Στη σύντομη ανάλυση που ακολουθεί, τολμάμε κάτι το διαφορετικό. Αρχίζουμε με το αποτέλεσμα. Ποιό θα είναι αυτό: Η Ρωσία να έχει μπει σε μια άμεση και μακρά περίοδο που θα χαρακτηριστεί από περισσότερο αυταρχισμό και περισσότερη ανταγωνιστικότητα παγκοσμίως σε όλα τα επίπεδα. Ο πραγματικός τους «αγώνας», όχι για ιδεολογική επιρροή, αλλά για γεωπολιτική στρατηγική οριοθέτηση έχει αρχίσει. Η στρατηγική διπλωματία θεωρεί πλέον ότι η ρωσική εξουσία απέτυχε. Θα πράξει τώρα την λεγόμενη στρατιωτική διπλωματία. Πρόκειται για διπλωματία πίεσης με στρατιωτικά μέσα, μεταξύ άλλων, με αντίκτυπο στην κοινωνία ή στις κοινωνίες επιρροής αλλά και στο παγκόσμιο εμπόριο.
Θα υπάρξει αλλαγή προσωπικοτήτων σε όλα τα επίπεδα και θα συνεχιστούν οι συλλήψεις. Το είχαμε πει από την αρχή ακόμα. Μάλιστα πολλοί βιάστηκαν να το ισοσκελίσουν με τα γεγονότα το 2016 με τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Παρόμοια κατάσταση είναι, αλλά με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά: πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά μεταξύ άλλων και γεωπολιτικής βαρύτητας. Βρισκόμαστε στην αρχή ενός πλήρους αυταρχικού και ακόμα πιο ολιγαρχικού κράτους, το οποίο θα συνεχίσει να θεωρείται και να είναι απειλητικό προς τον δυτικό τρόπο ζωής και ηθών.
Η αλλαγή αυτή θα οδηγήσει σε μια Ρωσία αυταρχική. Θα συνεχιστούν, προς το παρόν, οι αλλαγές, με περισσότερες νομικές και συνταγματικές αλλαγές και σε επίπεδο περιφερειών όσο και επίπεδο κρατικό αλλά και ομοσπονδιακό. Αυτό συνεπάγεται περισσότερες εξουσίες προς τον Πρόεδρο, ήτοι ακόμα λιγότεροι θα αποφασίζουν έναντι των πολλών. Στο μεταξύ, θα υπάρξουν πογκρόμ και «εξαφανίσεις» προς τις γνωστές φυλακές «υψίστης ασφαλείας» της Σιβηρίας και πέραν αυτής ανατολικότερα.
Ανεξάρτητα από το πώς κρίνουμε αν το γεγονός που συνέβη στη Ρωσία, δηλαδή αν είχε χαρακτηριστικά ανατροπής του καθεστώτος Πούτιν ή όχι, το αποτέλεσμα θα είναι άμεσο τόσο πολιτικά όσο και στρατιωτικά. Ξεκάθαρα, πλέον, το αποτέλεσμα θα είναι πιο ακραίο και σε επιχειρησιακό επίπεδο στην Ουκρανία, όσο και σε επίπεδο στρατιωτικής και πολιτικής διαρρύθμισης και διαμόρφωσης του τρόπου λήψης αποφάσεων σε διεθνή θέματα, στα οποία εμπλέκεται η Ρωσία. Σε οποιαδήποτε περίοδο κρίσης, ο πόλεμος και οι συρράξεις θα εντείνονται. Ειδικότερα στην Ουκρανία, οι στοχευμένες επιθέσεις θα είναι ήδη περισσότερες. Ταυτόχρονα, θα υπάρξει περίοδος μαζικών επιθέσεων με εναέρια και χερσαία μέσα, με ανθρώπινους αλλά πλέον πολιτικά και στρατιωτικά συγκεκριμένους στόχους. Κι αυτό θα συμβεί, γιατί κάπως πρέπει να καμφθεί η αρνητική εικόνα που δημιουργήθηκε και στο επίπεδο της Ουκρανίας.
