Πριν το 1453, χρονιά που οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, η Κεντρική και Δυτική Ευρώπη συγκροτούνταν από μικρά βασίλεια σε συνεχείς διαμάχες μεταξύ τους, ενώ πληθυσμιακά και οικονομικά ήταν μια περιοχή που αγωνιζόταν να επιβιώσει.
Αντίθετα από τους Άραβες, οι Οθωμανοί είχαν σαφέστατες βλέψεις επικυριαρχίας στην Ευρώπη. Βλέποντας ότι οι αγορές της Ασίας ήταν το οξυγόνο της ευρωπαϊκής οικονομίας και κοινωνίας, με το χρόνο να δουλεύει υπέρ τους για να πέσει η Ευρώπη σαν ώριμο φρούτο στα χέρια τους, μπλόκαραν τον μοναδικό τότε χερσαίο δρόμο, μεταξύ Ασίας και Ευρώπης και οδήγησαν για περίπου δυο γενιές την Ευρώπη σε μαρασμό!
Στα 1453, οι Ευρωπαίοι δεν είχαν συνειδητοποιήσει τι συνιστούσε ο Οθωμανισμός για το μέλλον τους. Έβλεπαν τους Οθωμανούς σαν Ελβετικούς σουγιάδες που θα έκαναν για λογαριασμό των δυτικοευρωπαίων τη δύσκολη δουλειά εξαφάνισης του πολιτικοθρησκευτικού τους αντιπάλου, που για αυτούς ήταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Πενήντα χρόνια μετά, άρχισαν να συνειδητοποιούν την πραγματική κατάσταση. Τότε είναι που αποφασίζουν από τη μία να προχωρήσουν, με γάμους, συμμαχίες ή πολέμους, στη συγκρότηση μεγάλων και ισχυρών βασιλείων, προκειμένου να έχουν την απαραίτητη ισχύ να αντιμετωπίσουν τους Οθωμανούς, ενώ από την άλλη χρηματοδότησαν ναυτικές αποστολές για την ανακάλυψη (άγνωστη ως τότε) της θαλάσσιας διαδρομής προς τις αγορές της Ασίας.
Τα δυο αυτά στοιχεία είναι που άλλαξαν κυριολεκτικά τη μοίρα της Ευρώπης. Αν δεν ήταν η Οθωμανική απειλή και το μπλοκάρισμα των εμπορικών δρόμων, ίσως η ιστορία να είχε εξελιχθεί αλλιώς και σίγουρα όχι υπέρ της Ευρώπης.
Και ερχόμαστε στο σήμερα, που η σύγχρονη Τουρκία συνιστά θεσμικά και ιδεολογικά συνέχεια του Οθωμανικού παρελθόντος της.
Σε μια συγκυρία που η Αραβική Μέση Ανατολή έρχεται πιο κοντά στην Ευρώπη και το αντίθετο (τουρισμός, εμπόριο, υπηρεσίες, ενέργεια, data, κλπ), και παράλληλα η Βόρεια Αφρική αποτελεί «περιοχή ευθύνης» και υψηλού ενδιαφέροντος για τα συμφέροντα της Ευρώπης, έχουμε την Τουρκία να παίζει απολύτως καθοριστικό ρόλο στο ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Με τον καταλυτικό ρόλο της στην περιοχή του Λεβάντε, η Τουρκία διαμορφώνει τις συνθήκες από τις ακτές της Υεμένης ως τη Μαύρη Θάλασσα, αποκόβοντας κάθε στρατηγική πρωτοβουλία (στις μεταφορές ενέργειας, data, εμπορευμάτων) μεταξύ Ευρώπης, Αραβικής Μ. Ανατολής και Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας. Στην ουσία, χωρίς τη συναίνεση της Άγκυρας, δεν θα μπορεί να προχωρήσει κανένα στρατηγικό πρότζεκτ Ασίας-Ευρώπης.
Το ίδιο συμβαίνει και στη Βόρεια Αφρική. Ελέγχοντας την κυβέρνηση της Τρίπολης, ουσιαστικά η Τουρκία ελέγχει ολόκληρη την περιοχή, από τον κόλπο της Γουινέας στη Δυτική Αφρική ως τον κόλπο της Σύρτης στη Μεσόγειο. Και όντας στρατηγικός εταίρος της κυβέρνησης στη Σομαλία, η Άγκυρα εξασφαλίζει τον έλεγχο σε όλη την Ερυθρά και ίσως μεγάλο μέρος στο Σαχέλ και την Ανατολική Αφρική.
Σήμερα, η Ευρώπη βλέπει την Τουρκία ως «στρατηγικό εταίρο». Μέχρι ίσως να συνειδητοποιήσει το πραγματικό κόστος που έχει η στρατηγική της αδράνεια, αποτέλεσμα της αλλεργίας των Ευρωπαίων με τα δύσκολα κομμάτια της γεωπολιτικής.
Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντιδρούν στη γεωπολιτική αναταραχή, μεγαλοεργολάβος της οποίας είναι η Τουρκία, με την άνοδο υπερσυντηρητικών ακροδεξιών σχημάτων για να την κυβερνήσουν. Αυτά, με λαϊκιστική ρητορική, κλέβουν τα αυτιά και την καρδιά των Ευρωπαίων, για να κλέψουν και την ψήφο τους στη συνέχεια. Χωρίς ουσιαστικό σχέδιο, παρά μόνο με anti-Woke αφηγήματα.
Δεν φταίνε οι λαθρομετανάστες, αν κάποιοι στην Ευρώπη είδαν ως νομιμοποιητική βάση το Μεταναστευτικό, για να μην εφαρμόζονται οι νόμοι και να ρέει το (μαύρο) πολιτικό χρήμα ανενόχλητο. Δεν φταίει η LGBTQ κοινότητα, αν οι Ευρωπαίοι δεν βάζουν όρια στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Και πολλά άλλα ακόμη, που εύκολα φορτώνονται στη Woke Culture για να μην θιγούν τα πραγματικά αίτια που πονάνε.
Η Ευρώπη θα χρειαστεί το χρόνο της για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες για το μέλλον της. Δυστυχώς, θα πρέπει να περάσει πρώτα ένα δυνατό σοκ, που να τη συγκλονίσει.
Και αυτό το σοκ είναι που περιμένει και η Τουρκία.
Την άνοδο ακροδεξιών κινημάτων στην Ευρώπη, που όπως προηγουμένως τα λαϊκιστικά αριστερά κινήματα την έβαλαν βαθιά στην κρίση, ακόμη πιο βαθιά στην κρίση και το διχασμό ετοιμάζονται να τη βάλουν τα ακροδεξιά κινήματα. Και με το ευρωπαϊκό Κέντρο – κεντροαριστερό ή κεντροδεξιό – να ενδιαφέρεται μόνο για τη διαιώνιση μιας ανεπίκαιρης παρεοκρατίας. Ό,τι πιο αυταρχικό, δηλαδή!
Το πώς θα εξελιχθεί η ιστορία, κανείς δεν το γνωρίζει. Το παρελθόν έδειξε ότι η Ευρώπη ενεργοποίησε άμυνες την τελευταία στιγμή, και όχι μόνο συνήλθε, αλλά έγινε διαμορφωτής της ιστορίας.
Μένει να δούμε αν στο μέλλον γνωρίσουμε μια παρόμοια εξέλιξη…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
