Σύμφωνα με το γνωστό ανέκδοτο, στον παράδεισο οι Ελβετοί οργανώνουν, οι Γερμανοί κατασκευάζουν και οι Γάλλοι μαγειρεύουν. Αν θα έπρεπε να προσθέσουμε σε αυτό και ποιοι έχουν την ευθύνη της εκπαίδευσης, η συντριπτική πλειοψηφία των συμπατριωτών μας θα απαντούσε οι Φινλανδοί!
Τι είναι όμως αυτό που κάνει εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο να ορκίζονται στο φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα;
Ο πρώτος λόγος είναι οπωσδήποτε το εξαιρετικό marketing! Όποιος αποφασίσει να δει από κοντά ένα φινλανδικό σχολείο, συνειδητοποιεί πως ο εκπαιδευτικός τουρισμός αποτελεί για τη χώρα εξαγώγιμο προϊόν! Μια σειρά από ιδιωτικές επιχειρήσεις σε απόλυτη συνεργασία με τη φινλανδική κυβέρνηση, διοργανώνουν (πανάκριβες) εκδρομές που συνδυάζουν εξαιρετική φιλοξενία, επισκέψεις στα καλύτερα σχολεία της χώρας & σεμινάρια πανεπιστημιακού επιπέδου. Διαχέεται έτσι σε ολόκληρο τον κόσμο η πιο θετική εικόνα για το φινλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης.
Να πούμε εδώ πως στη Φινλανδία απαγορεύεται δια νόμου η δημιουργία ιδιωτικού εισοδήματος από εκπαιδευτικές υπηρεσίες, όλα τα σχολεία λοιπόν είναι δημόσια και χρηματοδοτούνται από το κράτος. Το φινλανδικό κράτος ξοδεύει σήμερα περίπου 1,540 ευρώ/κάτοικο κάθε χρόνο για την εκπαίδευση, ενώ στο πρόσφατο παρελθόν το ποσό αυτό υπερέβαινε ακόμη και τις 2 χιλιάδες ευρώ (το αντίστοιχο δικό μας νούμερο είναι μόλις 650 ευρώ). Το φινλανδικό AEΠ είναι 51 χιλ. ευρώ κατά κεφαλήν (το ελληνικό είναι 23 χιλ. ευρώ) και το φινλανδικό δημόσιο χρέος 43 χιλ. ευρώ κατά κεφαλήν (37 χιλιάδες το Ελληνικό). Το φορολογικό τους σύστημα, επίσης, είναι παρόμοιο με το δικό μας.
Από τα νούμερα γίνεται κατανοητό πως για τη φινλανδική κυβέρνηση, η παιδεία είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση. Και αυτό ο επισκέπτης το διαπιστώνει κάθε στιγμή: στα παιδοκεντρικά σχεδιασμένα, μεγάλα και υπέρ-εξοπλισμένα σχολεία. Στους πολύ υψηλούς μισθούς των εκπαιδευτικών (για έναν συγκριτικά μικρό χρόνο απασχόλησης) αλλά και στο πόσο υψηλού κοινωνικού κύρους επάγγελμα είναι ο δάσκαλος στη Φινλανδία. Στην απόλυτη αυτονομία που απολαμβάνει ο διευθυντής κάθε σχολείου και στο πόσο μακριά έχουν πάει την έννοια της συμπερίληψης.
Πάνω απ΄ όλα όμως, το εκπαιδευτικό σύστημα στη Φινλανδία ασχολείται περισσότερο με την ευζωία και την ηρεμία των παιδιών και λιγότερο με την απόδοση τους και την κάλυψη της ύλης (παρόλο που έχουν και διαγωνίσματα και βαθμολόγηση). Τα παιδιά έχουν πολύ λιγότερες διδακτικές ώρες σε σχέση με άλλες χώρες και πολύ λιγότερη δουλειά για το σπίτι (30-40 λεπτά maximum). Αλλά και από τον χρόνο που περνούν στο σχολείο, οι μισές ώρες αφιερώνονται σε μαθήματα εργαστηριακής μορφής και όχι στην ακαδημαϊκή διδασκαλία (τα παιδιά μαθαίνουν να μαγειρεύουν και μετά καθαρίζουν την κουζίνα και τρώνε ότι ετοίμασαν, βάζουν πλυντήριο, κάνουν ξυλουργική, ραπτική, κλπ.).
