Ο θάνατος νεαρής γυναίκας, η οποία τελούσε υπό κράτηση, έχοντας συλληφθεί για παραβίαση του αυστηρού κώδικα ενδυμασίας στο Ιράν έχει πυροδοτήσει βίαιες διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα.
Τουλάχιστον 31 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων διαδηλωτές και αστυνομικοί, έχουν σκοτωθεί στη χώρα, από την έναρξη των διαδηλώσεων, πριν από έξι μέρες, σύμφωνα με τον πιο πρόσφατο επίσημο απολογισμό.
Τρεις παραστρατιωτικοί «που είχαν κινητοποιηθεί για να αντιμετωπίσουν τους ταραχοποιούς» στο Ταμπρίζ (βορειοδυτικά), στο Καζβίν (κέντρο) και στη Μασχάντ (βορειοανατολικά) έπεσαν νεκροί από επιθέσεις με μαχαίρι ή από πυρά χθες, Τετάρτη, σύμφωνα με ιρανικά πρακτορεία ειδήσεων. Ένα μέλος των δυνάμεων ασφαλείας σκοτώθηκε επίσης την Τρίτη κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στο Σιράζ (κέντρο).
Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν αρνηθεί οποιαδήποτε ανάμειξη των δυνάμεων ασφαλείας στους θανάτους των διαδηλωτών.
«Ο ιρανικός λαός βγήκε στους δρόμους για να αγωνιστεί για τα θεμελιώδη δικαιώματά του και την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του (...) και η κυβέρνηση απαντά σε αυτές τις ειρηνικές διαδηλώσεις με σφαίρες», κατήγγειλε ο διευθυντής της ΜΚΟ Μαχμούντ Αμίρι-Μόγκανταμ σε ανακοίνωσή του που δόθηκε στη δημοσιότητα έπειτα από έξι ημέρες διαδηλώσεων.
Η «αστυνομία ηθικής»
Οι μεγαλύτερες λαϊκές αντιδράσεις που έχει γνωρίσει η χώρα ξέσπασαν με αφορμή τις διαμαρτυρίες κατά των θρησκευτικών κανόνων που επιβλήθηκαν στις γυναίκες μετά την επανάσταση του 1979.
Η οργή στρέφεται κατά της λεγόμενης «Περιπολίας Καθοδήγησης», στο πλαίσιο της οποίας αξιωματικοί στρέφονται κατά γυναικών που θεωρούν ακατάλληλα ντυμένες. Τα μέλη της «αστυνομίας ηθικής» ήταν από καιρό εξαιρετικά αντιδημοφιλής, ωστόσο, οι διαδηλώσεις των ημερών αποτελούν την πρώτη μεγάλη εκδήλωση οργής εναντίον τους.
Οι δυνάμεις ασφαλείας του Ιράν διατηρούν ισχυρό έλεγχο στη χώρα, καθώς προστατεύουν το κληρικό κατεστημένο.
Τι προκάλεσε τις διαμαρτυρίες
Οι κινητοποιήσεις ξεκίνησαν μετά τον θάνατο της 22χρονης Μάχσα Αμίνι, ενώ ήταν υπό κράτηση, ο οποίος ανακοινώθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με κρατικά μέσα ενημέρωσης, είχε ταξιδέψει από τη δυτική επαρχία του Κουρδιστάν με την οικογένειά της στην Τεχεράνη, όπου ομάδα «Περιπολίας Καθοδήγησης» τη συνέλαβε με την αιτιολογία ότι ήταν «ακατάλληλα ντυμένη».
