Ο εκλογικός κύκλος του 2024 στη Λατινική Αμερική αρχίζει σήμερα από τη χώρα που μόλις πέντε χρόνια πριν θεωρούνταν ένα από τα πιο επικίνδυνα σημεία του κόσμου. Ώσπου ήρθε στην εξουσία ο Ναγίμπ Μπουκέλε για να καταστείλει τις συμμορίες που τρομοκρατούσαν το Ελ Σαλβαδόρ. Μαζί κατέστειλε το Κράτος Δικαίου και άλλαξε πρόσωπο ο φόβος. Όμως στις κάλπες των προεδρικών εκλογών θα επανεκλεγεί πανηγυρικά.
Ελ Σαλβαδόρ σημαίνει στα ισπανικά «Ο Σωτήρας» και περίπου έτσι προβάλλεται ο 42χρονος Ναγίμπ Μπουκέλε, ο επιχειρηματίας και πρώην δήμαρχος της πρωτεύουσας, Σαν Σαλβαδόρ, που εξελέγη το 2019 με την υπόσχεση να πατάξει την εγκληματικότητα. Αφότου κατέρρευσε τον Μάρτιο του 2022 η συμφωνία εκεχειρίας που είχε κλείσει μυστικά με τις διαβόητες maras, ο «πιο κουλ δικτάτορας του κόσμου», κατά δήλωσή του, πέρασε στην επίθεση εφαρμόζοντας μία από τις σκληρότερες επιχειρήσεις καταστολής κατά συμμοριών στα χρονικά της Λατινικής Αμερικής για να φθάσει τελικά το Ελ Σαλβαδόρ σήμερα να διαθέτει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες ανθρωποκτονιών μεταξύ των χωρών της αμερικανικής ηπείρου.
Επί των ημερών του Ναγκίμπ Μπουκέλε, το ποσοστό ανθρωποκτονιών μειώθηκε από 103 σε 2 ανά 100.000 κατοίκους, επιχειρήσεις και μικροπωλητές δεν εκβιάζονται πια για να πληρώνουν για προστασία, οι οδηγοί ταξί δεν ανησυχούν για απαγωγές ή επιθέσεις, σπίτια και αυτοκίνητα δεν υφαρπάζονται από τα εγκληματικά δίκτυα, οικογένειες μπορούν να κυκλοφορούν βράδυ, να περπατούν σε συνοικίες που πριν ήταν απαγορευμένες ζώνες.
Από αυτό το πρωτόγνωρο αίσθημα ασφάλειας πηγάζει η υψηλή δημοτικότητα που απολαμβάνει ο Μπουκέλε, διεκδικώντας την επανεκλογή του παρόλο που το Σύνταγμα απαγορεύει δεύτερη συνεχή θητεία. Δημοσκόπηση στις αρχές Ιανουαρίου κατέδειξε πως επτά στους δέκα θα τον ψηφίσουν παρά την κατάσταση της οικονομίας, το πείραμα που δεν πέτυχε με την υιοθέτηση του Bitcoin ως νόμιμου νομίσματος για συναλλαγές (αν και δεν θα εγκαταλειφθεί στη δεύτερη θητεία του), και κυρίως τη «θηλιά» που έχει περάσει σε συνταγματικά και πολιτικά δικαιώματα, τις αυθαίρετες συλλήψεις, την κράτηση χωρίς δίκη, την καρατόμηση του γενικού εισαγγελέα, το διορισμό «δικών» του δικαστών στο Ανώτατο Δικαστήριο.
Κάποιοι, και είναι πολλοί, τον θεωρούν εθνικό ήρωα. Άλλοι μπορεί να είναι διχασμένοι για τη διάβρωση των ελευθεριών, αλλά δηλώνουν ότι και πάλι θα τον ψηφίσουν. Και άλλοι τρέμουν μπροστά σε ένα αυταρχικό καθεστώς που δεν ελέγχεται από κανέναν και δεν λογοδοτεί πουθενά. Πάνω από το 2% του ενήλικου πληθυσμού στη μικρότερη χώρα της Κεντρικής Αφρικής κρατείται σε υπερπλήρεις φυλακές, καθώς και στη διαβόητη μέγα-φυλακή όπου άνδρες, μέλη συμμοριών, έχουν συρθεί με χειροπέδες, γυμνοί και σκελετωμένοι σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση.
Στο πλαίσιο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης (εν τω μεταξύ μετονομάστηκε σε «καθεστώς εξαίρεσης») που έχει επιβληθεί από τον Μάρτιο του 2022, αλλά είναι πλέον η νέα κανονικότητα, οι δυνάμεις ασφαλείας μπορούν πλέον να συλλαμβάνουν οποιονδήποτε χωρίς ένταλμα με στοιχεία τόσο σαθρά όσο μια ανώνυμη πληροφορία, η κυβέρνηση έχει απρόσκοπτη πρόσβαση στις ιδιωτικές επικοινωνίες και οι προσαχθέντες μπορούν να κρατούνται επ’ αόριστο χωρίς να τους απαγγέλλονται κατηγορίες.
