Η βία των συμμοριών στην Αϊτή μετατρέπεται σε ένοπλη εξέγερση και ο κίνδυνος ενός νέου εμφυλίου ελλοχεύει στη φτωχότερη χώρα του δυτικού ημισφαιρίου. Παγιδευμένοι επί χρόνια μεταξύ βίας, πολιτικών κρίσεων και της ξηρασίας, 5,5 εκατομμύρια Αϊτινοί -περίπου το ήμισυ του πληθυσμού- είχαν ήδη επείγουσα ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας, και τώρα είναι διάχυτη η αίσθηση ότι η χώρα της Καραϊβικής έρχεται πλέον ένα βήμα πριν από την άβυσσο.
Οι εγκληματικές συμμορίες, ανέκαθεν πιο ισχυρές από τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας, έχουν εξαπολύσει συντονισμένη εκστρατεία τρομοκράτησης στην πρωτεύουσα Πορτ-ο-Πρενς, την οποία ελέγχουν σε συντριπτικό βαθμό μαζί με τους δρόμους που οδηγούν στην υπόλοιπη επικράτεια. Το τελεσίγραφό τους προς τον πρωθυπουργό Αριέλ Ανρί λέει πως είτε θα παραιτηθεί οικειοθελώς, είτε η Αϊτή θα οδηγηθεί σε «εμφύλιο» και «γενοκτονία».
Το αεροδρόμιο που εξυπηρετεί την πρωτεύουσα, το λιμάνι, δικαστήρια και αστυνομικά τμήματα, καθώς και οι φυλακές από όπου και απέδρασαν χιλιάδες κρατούμενοι, έχουν βρεθεί στο στόχαστρο των συμμοριών. Πτήσεις σταμάτησαν να εκτελούνται, το λιμάνι ανέστειλε τη λειτουργία του, επιχειρήσεις και σχολεία έκλεισαν. Τουλάχιστον 15.000 πολίτες έχουν εγκαταλείψει σε καθεστώς τρόμου τις κατοικίες τους σε ζώνες του Πορτ-ο-Πρενς, με τον Ύπατο Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Φόλκερ Τουρκ, να απευθύνει αγωνιώδη έκκληση για διεθνή παρέμβαση προειδοποιώντας ότι «ο χρόνος εξαντλείται».
Η Αϊτή, μια από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, βιώνει εδώ και χρόνια μία πολυδιάστατη κρίση: Πολιτική-θεσμική, ανθρωπιστική, οικονομική, υγειονομική και περιβαλλοντική. Οι ισχυροί σεισμοί τόσο του 2010 όσο και του 2021 άφησαν πίσω τους τον απόλυτο εφιάλτη. Η δόνηση των 7 βαθμών το 2010 ήταν μία από τις φονικότερες όλων των εποχών, προκαλώντας το θάνατο περισσότερων από 200.000 ανθρώπων και ισοπεδώνοντας τις ήδη αδύναμες υποδομές του νησιού.
Εν μέσω φτώχειας, αστάθειας και ενδημικής διαφθοράς ένοπλες συμμορίες ελέγχουν μεγάλο μέρος της επικράτειας και τρομοκρατούν τον πληθυσμό. Έχουν φθάσει πλέον να ξεπερνούν τις 200, οι 23 μεγαλύτερες εκ των οποίων επιχειρούν στη μητροπολιτική ζώνη του Πορ-ο-Πρενς και ελέγχουν συνολικά το 80% της πρωτεύουσας. Οι δυνάμεις ασφαλείας αδυνατούν να τις αντιμετωπίσουν λόγω υποστελέχωσης και ελλείψεων όπλων, παρά τη χρηματοδότηση ύψους 200 εκατ. δολαρίων από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλές από τις παραστρατιωτικές ομάδες έχουν συγκροτηθεί από τις ίδιες τις τοπικές ελίτ προς εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων τους, είτε αυτά είναι πολιτικά, είτε επιχειρηματικά.
Το νέο κεφάλαιο στη μακρά ιστορία αναταραχών άνοιξε στα τέλη Φεβρουαρίου εν τη απουσία του ντε φάκτο πρωθυπουργού Αριέλ Ανρί από τη χώρα. Σφοδρές ανταλλαγές πυρών αντηχούσαν στην πρωτεύουσα καθώς ένας εκ των αρχηγών των ισχυρότερων συμμοριών, ο Τζίμι Σεριζιέ, γνωστός ως «Μπάρμπεκιου», έβγαινε δημόσια ανακοινώνοντας τη συγκρότηση μίας συμμαχίας που βάφτισαν «Vivre Ensemble» (Ζώντας Μαζί) και απαιτεί την παραίτηση Ανρί και εκλογές χωρίς ξένη επιρροή.