Hijab-burning protest in Iran gathers momentum and spreads around the country. Iran witnesses unprecedented defiance. pic.twitter.com/cS7mcZ4txC
— Ashok Swain (@ashoswai) September 21, 2022
Παρά τις εκκλήσεις του αδελφού της, η Αμίνι επιβιβάστηκε σε μίνι βαν και οδηγήθηκε σε αστυνομικό τμήμα, σύμφωνα με δημοσίευμα στη μεταρρυθμιστική εφημερίδα Shargh. Μετά την είδηση του θανάτου της, η κρατική τηλεόραση του Ιράν έδωσε στη δημοσιότητα πλάνα από κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης όπου η Αμίνι καταρρέει στο πάτωμα. Η αστυνομία της Τεχεράνης ανακοίνωσε ότι ο θάνατός της επήλθε λόγω «καρδιακής ανεπάρκειας». Η οικογένειά της κατηγόρησε τις αρχές ότι απέκρυψε το γεγονός ότι η κοπέλα βασανίστηκε και ξυλοκοπήθηκε, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε υποκείμενα προβλήματα υγείας.
Έκαψαν τις μαντίλες τους
Μεγάλες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν σε πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα, στη διάρκεια των οποίων τουλάχιστον τρεις άνθρωποι έχασαν της ζωή τους, λόγω της αστυνομικής καταστολής.
Διάσημοι, πολιτικοί και αθλητές καταδίκασαν τη στάση της αστυνομίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επικρίνοντας επίσης τις «Περιπολίες Καθοδήγησης». Νεαρές γυναίκες έβγαλαν και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έκαψαν τις μαντίλες τους σε ένδειξη αλληλεγγύης στην Αμίνι.
Unprecedented scenes in Iran: woman sits on top of utility box and cuts her hair in main square in Kerman to protest death of Mahsa Amini after her arrest by the morality police. People clap their hands and chant “Death to the dictator.” #مهسا_امینی pic.twitter.com/2oyuKV80Ac
— Golnaz Esfandiari (@GEsfandiari) September 20, 2022
Η αναταραχή αναδεικνύει την ευρύτερη απογοήτευση για τη διακυβέρνηση των σκληροπυρηνικών ηγετών του Ιράν και για την κατάσταση της οικονομίας, την παγιωμένη διαφθορά και τους κοινωνικούς περιορισμούς. Πλάνα από τις διαδηλώσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν διαδηλωτές να επιτίθενται στις δυνάμεις ασφαλείας.
Τα αιτήματα των διαδηλωτών
Βασικό αίτημα των διαδηλώσεων αποτελεί το να ανατραπούν οι νόμοι που επιβάλλουν υποχρεωτικό χιτζάμπ (ο όρος που χρησιμοποιείται στο Ισλάμ για να περιγράψει το σεμνό ντύσιμο) σε όλες τις γυναίκες από την ηλικία των εννέα ετών. Οι κανόνες ορίζουν «τσαντόρ» -- μαύρο μανδύα που τυλίγει το σώμα από το κεφάλι μέχρι τα νύχια -- ή μακριά, φαρδιά πανωφόρια και σφιχτά δεμένα μαντίλια στο κεφάλι.
Οι νόμοι τέθηκαν σε ισχύ μετά την επανάσταση του 1979, όταν ο εξόριστος κληρικός Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί επέστρεψε στο Ιράν, καθαιρώντας τον φιλοδυτικό Σάχη. Έγιναν αμέσως αντιδημοφιλείς μεταξύ της μορφωμένης μεσαίας τάξης της χώρας και δίχασαν τις γυναίκες ακτιβίστριες που είχαν αγωνιστεί για την επανάσταση.
Με τα χρόνια, οι γυναίκες ξεπέρασαν σταδιακά το όριο του επιτρεπτού. Φαρδιά σάλια και ρόμπες, συχνά ανοιχτά και φορεμένα με κολάν, είναι συνηθισμένα ρούχα στις περισσότερες πόλεις και παρόμοια με αυτά που φορούσε η Αμινί όταν συνελήφθη.
Η ιστορία των αντιδράσεων
Η αντίθεση στον ενδυματολογικό κώδικα ήταν χαρακτηριστικό της αυστηρά ελεγχόμενης κοινωνίας των πολιτών μετά την επανάσταση, αλλά οι διαμαρτυρίες έγιναν εντονότερες μετά τα τέλη του 2017, όταν πολλές γυναίκες φωτογραφήθηκαν να στέκονται σε δημόσιους χώρους στην Τεχεράνη, κρατώντας τις μαντίλες τους ψηλά.
