Πριν από λίγες μέρες ένα Boeing 737-Max της American Airlines ξαναπέταξε με επιβάτες μετά από σχεδόν δύο χρόνια καθήλωσης στο έδαφος. Έχοντας χάσει χιλιάδες παραγγελίες, τη μισή της αξιοπιστία και το 35% της χρηματιστηριακής της αξίας, η Boeing προσπάθησε να δώσει την εικόνα της επανακάμψης. Και εντελώς ταυτόχρονα την ξαναχτύπησε η είδηση ότι θα πληρώσει 2,5 δις για να αποφύγει τις ποινικές της ευθύνες καθώς απέκρυψε σκοπίμως τα τεχνικά προβλήματα στο νέο αεροσκάφος.
Πολλοί είδαν στην κρίση της Boeing έναν προφανή συμβολισμό. Το ίδιο το αεροπλάνο της αμερικάνικης οικονομίας και δημοκρατίας έχει τεχνικά προβλήματα. Όλα τα θεσμικά της ατυχήματα πλέον δείχνουν ότι έχει μπει για τα καλά σε ένα μόνιμο καθεστώς κρίσης. Λίγες μέρες μετά την πτήση του 737-Max, από το D.C. μεταδίδονται εικόνες που θυμίζουν άγουρες και υπανάπτυκτες δημοκρατίες. Νομίζαμε ότι τα χαστούκια του Κασιδιάρη στον Δένδια ήταν ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε ένα Κοινοβούλιο. Διαψευστήκαμε.
Φταίει ο Τραμπ για το χάος στην πρωτεύουσα; Ναι. Είτε μιλάμε για αθώες στιγμές ειλικρίνειας ή στρατηγικές δηλώσεις σκοπιμότητας, σε μια κοινωνία των media και των social media οι ηγέτες πρέπει να είναι προσεκτικοί όταν ανάβουν φωτιές. Όταν ο νυν Πρόεδρος δήλωσε ευθαρσώς «παρ' ότι διαφωνώ με το αποτέλεσμα των εκλογών, θα υπάρξει μια ομαλή μετάβαση εξουσίας στις 20 Ιανουαρίου», δεν φαίνεται να συνειδητοποιούσε ότι παρακινεί τον μέσο φανατικό ρεπουμπλικάνο στον πόλεμο.
Τα tweets του που τα παρακολούθησα ένα προς ένα ήταν διχαστικά και εκρηκτικά, προκαλώντας αλλεπάλληλους σεισμούς στο κοινωνικό έδαφος. Όσο ο κόσμος εστίαζε μόνο στους βανδαλισμούς και στις αχρειότητες μέσα στο Καπιτώλιο, δεκάδες άλλα συμβάντα καταγράφηκαν, κυρίως στις μεσοδυτικές Πολιτείες από φανατικούς αντιδραστικούς. Η βία επεκτάθηκε.
Αυτές οι στιγμές καθορίζουν τους ηγέτες. Ο ευφυής Αλ Γκορ ρωτήθηκε κάποτε από φοιτητές σε μια ομιλία του γιατί επέτρεψε το 2000 να του «κλέψουν» την εκλογή. Θυμηθείτε ότι ουσιαστικά με μια αυθαίρετη δικαστική απόφαση σταμάτησε τότε η επανακαταμέτρηση ψήφων στην Φλόριδα που θα έκρινε την Προεδρία. Ο πρώην Αντιπρόεδρος απάντησε σχεδόν προσβεβλημένος, «γιατί μόνο αυτό μπορείς να κάνεις αν σέβεσαι τους θεσμούς».
Ο Ντόναλντ Τραμπ βέβαια ουδέποτε αισθάνθηκε την ανάγκη να λειτουργήσει θεσμικά. Στην τετράχρονη θητεία του αγνόησε δικαστικές αποφάσεις, παρέκαμψε το Κογκρέσο και λεηλάτησε τη θεσμική ιστορία της χώρας του. Είχε δηλώσει σε μια συνέντευξη στο Time (μέσα από το ιδιωτικό του τζετ), ότι δεν «έχει χάσει ποτέ» και φαίνεται ότι όντως δεν ξέρει να χάνει. Είναι βέβαιο ότι φλέρταρε με την ιδέα μιας χαοτικής μετεκλογικής αντιπαράθεσης ακόμα και στην προεκλογική περίοδο.
