Στο αμφιλεγόμενο -και ανεφάρμοστο έως σήμερα λόγω μπαράζ προσφυγών- σχέδιο της βρετανικής κυβέρνησης Σούνακ να επιβιβάζει μετανάστες και πρόσφυγες σε πτήσεις με προορισμό τη Ρουάντα παραπέμπει η συμφωνία για τα κλειστά κέντρα μεταναστών επί αλβανικού εδάφους που ανακοίνωσε η Τζόρτζια Μελόνι, φέρνοντας σε αμηχανία τις Βρυξέλλες.
Ιταλική δικαιοδοσία και διαχείριση, ιταλική και η χρηματοδότηση για τη δημιουργία δύο κέντρων κράτησης παράτυπων μεταναστών στη βόρεια Αλβανία, ενώ η αστυνόμευση θα ανήκει στα Τίρανα, βάσει του πρωτοκόλλου που υπεγράφη μεταξύ της Ιταλίδας πρωθυπουργού και του Αλβανού ομολόγου της, Έντι Ράμα. Είναι η πρώτη φορά που κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνει ανάλογου τύπου «εξωτερική ανάθεση» του μεταναστευτικού.
Στο σχέδιο, το οποίο έχει χρονικό ορίζοντα υλοποίησης την άνοιξη του 2024, η Τζόρτζια Μελόνι «βλέπει» το «πρότυπο» για μελλοντικές συμφωνίες ανάμεσα σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, υποστηρίζοντας πως «διέπεται από ένα τολμηρό ευρωπαϊκό πνεύμα». Η ίδια η Κομισιόν, πάντως, είναι αβέβαιο πόσα γνώριζε για τη συμφωνία που αιφνιδίασε τόσο την ιταλική πολιτική σκηνή, όσο και κοινοτικές πρωτεύουσες.
Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε μεν πως είχε «υπάρξει ενημέρωση», αλλά αρνήθηκε να πει πότε η Κομισιόν την έλαβε. Η Ανίτα Χίπερ αρκέστηκε να αναφέρει πως έχει ζητηθεί από την ιταλική κυβέρνηση να παράσχει περαιτέρω λεπτομέρειες για τη συμφωνία ώστε να «εκτιμηθούν οι επιπτώσεις της», καθώς και ότι πρέπει να συνάδει με το ευρωπαϊκό και διεθνές Δίκαιο. O επικεφαλής της ιταλικής διπλωματίας, Αντόνιο Ταγιάνι, επέμεινε πως η συμφωνία «σέβεται όλους τους κοινοτικούς κανόνες.
Η ιταλική αντιπολίτευση και διεθνείς οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών, περιλαμβανομένων της Διεθνούς Αμνηστίας και των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, εγείρουν πλήθος νομικών, ηθικών και πρακτικών ζητημάτων αναφορικά με την κράτηση και την εξέταση επί αλβανικού εδάφους της υπόθεσης χιλιάδων αιτούντων άσυλο που έχουν διασωθεί στη θάλασσα πριν φθάσουν στις ακτές της Ιταλίας.
Το ένα κέντρο θα ανεγερθεί στο λιμάνι Σενγκίν της βορειοδυτικής Αλβανίας. Εκεί θα οδηγούνται μετανάστες που διασώζονται από την ιταλική ακτοφυλακή στη θάλασσα. Εξαιρέσεις θα ισχύσουν για ανηλίκους, εγκύους και ευπαθείς ομάδες. Θα είναι το κέντρο πρώτης υποδοχής, όπου θα γίνεται η διαδικασία ταυτοποίησης. Στο δεύτερο κέντρο στο Γκιαντέρ, επίσης στη βορειοδυτική Αλβανία, θα οδηγούνται εν συνεχεία όσοι κρίνεται ότι πληρούν τις προϋποθέσεις για να υποβάλλουν αίτημα χορήγησης ασύλου στην ΕΕ. Κατά την Τζόρτζια Μελόνι, τα δύο κέντρα εν καιρώ θα μπορούσαν να χειριστούν μία συνολική ετήσια ροή 36.000 ατόμων.
