρατιωτικής υποδομής του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα αποτελεί απειλή για τη Ρωσία, καθώς και ότι η Ρωσία επιδιώκει τη διατήρηση επαρκούς επιπέδου ικανότητας πυρηνικής αποτροπής, την ανάπτυξη της πυρηνικής βιομηχανίας και πυρηνικών όπλων, και –όπως και στο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής– την εξάλειψη των προϋποθέσεων για την έναρξη ενός παγκόσμιου πολέμου και τους κινδύνους χρήσης πυρηνικών.
Σύμφωνα επομένως με τα προαναφερθέντα στρατηγικά έγγραφα συμπεραίνεται ότι η Ρωσία δεν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα στο πλαίσιο ενός πρώτου πλήγματος. Τι προβλέπουν όμως τα αντίστοιχα στρατηγικά έγγραφα των Δυτικών κρατών;
Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2022, αναφέρει ότι η πυρηνική αποτροπή παραμένει κορυφαία προτεραιότητα για τις ΗΠΑ, ενώ επισημαίνει ότι η λήψη περαιτέρω μέτρων για τη μείωση του ρόλου των πυρηνικών όπλων στην αμερικανική στρατηγική αποτελεί στόχο των ΗΠΑ. Αναφέρει επίσης ότι επειδή η Ρωσία έχει αποδυναμωθεί όσον αφορά τις συμβατικές στρατιωτικές τις δυνάμεις, αναμένεται να στηριχτεί περισσότερο στη χρήση ή απειλή χρήσης πυρηνικών, σενάριο που δεν πρόκειται να επιτρέψουν οι ΗΠΑ. Επιπλέον, το εν λόγω έγγραφο αναφέρει ότι –αν και η Ρωσία απειλεί άμεσα το διεθνές σύστημα– η Κίνα είναι ο μόνος ανταγωνιστής που έχει την πρόθεση και τη δύναμη να αναδιαμορφώσει τη διεθνή τάξη.
Αυτό που αναφέρει δε για την Ουκρανία, είναι ότι οι ΗΠΑ έχουν σημειώσει επίπεδα ρεκόρ όσον αφορά τη βοήθεια προς την Ουκρανία ώστε να έχει τα μέσα να αμυνθεί από μόνη της, ενώ δεν αναφέρεται πουθενά μέσα στο κείμενο ότι οι ΗΠΑ σκοπεύουν να αποστείλουν δυνάμεις στην Ουκρανία. Ομοίως, το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2022 αναφέρει ότι το ΝΑΤΟ δεν επιδιώκει την αντιπαράθεση και δεν αποτελεί απειλή για τη Ρωσική Ομοσπονδία, ωστόσο σκοπεύει να συνεχίσει να απαντάει στις ρωσικές απειλές με υπεύθυνο τρόπο διατηρώντας ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Μόσχα για τη διαχείριση και τον μετριασμό των κινδύνων, και την αποτροπή της κλιμάκωσης.
Όπως και με τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, ούτε το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ αναφέρει σε κάποιο σημείο του ότι η Συμμαχία σκοπεύει να αποστείλει δυνάμεις στην Ουκρανία. Όσον αφορά τέλος τη Στρατηγική Πυξίδα –την τελευταία στρατηγική ασφάλειας της ΕΕ– που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2022, αν και σε αυτήν αναφέρεται ότι μέσω της υποστήριξης της Ουκρανίας στην αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας η ΕΕ επιδεικνύει την αποφασιστικότητά της για την αποκατάσταση της ειρήνης στην Ευρώπη, τονίζεται ότι η ΕΕ θα συνεχίσει να υποστηρίζει την Ουκρανία μέσω πολιτικών, οικονομικών, ανθρωπιστικών και υλικοτεχνικών υπηρεσιών.
Επομένως, ούτε η ΕΕ συμπεριλαμβάνει στα σχέδιά της την αποστολή δυνάμεων στην Ουκρανία, ενώ όσον αφορά τη Δύναμη Ταχείας Ανάπτυξης (EU Rapid Deployment Capacity) των 5.000 στρατιωτών που προβλέπει η Στρατηγική Πυξίδα το κείμενο αναφέρει ότι θα επικεντρωθεί σε επιχειρήσεις διάσωσης-εκκένωσης και σε επιχειρήσεις σταθεροποίησης.
Εν κατακλείδι, σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στρατηγικά έγγραφα που αναφέραμε και υπό την προϋπόθεση ότι η Δύση δεν θα αποστείλει στρατεύματα στην Ουκρανία, δεν διαφαίνεται κάποιος κίνδυνος πυρηνικού πολέμου.
Θα πρέπει επίσης να γίνει αντιληπτό ότι η κύρια λειτουργία που επιτελούν τα πυρηνικά όπλα είναι η αποτροπή, καθώς όποιος τα κατέχει έχει επίγνωση όχι μόνο των άμεσων καταστρεπτικών αποτελεσμάτων που έχουν στον αντίπαλο, αλλά και των έμμεσων καταστρεπτικών αποτελεσμάτων για τον ίδιο, τόσο από ένα επακόλουθο αντίπαλο πυρηνικό πλήγμα όσο και από τις συνέπειες που θα επιφέρουν τα πυρηνικά στο περιβάλλον με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
* O Γιώργος Κουκάκης είναι Ανώτερος Αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, Διεθνολόγος, Κύριος Ερευνητής στο ΚΕΔΙΣΑ, Research Associate στο HERMES Institute of International Affairs, Security and Geoeconomy και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), του παγκόσμιου Δικτύου ΑΛΛΗΛΟΝ, της Mercury Negotiation Academy (MNA) και του Συλλόγου Αποφοίτων Πανεπιστημίου Αιγαίου (Σ.Α.Π.Α.).