Αυτή είναι η νέα ρωσική πραγματικότητα. Και πρέπει εμείς, ως Δύση, να είμαστε ουσιαστικοί και αποφασιστικοί. Φαίνεται πως, αν και η προσπάθεια έναρξης της διαπραγμάτευσης εντείνεται με τρόπο πιεστικό, δεν έχουμε ακόμα φτάσει στο σημείο αυτό. Τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο βίαια προτού καν αρχίσει η όποια διαπραγμάτευση. Για το λόγο αυτό, στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας η Τουρκία θα πιεστεί να αποδεχτεί το αίτημα για την ένταξη της Σουηδίας στην Ουκρανία. Σε ό,τι αφορά δε το Κίεβο, δεν αναμένεται να λάβει ουσιαστικές εγγυήσεις και αποτελέσματα. Πολλά είναι τα ζητήματα και κυρίως η αποφυγή μιας «μετωπικής σύγκρουσης» του ΝΑΤΟ με την Ρωσία, γιατί αυτό θα σημάνει, αυτομάτως, την αναβάθμιση του πολέμου. Τόσο απλά.
Ωστόσο, είναι προφανές πως το εξοπλιστικό πρόγραμμα προς την Ουκρανία, θα συνεχιστεί, καθώς επίσης και η εκπαίδευση νέων στρατιωτών αλλά και η χρήση νέας τεχνολογίας. Μιας τεχνολογίας που τη γνωρίζουμε μεν, αλλά δεν την έχουμε ακόμα δει να γίνεται χρήση. Η στρατιωτική μηχανή καλά κρατεί.
Για την ρωσική κρίση, πολλοί ισχυρίζονται ότι είναι η αρχή του τέλους του Πούτιν. Θα συμφωνήσουμε εν μέρει ότι ίσως είναι η δυναμική που πιέζει για διαπραγματεύσεις, όπως αναφέραμε παραπάνω. Αν δεν οδεύσουν τα πράγματα προς μια αρχή διαπραγμάτευσης, θα υπάρξει ακόμη ένα βήμα προς ακόμα μία, πιο εριστική και αυταρχική ρωσική κεντρική εξουσία. Άλλωστε, τα γεγονότα έχουν αποδείξει πως τα πράγματα είναι πλέον ρευστά, αλλά όχι ακόμα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μιλά κανείς για το «τέλος του Πούτιν». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι παρά η αρχή ενός κεφαλαίου χωρίς κάποιο, όμως, αποτέλεσμα. Ωστόσο, η «ρωγμή» επετεύχθη. Και το κυριότερο, αυτή επετεύχθη μέσω της δύναμης της κυριότερης παραστρατιωτικής ομάδας κρούσης της Ρωσίας: Της μισθοφορικής ομάδας Wagner.
Τι έγινε πραγματικά με τη Wagner: Το λάθος του Πριγκόζιν και η επόμενη ημέρα
Η Wagner είναι μια σημαντική παραστρατιωτική δύναμη για την Ρωσία, αλλά όχι και η μόνη. Και οι Τσετσένοι ήταν, μέχρι που έγιναν μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας και του στρατού. Αρχικά, το πλαίσιο τέθηκε μετά τον πόλεμο της Τσετσενίας, αλλά τότε έγινε πλήρης ευκαιριακή χρήση της πολιτικής αυτής ενσωμάτωσης στο υπουργείο Άμυνας, με την αρχή της επίθεσης Τσετσένων στην Μαριούπολη. Γι’ αυτό και ήταν και πλήρης η επίθεση, γι’ αυτό και εξοπλίστηκαν πλήρως με τις «ευλογίες» της Ρωσίας. Ακόμα και στο επικοινωνιακό κομμάτι: Ποιος δεν θυμάται, άραγε, τα βίντεο που προβάλλονταν στο Διαδίκτυο, όταν τα στρατεύματα των Τσετσένων ετοιμάζονταν να προελαύσουν από το Γκρόζνι και μάλιστα με τεχνολογική επάρκεια, ακριβώς πριν από τα γεγονότα στη Μαριούπολη;
Αντιθέτως, η Wagner χρησιμοποιούσε μεν τα συμβόλαια της Ρωσίας, αλλά είχε και δικά της «χρηματικά έπαθλα». Γινόταν ολοένα και πιο ισχυρή από τα έσοδα των χωρών που λάμβανε μέρος. Το Σουδάν δεν είναι τυχαίο ως παράδειγμα, αλλά ούτε και η συμμετοχή στη Συρία. Συνεπώς, δεν είναι στρατός περιφερειακός. Αντιθέτως, αντέγραψαν άλλες ομάδες παραστρατιωτικές.