Εμπειρογνώμονες δηλώνουν στον διεθνή Τύπο ότι η Αλβανία θα πρέπει επί της ουσίας να εκχωρήσει τμήματα του εδάφους της σε ιταλική δικαιοδοσία. Δεν ήταν σαφές πώς η Ιταλία θα μπορούσε να εγγυηθεί την ορθή λειτουργία ενός συστήματος ασύλου, στο οποίο οι δικαστές μιας χώρας σταθμίζουν τις υποθέσεις των αιτούντων άσυλο σε μια άλλη χώρα.
Δεν είναι σαφές επίσης ποιος και πώς θα χειριστεί την απέλαση των αιτούντων που απορρίπτονται. Η κυβέρνηση των ακροδεξιών Αδελφών της Ιταλίας (FdI) υπό την Τζόρτζια Μελόνι έχει επικεντρωθεί στη χρήση της απειλής της άμεσης απέλασης ως μέσο αποτροπής προσφύγων και μεταναστών από το να φτάσουν στις ακτές της Ιταλίας. Η άμεση απέλαση δεν επιτρέπεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όλοι οι αφικνούμενοι δικαιούνται να υποβάλουν αίτημα ασύλου. Ωστόσο, η Αλβανία δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ.
Αρχικές αναφορές υποδείκνυαν ότι τη διαδικασία των απελάσεων θα αναλάβουν οι αλβανικές αρχές, αλλά ο Έντι Ράμα δήλωσε αργότερα ότι το βάρος θα σηκώσει πρώτη η Ρώμη. Ο ίδιος ανέφερε ότι η διαπραγμάτευση συμφωνιών επαναπατρισμού με αφρικανικά κράτη θα είναι «το πιο δύσκολο κομμάτι».
Ως προς την αποδοχή της δημιουργίας κέντρων κράτησης στο αλβανικό έδαφος, ο Έντι Ράμα την απέδωσε σε «ένδειξη ευγνωμοσύνης» προς την Ιταλία, η οποία είχε δεχθεί μεγάλους αριθμούς Αλβανών υπηκόων κατά τη δεκαετία του 1990 και σήμερα είναι εκ των πλέον ένθερμων υποστηρικτών της ενταξιακής πορείας των Τιράνων στην ΕΕ. «Δεν θα λύσει τα πάντα, αλλά μας ζήτησε [η Μελόνι] βοήθεια, και την δώσαμε», είπε ο Έντι Ράμα σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα Il Mesaggero μετά τις επίσημες ανακοινώσεις.
Το σχέδιο Μελόνι θύμισε άμεσα την αμφιλεγόμενη συμφωνία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ρουάντα, η οποία προβλέπει τη μεταφορά αιτούντων άσυλο από το βρετανικό έδαφος στην αφρικανική χώρα κατά τη διάρκεια της εξέτασης των αιτήσεών τους. Εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο καμία απέλαση δεν έχει πραγματοποιηθεί, καθώς η βρετανική Δικαιοσύνη εμποδίζει την εφαρμογή της συμφωνίας.
Επ' αυτού, η εκπρόσωπος της Κομισιόν Ανίτα Χίπερ αποσαφήνισε πως η συμφωνία Ρώμης-Τιράνων θα αφορούσε όσους δεν έχουν ακόμη φθάσει στις ιταλικές ακτές. «Πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε την ιταλική περίπτωση πριν μπούμε σε λεπτομέρειες. Από τις πρώτες πληροφορίες που βλέπουμε, δεν πρόκειται για την ίδια περίπτωση. Αλλά και πάλι, θα χρειαστούμε λεπτομερείς πληροφορίες», ανέφερε.
Η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ίλβα Γιόχανσον, είχε δηλώσει πέρυσι πως δεν συνιστά «μία ανθρώπινη και αξιοπρεπή μεταναστευτική πολιτική» το σχέδιο της κυβέρνησης του Ρίσι Σούνακ, το οποίο δεν έχει εγκαταλείψει καταθέτοντας εφέσεις στις δικαστικές αποφάσεις που το μπλοκάρουν. Πάντως, και η Αυστρία είχε δηλώσει πρόσφατα «ανοιχτή» στη διερεύνηση μίας συμφωνίας τύπου Ρουάντα με τρίτη χώρα.