Όλες συνελήφθησαν και κάποιες εθεάθησαν να σπρώχνονται βίαια στο έδαφος από την αστυνομία. Τον Αύγουστο, γυναίκα ονόματι Σεπίντε Ράσντο συνελήφθη και αναγκάστηκε να ομολογήσει στην κρατική τηλεόραση αφού βιντεοσκοπήθηκε να καβγαδίζει με θρησκευόμενο, ντυμένο με τσαντόρ που παρενοχλούσε άλλη νεαρή γυναίκα για το ντύσιμό της. Στο πρόσωπο της Ράσντο ήταν εμφανή τα σημάδια από χτυπήματα, όπως μώλωπες και πρήξιμο.
Βίαιη καταστολή
Οι δυνάμεις ασφαλείας του Ιράν διαλύουν τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, χαρακτηρίζοντάς τις παράνομες. Όταν ο αριθμός των συμμετεχόντων διογκώνεται, η αστυνομία ταραχών συνήθως αναπτύσσεται για να διαλύσει τα πλήθη χρησιμοποιώντας ρόπαλα, κυνηγετικά όπλα και δακρυγόνα.
Πολιτικές, εθελοντικές πολιτοφυλακές επιτίθενται επίσης σε διαδηλωτές, τους οποίους συχνά κινηματογραφούν για να «στηρίξουν» τις μεταγενέστερες συλλήψεις. Αλλά με τις διαμαρτυρίες για τον θάνατο της Αμίνι, όταν ήταν λίγο διαφορετικά.
Ο επικεφαλής του κοινοβουλίου του Ιράν (σκληρός, πρώην διοικητής της αστυνομίας που κατηγορήθηκε για ξυλοδαρμό διαδηλωτών στα τέλη της δεκαετίας του 1990) ανακοίνωσε μεταρρυθμίσεις της νομοθεσίας για την «Περιπολία Καθοδήγησης» και ο Πρόεδρος Ιμπραήμ Ραίσι υποσχέθηκε στους γονείς της Αμίνι έρευνα.
Καταγγελίες για απάτη
Η μεγαλύτερη εσωτερική πρόκληση για την κυβέρνηση ήρθε το 2009 από το λεγόμενο «Πράσινο Κίνημα», που πυροδοτήθηκε μετά από καταγγελίες για απάτη κατά την επανεκλογή του προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.
Οι διαδηλώσεις επικεντρώθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε πολιτικά ζητήματα και προσέλκυσαν εκατομμύρια Ιρανούς της μεσαίας τάξης στην Τεχεράνη. Το κράτος αντέδρασε γρήγορα για να καταπνίξει τις διαμαρτυρίες, με δεκάδες νεκρούς, εκατοντάδες συλληφθέντες και εμπόδια στην πρόσβαση στο διαδίκτυο. Αλλά οι διαμαρτυρίες συνεχίζουν να φουντώνουν και να καταπνίγονται:
• ΤΟΝ ΜΑΙΟ του 2022, ξέσπασαν διαδηλώσεις στο νοτιοδυτικό Ιράν μετά την κατάρρευση κτηρίου 10 ορόφων, κακής κατασκευής, που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον 40 ατόμων.
• ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ του 2020, οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας κατέρριψαν κατά λάθος επιβατικό αεροσκάφος, σκοτώνοντας τους 176 επιβαίνοντες και πυροδοτώντας νέες διαδηλώσεις. Οι διαδηλωτές κατήγγειλαν την ανικανότητα των Αρχών και τις προσπάθειες να αποκρύψουν τις ευθύνες του κράτους για μέρες.