Αρκετά όμως με τον Τραμπ. Ο γραφικός Πρόεδρος δεν είναι η κρίση. Την εκπροσωπεί αλλά δεν την προκαλεί. Κοιτάζοντας τις φλόγες χάνουμε το φυτίλι.
Μερικοί αριθμοί. Πάνω από 40 εκατομμύρια πολίτες στις ΗΠΑ λαμβάνουν κουπόνια για αγορά τροφίμων (foodstamps). Ο πληθυσμός των πάμφτωχων Αμερικάνων που κοιμούνται και ζούν στα αυτοκίνητά τους μεγαλώνει (δείτε το εξαιρετικό αφιέρωμα της Deutche Welle στο Youtube). Και παρότι η ανεργία βρίσκεται από το 2018 σε ιστορικά χαμηλά, πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού ζει με στερήσεις και περιορισμούς. Η Boeing θα απολύσει το 20% του προσωπικού της μέχρι το τέλος του 2021 σε έναν προφανή συμβολισμό για τα προβλήματα που μαστίζουν την αμερικάνικη ανταγωνιστικότητα.
Είναι τέτοια η γενικευμένη απογοήτευση που τον «επαναστάτη» Τραμπ τον υποστήριξαν και σε αυτές τις εκλογές οι φτωχοί, οι μειονότητες, ακόμα και οι γυναίκες ψηφοφόροι. Δηλαδή όλοι αυτοί επέλεξαν τον σεξιστή υπέρμαχο της κατάργησης της κοινωνικής αλληλεγγύης που προσπάθησε να ορθώσει ένα μεταναστευτικό τείχος (μεταφορικά και κυριολεκτικά). Εκλογικός ίλιγγος ή απελπισία;
Η αμερικάνικη κοινωνία δεν αισιοδοξεί. Και όταν ένα κοινωνικό σύστημα παύει να πιστεύει στις δυνάμεις του και σε ένα όραμα, τότε εκρήγνυται. Μετατρέπεται σε όχλο. Η τραγική δολοφονία του Floyd από αστυνομικούς γεννά ένα ολόκληρο κίνημα. Μικρά γεγονότα δημιουργούν ασύμμετρες αντιδράσεις και απρόβλεπτες αντιδράσεις σε μια κοινωνία που διψά για αλλαγή. Ακόμα και ο ίδιος ο εκπρόσωπος του αγανακτισμένου λαϊκισμού Τραμπ φαίνεται να μην περίμενε το τόσο άγριο μένος του πλήθους και αναδιπλώθηκε.
Εστιάστε στα πρόσωπα που κάνουν την κατάληψη, εστιάστε στο ντύσιμο, στις φιγούρες των εισβολέων στο Καπιτώλιο. Είναι αφιονισμένοι, μοιάζουν εγκαταλειμμένοι. Κάποιοι γραφικοί είναι ντυμένοι αλλόκοσμα, σαν απόκληροι της κοινωνίας, λιποτάκτες αποδεκατισμένου στρατού. Στα πλάνα του CNN στο προαύλιο του επιβλητικού κτιρίου κυκλοφορούν χαμένες ψυχές που άγονται από ένα άκριτο πάθος. Το πάθος για μια έκρηξη και ας είναι αυτοί τα πρώτα θύματα. «Να καεί, να καεί…» είναι η έκφραση της απελπισίας.
Για την αισθητική κατάπτωση της αμερικάνικης δημοκρατίας φταίει ο ανεύθυνος Τραμπ και ο άμετρος ναρκισσισμός του. Αλλά για τη διάβρωσή της ευθύνεται η οικονομική πτώση, η ανισότητα, ο λαϊκισμός που σαν σκουριές κατατρώνε την άλλοτε κραταιά δύναμη. Και η υφέρπουσα δομική κρίση μιας οικονομίας και κοινωνίας που ετοιμάζεται να μπει στην αναπόφευκτη φάση της παρακμής της. Ένα Boeing 737-Max είναι έτοιμο να πέσει πάνω στο Καπιτώλιο.
* O Επαμεινώνδας Κορώνης είναι Καθηγητής Ηγεσίας και Διαχείρισης Κρίσεων στα Πανεπιστήμια Hult και Westminster του Λονδίνου