Μέχρι το τέλος του 2023, πάνω από 74.000 άτομα είχαν φυλακιστεί στο πλαίσιο της καταστολής, ενώ εκτιμάται ότι λιγότερο από το ένα τρίτο των συλληφθέντων κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης ήταν μέλη συμμοριών. Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν καταγράψει μαζικές αυθαίρετες συλλήψεις αθώων, βασανιστήρια και θανάτους υπό κράτηση. Στο στόχαστρο βρίσκονται δημοσιογράφοι και όποιος αντιτίθεται στο Ναγίμπ Μπουκέλε. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι πλέον δεν υπάρχει. Καταγράφονται οι χειρότερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την περίοδο του εμφυλίου (1980-1992), σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία.
Παρόλα αυτά, σήμερα οι Σαλβαδοριανοί είναι πιθανό να τα παραβλέψουν όλα αυτά και να ψηφίσουν υπέρ της ασφάλειας της πλειοψηφίας. «Και, μέχρι ορισμένου βαθμού, ποιος μπορεί να τους κατηγορήσει; Μετά από χρόνια εμφυλίου πολέμου και του ακόλουθου πολέμου των συμμοριών, πολλοί Σαλβαδοριανοί είναι τραυματισμένοι από τη βία. Η υπόσχεση της ασφάλειας είναι συναρπαστική, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ζήσουν σε μια δικτατορία», αναφέρει η Μνίσα Γκέλμαν, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Κολέγιο Έμερσον της Μασσαχουσέτης, με ειδίκευση στο πεδίο της συγκριτικής πολιτικής και τη βία στον Παγκόσμιο Νότο.
Αλλά αν και όταν η διεθνής κοινότητα αναγνωρίσει τη νομιμότητα των εκλογών, θα το κάνει μπροστά σε σοβαρές συνταγματικές και διαδικαστικές παρατυπίες. Το έδαφος είναι ήδη σαθρό και μία νέα εντολή από το εκλογικό σώμα θα μπορούσε να τον ωθήσει σε μια ακόμη πιο αυταρχική πορεία, επισημαίνει σε άρθρο της στο Conversation αναφορικά με τους πολίτες του Ελ Σαλβαδόρ που ετοιμάζονται να ανταλλάξουν τη Δημοκρατία με την υπόσχεση της ασφάλειας. Από τις συνεντεύξεις που έχει λάβει η ίδια εντός Ιανουαρίου σε διάφορες περιοχές του Ελ Σαλβαδόρ προκύπτει ότι η αστυνομία και ο στρατός έχουν καταλάβει εδάφη που προηγουμένως κατείχαν συμμορίες, αντικαθιστώντας τη βία των συμμοριών με την κρατική βία.
Εξίσου επικίνδυνο είναι ότι ο Μπουκέλε, που κάνει πολιτική μέσω των social media και αρέσκεται στο θέαμα, έχει γίνει πηγή έμπνευσης για μεθόδους σκληρής καταστολής της εγκληματικότητας αλλού στη Λατινική Αμερική. «Ο Μπουκέλε απέδειξε ότι ένα μοντέλο ‘μηδενικής ανοχής’ που αναστέλλει τα δικαιώματα αποδίδει -και αποδίδει γρήγορα. Τώρα και άλλοι στη Λατινική Αμερική θέλουν γρήγορα αποτελέσματα και στην ασφάλεια και στις δημοσκοπήσεις, και μαζί με αυτά έρχεται και μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσίας», όπως επισημαίνει μιλώντας στο πρακτορείο Reuters η Αμπάρο Μαροκίν, λέκτορας και ερευνήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου της Κεντρικής Αμερικής στο Ελ Σαλβαδόρ (UCA).
Έτερος υποψήφιος στις κάλπες είναι ο Μανουέλ «Τσίνο» Φλόρες της πρώην μαρξιστικής αντάρτικης συμμαχίας Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Φαραμπούντο Μαρτί (FMLN) που εγκαθιδρύθηκε στο Ελ Σαλβαδόρ τη δεκαετία του 1980 και κατόπιν μετασχηματίστηκε σε πολιτικό κόμμα, το οποίο κυβέρνησε τα τελευταία δέκα χρόνια πριν από την εκλογή Μπουκέλε. Στις κάλπες του 2019 «έσπασε» ο μετεμφυλιακός δικομματισμός με κυρίαρχες δυνάμεις το FMLN και τη δεξιά Arena. Σήμερα, ο Μανουέλ «Τσίνο» Φλόρες συγκεντρώνει στις δημοσκοπήσεις ποσοστό που δεν ξεπερνά το 4%. Το κόμμα του Μπουκέλε είναι ούτως ή άλλως κυρίαρχο στη Βουλή.
To σήμα συναγερμού που εκπέμπουν οργανώσεις και υπέρμαχοι των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων, μέχρι στιγμής έχει αγγίξει ελάχιστα τη δημοτικότητά του Μπουκέλε, αν και αυτό μπορεί να αλλάξει εφόσον η κυβέρνηση επεκτείνει την καταστολή χωρίς να αντιμετωπίσει τη φτώχεια που επί μακρόν συμβάλλει στη στρατολόγηση νέων στις συμμορίες, εκτιμά το Ινστιτούτο των Ηνωμένων Πολιτειών για την Ειρήνη (USIP), ανεξάρτητο αμερικανικό ομοσπονδιακό ίδρυμα που έχει ως αποστολή την προώθηση της επίλυσης και της πρόληψης των συγκρούσεων παγκοσμίως.