Ωστόσο, η Wagner κατέστη επικίνδυνη, γιατί δεν ήταν, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, υπόλογη κάπου. Είχε την πολιτική εύνοια του Πούτιν και γι’ αυτό ενόχλησε πολύ. Είναι διαβόητη και συμπληρώνει τα όσα δεν μπόρεσε πολιτικά να κάνει ο Πούτιν, δηλαδή να φέρει παλιές χώρες και φτωχές χώρες στο πλευρό του, γιατί έχουν φυσικό πλούτο που θα τον ήθελε αυτός πρωτίστως, μπαίνοντας «σφήνα» στην Κίνα.
Η Wagner πολέμησε και πολεμά παντού όπου υπάρχει ευκαιρία. Κάνει τη βρώμικη δουλειά - μεταξύ άλλων. Ταυτοχρόνως, άδραξε την ευκαιρία να πάει σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, να στρατολογήσει υπόκοσμο και να ορίσει τη δύναμη και την δυναμική της, όταν αυτό θα έχει σημασία, δηλαδή όταν ο πόλεμος θα πήγαινε εναντίον του Πούτιν. Υπό το πρίσμα αυτό, «προσέλαβε» περί τους 40.000 κατάδικους και μάλιστα από όλα τα μέρη με φυλακές υψίστης ασφαλείας, στη Σιβηρία αλλά και την Ανατολική Ρωσία. Η Wagner στρατολόγησε κι εξόπλισε άτομα και άλλων, πρώην σοβιετικών εθνικοτήτων.
Από την πλευρά του, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν υποσχέθηκε «διαμερισμό κέρδους» και «ελευθερία». Δεν υπολόγισε ωστόσο, τις εξής παραμέτρους:
Α. Ο Πούτιν γνώριζε εξαρχής τι θα συνέβαινε. Και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η αντίδραση ήταν σχετικά άμεση, τόσο σε επίπεδο υπηρεσιών ασφαλείας όσο και διαπραγμάτευσης.
Β. Η Wagner θα αντιδρούσε εν τέλει, γιατί επιχειρεί σε μέρη, όπου ο πόλεμος είναι πραγματικά βίαιος. Επιχειρεί δε, με εξοπλισμό που δεν σχετίζεται με αυτό των Τσετσένων. Διεξάγει μάχες σε σημεία, όπου επίσης ο ουκρανικός στρατός προετοιμάζεται και αντεπιτίθεται καλά. Κερδίζει έδαφος. Και ο νέος αυτός στρατός της Ουκρανίας είναι καλύτερα εξοπλισμένος, καθώς ακολουθεί - μεταξύ άλλων - και τα πρότυπα ΝΑΤΟ, δηλαδή την τελευταία λέξη της δυτικής τεχνολογίας.
Γ. Είναι σαφές πως αν πεθάνουν τα μέλη της Wagner, τότε, πιθανώς, λύνεται το πρόβλημα των φυλακών υψίστης ασφαλείας της Ρωσίας αλλά και μειώνεται η περίπτωση βαρέων υποθέσεων και εγκληματικών ομάδων και προσωπικοτήτων που ήδη υπάρχουν, αλλά και άλλων που ενδεχομένως θα προκύψουν στο μέλλον. Με λίγα λόγια, οι μισθοφόροι της Wagner είναι «αναλώσιμοι».
Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργείται και ένα επικίνδυνο καθεστώς που μπορεί να γυρίσει εναντίον του Πούτιν, με αυτούς που μένουν.
Όπως φάνηκε, εκ του αποτελέσματος, το ποτήρι ξεχείλισε πιο νωρίς. Ο Πριγκόζιν κατηγορεί αρχικώς τον Αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας και τον υπουργό Άμυνας της Ρωσίας για έλλειψη εξοπλισμού και πολλούς νεκρούς ταυτόχρονα. Απειλεί συνεχώς από το Μάρτιο 2023 και μετέπειτα, πως θα σταματήσει τη συμμετοχή της Wagner και απειλεί πως τόσο ο ίδιος όσο και η ομάδα του θα φύγουν. Κι εκεί ακριβώς, γίνεται κάτι το επιχειρησιακά παράδοξο: Ο Πριγκόζιν φαίνεται να «ταρακουνάει τα ρωσικά νερά». Στρέφεται εναντίον της πρωτεύουσας της Ρωσίας. Είναι και πολιτικός ήρωας για κάποιους αλλά και «θύμα» της ρωσικής πολιτικής ανυπαρξίας και ολιγωρίας την οποία κατηγορεί. Καθίσταται δε πολιτικός μάρτυρας.