To βέβαιο είναι πως στη βάση του, το φινλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο απορρέει από την κουλτούρα της φινλανδικής κοινωνίας (που βασίζεται στις λέξεις Εμπιστοσύνη, Αυτονομία και Αυτάρκεια) και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο μαζί της. Για αυτό και δεν μπορεί να μεταφερθεί σε κάποια άλλη χώρα, αυτούσιο.
Τα παιδιά στη Φινλανδία είναι συνηθισμένα να τα αντιμετωπίζει η κοινωνία από πολύ νωρίς ως κανονικούς ανθρώπους, με σεβασμό στις ανάγκες τους και εμπιστοσύνη στις δυνατότητες τους. Κατά συνέπεια, αποκτούν πίστη στον εαυτό τους, ανεξαρτησία και υπευθυνότητα (πχ πηγαινοέρχονται μόνα τους στο σχολείο από την ηλικία των 6-7 ετών). Αυτό συνεχίζεται από τους δασκάλους, που επίσης εμπιστεύονται ολοκληρωτικά τα παιδιά και περισσότερο τα βοηθούν να αυτό-μορφωθούν, παρά τα διδάσκουν.
Ταυτόχρονα, η Φινλανδία είναι μια μάλλον εσωστρεφής και αυτάρκης κοινωνία, στην οποία οι άνθρωποι ζουν σε χαλαρούς ρυθμούς, χωρίς άγχος και χωρίς την αίσθηση πως πρέπει να κοπιάσουν για να αποκτήσουν μια καλή και ευτυχισμένη ζωή. Εστιάζουν στην ισορροπία ανάμεσα στον προσωπικό και τον επαγγελματικό χρόνο και μιλούν συνεχώς για την αξία της απλής ζωής (simple life). Δεν έχουν την τάση να φεύγουν από τη χώρα για δουλειά ή για σπουδές (ενώ αντίθετα ταξιδεύουν πολύ στο εξωτερικό για διακοπές!) και αναφέρουν τη δυσκολία που παρουσιάζει η γλώσσα τους για να δικαιολογήσουν τη σχετικά μικρή μετανάστευση ξένων.
Κοντολογίς, η Φινλανδία μοιάζει να λειτουργεί σε χαμηλή ένταση και να στοχεύει, όχι τόσο στην αριστεία και την αέναη οικονομική ανάπτυξη, όσο στην ισορροπημένη και ευτυχισμένη ζωή. Ακριβώς έτσι είναι δομημένο και το εκπαιδευτικό της σύστημα: δεν εστιάζει στην αριστεία και στην ακαδημαϊκή επιτυχία, αλλά στην ισορροπημένη και ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών.
Όταν, λοιπόν, λέμε πως το φινλανδικό μοντέλο θα μπορούσε να είναι ένα πρότυπο για να αλλάξουμε και τη δική μας εκπαίδευση, καλό είναι να σκεφτούμε, αν η ελληνική κοινωνία μπορεί να ενσωματώσει κάτι τέτοιο.
Μια ελληνική κοινωνία που δεν εμπιστεύεται έναν δεκαπεντάχρονο μαθητή να διασχίσει μόνος του τον δρόμο (και χρησιμοποιεί για αυτό σχολικούς τροχονόμους), που θεωρεί φυσιολογικό ένα παιδί να μένει με τους γονείς του έως τα 30+ και που για όλα της τα δεινά κατηγορεί διαχρονικά τους «κακούς» ξένους - Εγγλέζους, Αμερικανούς, Γερμανούς & Εβραίους.
Στο τέλος της ημέρας, κάθε κοινωνία έχει το σχολείο που της αξίζει και της ταιριάζει. Για να αλλάξουμε το ελληνικό σχολείο, θα πρέπει ταυτόχρονα να αλλάξουμε και τον σκληρό πυρήνα της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό όμως μοιάζει σαν την άσκηση με το αυγό και την κότα…
* O Γιάννης Γιαννούδης είναι συνιδρυτής στο σχολείο Dorothy Snot & στη διαδικτυακή πλατφόρμα έμπνευσης thewhycommunity.com.