«Αν ο Ανρί δεν παραιτηθεί και αν η διεθνής κοινότητα συνεχίσει να τον υποστηρίζει, θα οδηγηθούμε κατευθείαν σε εμφύλιο πόλεμο και γενοκτονία» δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Σεριζιέ, ένας 46χρονος πρώην αστυνομικός που περιλαμβάνεται στον κατάλογο των ατόμων που υπόκεινται σε διεθνείς κυρώσεις του ΟΗΕ. Εμφανίστηκε στην εθνική τηλεόραση με στολή παραλλαγής, περιστοιχισμένος από ένοπλους και κουκουλοφόρους.
Η σημερινή κρίση ανάγεται στο 2021 και τη δολοφονία του προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ, ο οποίος κυβερνούσε με διατάγματα και χωρίς δημοκρατική εντολή. Τα ηνία ανέλαβε ο Αριέλ Ανρί με την καθοριστική υποστήριξη των ΗΠΑ και του Καναδά. Επρόκειτο να αποχωρήσει από το αξίωμα τον Φεβρουάριο, αλλά δεν το έπραξε. Συμφώνησε να μοιραστεί την εξουσία με την αντιπολίτευση και εν μέσω αντιδράσεων δεσμεύθηκε να διοργανώσει βουλευτικές εκλογές, αλλά όχι πριν από τα μέσα του 2025.
Στην Αϊτή δεν έχουν διεξαχθεί εκλογές εδώ και οκτώ χρόνια. Με την κλιμάκωση της βίας, ωστόσο, φαίνεται ακόμη πιο δύσκολο να πραγματοποιηθούν σύντομα. Περισσότεροι από 1.190 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί μόνο από τις αρχές του 2024. Άνω των 310.000 είναι συνολικά οι εκτοπισμένοι, ενώ το σύστημα υγείας βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Τα νοσοκομεία συχνά δεν έχουν τη δυνατότητα να περιθάλψουν όσους φτάνουν με τραύματα από πυροβολισμούς.
Ως απάντηση στη βία, η κυβέρνηση έχει κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης και έχει επιβάλει νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας, αλλά η αίσθηση είναι διάχυτη ότι η χώρα βρίσκεται ένα βήμα πριν από την άβυσσο. Ποιος έχει τον έλεγχο; «Δεν νομίζω ότι κανείς έχει τον έλεγχο», δηλώνει ο Ζαν-Μαρκ Μπικέ, επικεφαλής της τοπικής αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Και ο φόβος μου είναι ότι οι αστυνομικοί θα σταματήσουν να αγωνίζονται και θα νομίζουν ότι είναι μια χαμένη μάχη. Οπότε τι άλλο μπορεί να συμβεί; Λοιπόν, υποθέτω, το απόλυτο χάος», αναφέρει.
Όταν ήλθε το τελεσίγραφο για την παραίτησή του, ο Αριέλ Ανρί βρισκόταν στην Κένυα ακριβώς για να «κλειδώσει» την ανάπτυξη πολυεθνούς δύναμης για την υποστήριξη της αστυνομίας της Αϊτής στη μάχη κατά των συμμοριών. Η βία και το χάος έφθασαν σε τέτοιο επίπεδο που εμπόδισαν τον ντε φάκτο πρωθυπουργό να επιστρέψει στη χώρα, αναγκάζοντάς τον να καταφύγει στο γειτονικό Πουέρτο Ρίκο.
Έπειτα από μήνες καθυστερήσεων, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είχε δώσει τελικά το πράσινο φως για μια πολυεθνική αποστολή για την υποστήριξη της αστυνομίας. Ωστόσο, την ανάπτυξη της αποστολής μπλόκαραν τα κενυατικά δικαστήρια και ο Ανρί μετέβη στο Ναϊρόμπι για να υπογράψει διμερή συμφωνία με τον πρόεδρο της Κένυας, Γουίλιαμ Ρούτο, προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και τα κράτη της Καραϊβικής αναζητούν λύση προς αποφυγή του χειρότερου δυνατού σεναρίου. Ερωτηθείσα αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει παροτρύνει τον Αριέλ Ανρί να παραιτηθεί, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ έχει αρκεστεί να απαντήσει ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν του ζήτησε να «προχωρήσει σε μια πολιτική διαδικασία για τη σύσταση ενός μεταβατικού προεδρικού συμβουλίου που θα οδηγήσει σε εκλογές».