Πιθανώς να μην επιθυμεί όντως να ρίξει τον Πούτιν, όμως δεν έχει επιλογή. Γίνεται κρούση προσπάθειας και από πολιτικούς αντιφρονούντες του Πούτιν, για να πλαισιώσουν τον Πριγκόζιν. Όμως τη στιγμή που όλα δείχνουν ότι ο κύριος στόχος είναι ένας και λέγεται «κατάληψη της Μόσχας», τότε ξαφνικά τα γεγονότα αλλάζουν.
Είναι μεγάλο το παιχνίδι μυστικών υπηρεσιών αλλά και πολιτικών διαπραγματεύσεων που εξελίχθηκε και το οποίο θα μάθουμε εν καιρώ και σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Έγιναν τακτικές κινήσεις υποβάθμισης, υπό πλήρη μυστικότητα.
Τι γίνεται από εδώ και στο εξής
Πλέον δεν υπάρχει εμπιστοσύνη από και προς κανέναν. Το σχέδιο είναι ξεκάθαρο πλέον: Διαπραγμάτευση σε επίπεδο πολιτικό μόνο, με τρίτο πυλώνα και όχι άμεσα: Τον ηγέτη της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο.
Και το αποτέλεσμα: Ο Πριγκόζιν καταφεύγει στην Λευκορωσία. Εκεί το βασικό σενάριο δείχνει πως θα οργανώσει μια άλλη ομάδα – φαίνεται πως το κάνει ήδη – για την έναρξη μιας επίθεσης που θα είναι ακόμα πιο ισχυρή, με επιθέσεις από τα βόρεια προς την Ουκρανία.
Θεωρείται πλέον τακτική κίνηση: Ο Πριγκόζιν επιδιώκει να έχει μια κάποια άφεση αμαρτιών για την ανταρσία του και ταυτοχρόνως επιχειρεί να γλιτώσει μια σφαγή που γίνεται στα στρατεύματα του. Αυτά που ήδη είναι στο πεδίο της μάχης και απλά χάνουν λόγω έλλειψης πυρομαχικών και τεχνολογίας.
Υπάρχει όμως κι ένα δεύτερο σενάριο: κάποιοι θεωρούν πως ο ηγέτης Wagner θα έχει ένα πολύ βραχύβιο μέλλον. Και για το λόγο αυτό όλες οι πλευρές είναι απλά «εξαφανισμένες». Και γι’ αυτό και παραμένουν επικίνδυνες.
Άλλωστε, αυτό είναι ο αυταρχισμός: Σε συνδυασμό με την ανασφάλεια σε όλα τα επίπεδα και το ολιγαρχικό καθεστώς, ο πόλεμος ηγεσίας, στη Ρωσία τείνει να γίνει το Βατερλώ του Πούτιν και από την άλλη η απαρχή της δημιουργίας μιας ζώνης πλήρως αντιδημοκρατικής.
Και όσο και αυτό που θα πούμε να φαντάζει λίγο υπέρμετρο, η Κίνα θα διαδραματίσει εδώ μεγάλο ρόλο. Στο ποια πλευρά από τις πολλές και μυστικές πλευρές πλέον θα υποστηρίξει η ίδια. Όταν ταυτόχρονα, οι δυτικές δυνάμεις εξοπλίζουν και ενισχύουν την Ουκρανία. Η μάχη που έρχεται από τις δύο πλευρές θα είναι σίγουρα τακτικής φύσεως. Θα είναι ουσιαστικής σημασίας, σε όλα τα επίπεδα. Θα είναι και μάχη που θα καθορίσει αυτό που γίνεται και έχει τάση να δημιουργείται: Το νέο σιδηρούν παραπέτασμα.
Οι όροι πολέμου είναι πλέον εκτός των λεγομένων κανόνων εμπλοκής (αγγλ. rules of engagement). Και χρειάζεται μεγάλη προσοχή πλέον, γιατί το ΝΑΤΟ, η ΕΕ και η Ελλάδα, εν προκειμένω, μπαίνουν σε ένα παιχνίδι στρατιωτικής διπλωματίας.
*Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας, Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Πρόεδρος του Strategy International (SI)