Η αντιπολίτευση
Δεν υπάρχει νόμιμη, οργανωμένη αντιπολίτευση στο εσωτερικό του Ιράν. Ο επικρίσεις είναι ιδιωτικές και σπάνια αντανακλώνται στα αυστηρά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης της χώρας. Οι μοναδικές πολιτικές παρατάξεις που λειτουργούν δημόσια υποστηρίζουν τις βασικές αξίες της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Οι κοσμικοί, οι κομμουνιστές και οι ομάδες που προωθούν θρησκείες άλλες από το Ισλάμ είναι ουσιαστικά εκτός νόμου. Οι Ιρανοί πολιτικοί εμπίπτουν χονδρικά σε τρεις κατηγορίες: υπερσυντηρητικοί, όπως ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, μετριοπαθείς ή πραγματιστές συντηρητικοί όπως ο πρώην πρόεδρος Χασάν Ροχανί ή ο Αλί Λαριτζάνι και μεταρρυθμιστές όπως ο πρώην πρόεδρος Μοχάμαντ Χαταμί.
Οι μεταρρυθμιστές υποστηρίζουν ότι το πολιτικό σύστημα πρέπει να είναι ανοιχτό σε βελτιώσεις, ωστόσο, η δημοτικότητα και η επιρροή τους έχει μειωθεί από τότε που οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν την πυρηνική συμφωνία του 2015 πριν από τέσσερα χρόνια και επέβαλαν εκ νέου κυρώσεις.
Κράτος και Φρουροί της Επανάστασης
Ο Χαμενεΐ έχει χτίσει ισχυρή σχέση με το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, τη μεγαλύτερη και πιο ισχυρή πτέρυγα του στρατού του Ιράν, η οποία έχει βοηθήσει στην ενίσχυση της θέσης του. Ο Χαμενεΐ είναι η απόλυτη αρχή πίσω από όλες τις σημαντικές αποφάσεις του κράτους, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής, και είναι επίσης ο de facto επικεφαλής πολλών μεγάλων θρησκευτικών ιδρυμάτων που διαχειρίζονται κάποιους από τους μεγαλύτερους ομίλους και συνταξιοδοτικά ταμεία της χώρας.
Η εδραίωση της στρατιωτικής ισχύος και της οικονομικής επιρροής είναι που βοήθησε την Ισλαμική Δημοκρατία, στην τρέχουσα έκφανσή της, να διατηρήσει σιδερένια «πυγμή» στην πολιτική. Οι σημαντικότεροι κρατικοί θεσμοί του Ιράν, από τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα (που έχει το πλήρες μονοπώλιο στις υπηρεσίες εκπομπής) μέχρι το δικαστικό σώμα, διοικούνται από άτομα κοντά στον Ανώτατο Ηγέτη ή είναι πολιτικά ευθυγραμμισμένοι μαζί του.
Μετά την περσινή εκλογή του Ραίσι, όλοι οι μοχλοί του κράτους και της κυβέρνησης του Ιράν βρίσκονται υπό τον έλεγχο σκληροπυρηνικών που υπερασπίζονται σθεναρά την κεντρική θέση της ισλαμικής ιδεολογίας τους και ο έλεγχος των «Περιπόλων Καθοδήγησης» έχει ενισχυθεί.
Ζητούν διώξεις
Σε αυτό το πλαίσιο, αναμενόμενη ήταν η τελευταία παρέμβαση των Φρουρών της Επανάστασης, οι οποίοι ζήτησαν σήμερα Πέμπτη από το δικαστικό σώμα να ασκήσει διώξεις εναντίον «όσων διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις και φήμες», ενισχύοντας τις εντάσεις που εκδηλώθηκαν μετά τον θάνατο της 22χρονης.
«Εκφράσαμε τη συμπαράστασή μας στην οικογένεια και τους συγγενείς της εκλιπόντος Μάχσα Αμίνι και ζητήσαμε από το δικαστικό σώμα να εντοπίσει όσους διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις και φήμες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και στον δρόμο και που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχολογική ασφάλεια της κοινωνίας», ανέφεραν οι Φρουροί.
