Η αναπότρεπτη ρήξη στις σχέσεις Ισραήλ - Τουρκίας, την οποία επιδίωξε ο Ερντογάν για να εμφανιστεί ως ο πάτρωνας των μουσουλμάνων και των Αράβων όλου του κόσμου αναμένεται ότι θα επηρεάσει και τις ισορροπίες στη Μ.Ανατολή, καθώς και στην Αν.Μεσόγειο.
Και είναι πιθανές οι επιπτώσεις στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό, όπως λέει στο Liberal ο διεθνολόγος Κωσταντίνος Φίλης, θυμίζοντάς ότι η Τουρκία σχεδιάζει νέες έρευνες και γεωτρήσεις στην Αν.Μεσόγειο μέσα στο 2024.
Εξηγεί ότι πλέον η Τουρκία δεν υποχρεούται να δείχνει προς τα έξω το πρόσωπο του συννενοήσιμου παίκτη, όσο κατά την περίοδο ομαλοποίησης των σχέσεων με το Ισράηλ, τα οποία την είχαν διευκολύνει και απέναντι στις ΗΠΑ, «μαλακώνοντας» ένα τμήμα του εβραϊκού λόμπι και δίνοντας επιχειρήματα σε όσους ισχυρίζονται ότι οφείλουμε να την κατευνάσουμε, προκειμένου να την έχουμε μαζί μας.
Ο Ερντογάν, πάντως, όπως λέει ο συνομιλητής μας, αποκαλώντας τους δυτικούς σταυροφόρους και κατηγορώντας τους ότι έχουν αίμα μουσουλμάνων στα χέρια τους, επιχειρεί να επενδύσει σε μια νέα διαχωριστική γραμμή μεταξύ Δύσης και Ανατολής, να ενισχύσει την άποψη ότι ο πόλεμος είναι πόλεμος ανάμεσα σε θρησκείες και πολιτισμούς.
Το Ισραήλ λέει ότι ο πόλεμος έχει μπει σε νέα φάση. Είναι το προτελευταίο βήμα πριν την εισβολή στη Γάζα;
Η νέα φάση του πολέμου με τη Χαμάς στη Γάζα, όπως την αποκάλεσε ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Χέρζι Χαλεβί, είναι ασφαλώς το πρελούδιο της τελικής χερσαίας επέμβασης του στρατού.
Ο Νετανιάχου χρεώνεται την εντελώς απρόσμενη και πρωτόγνωρη για τα δεδομένα του Ισραήλ, επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, όχι μόνο επειδή ήταν ανέτοιμες οι υπηρεσίες, αλλά και επειδή ως ο μακροβιότερος πρωθυπουργός φέρει συνολικά ευθύνη.
Επομένως είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει το αίσθημα ασφάλειας στη χώρα του. Οι χιλιάδες Ισραηλινών που έχουν φύγει από τις εστίες τους που συνορεύουν με τη Λωρίδα της Γάζας δεν πρόκειται να επιστρέψουν αν δεν αποκατασταθεί η ασφάλεια. Και για να αποκατασταθεί η ασφάλεια, ο Νετανιάχου πρέπει να δείξει - ακόμη και αν δεν το καταφέρει - ότι έχει συντρίψει τη Χαμάς. Για να το δείξει αυτό, η χερσαία εισβολή είναι μονόδρομος, παρά τις πιέσεις των ΗΠΑ και της διεθνούς κοινότητας, και απομένει μόνο να δούμε τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει.
Είναι προφανές ότι η συνέχιση της τακτικής των «μικρών εισβολών» δεν μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη των δυο στόχων που έχει θέσει το Ισραήλ, δηλαδή την εξόντωση της Χαμάς και την απελευθέρωση των ομήρων. Χρειάζεται κάτι μαζικότερο, το οποίο προς το παρόν μπλοκάρουν ο φόβος της αιματοχυσίας, των απωλειών για τον ισραηλινό στρατό και της διεθνούς κατακραυγής. Και βέβαια ο μακροπρόθεσμος στόχος των Ισραηλινών είναι να αλλάξουν τον χάρτη της Μέσης Ανατολής.
Ένα άλλο ωστόσο μείζον θέμα αναδεικνύεται από τη σύγκρουση. Στον πλανήτη έχουν αναδυθεί ακόμη πιο ξεκάθαρα τα δύο μπλοκς της επόμενης μέρας. Τα δύο στρατόπεδα μιας σύγκρουσης που από εδώ και πέρα θα εκδηλώνεται όλο και πιο συχνά. Το Δυτικό και το Ανατολικό, στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο διεκδικεί μια χώρα -μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία, της οποίας οι σχέσεις επιδεινώνονται συνολικά με τη Δύση.
Τι φέρνει η ρήξη των σχέσεων του Ισραήλ με τη Τουρκία, μετά και τα όσα είπε χθες ο Ερντογάν;
Η ρήξη αυτή κατέστη αναπότρεπτη μετά την επίθεση του Ερντογάν στο Ισραήλ, τον χαρακτηρισμό της Χαμάς ως απελευθερωτικού κινήματος που προστατεύει τα εδάφη του, ενώ η στάση της Τουρκίας κλιμακώθηκε μετά τη χθεσινή συγκέντρωση υπέρ των Παλαιστίνιων στην Κωνσταντινούπολη, η οποία σύμφωνα με τους διοργανωτές μάζεψε μέχρι και 1,5 εκατομμύριο κόσμο.
Ο Ερντογάν επανέρχεται στα όσα υποστήριζε στο πρόσφατο παρελθόν. Στοχοποιεί το Ισραήλ, ικανοποιώντας το εγχώριο ακροατήριο και το στόχο του να γίνει ο πάτρωνας των μουσουλμάνων, των Αράβων και κατ’ επέκταση όλων των κατατρεγμένων αυτού του κόσμου. Το γεγονός αυτό, του προσφέρει το επιχείρημα ότι η παγκόσμια τάξη πρέπει να αλλάξει και η Τουρκία πρέπει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη νέα συνθήκη. Το Ισραήλ μετρά αυτή τη περίοδο φίλους και η Τουρκία επέλεξε προφανώς να μην συγκαταλέγεται σε αυτούς. Δημιουργούνται νέα δεδομένα τόσο για τις μεταξύ τους σχέσεις, όσο και για τις ισορροπίες στην ευρύτερη Αν. Μεσόγειο και Μ.Ανατολή.
Πώς επηρεάζονται οι ισορροπίες αυτές στην ευρύτερη περιοχή;
Η προσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ και η αποκατάσταση των μεταξύ τους σχέσεων με ό,τι αυτό θα μπορούσε να σημαίνει για οικονομικές και ενεργειακές συνεργασίες, οι οποίες πλέον αποτελούν παρελθόν, είχε διευκολύνει την Άγκυρα και απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά κάποιο τρόπο είχε «μαλακώσει» ένα τμήμα του αμερικανο-εβραϊκού λόμπι. Είχε δώσει επιχειρήματα σε όσους στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού ισχυρίζονται ότι επειδή η Τουρκία είναι πολύτιμος σύμμαχος οφείλουμε να τη κατευνάσουμε, προκειμένου να την έχουμε μαζί μας.
Τα παραπάνω, μαζί με την αποκλιμάκωση της έντασης με την Ελλάδα ενίσχυαν τις πιθανότητες της Τουρκίας να αποκτήσει τα πολυπόθητα F-16, τα οποία είχαν «κολλήσει» στην άρνηση Ερντογάν να ανάψει το «πράσινο φως» στην ένταξη της Σουηδίας. Εάν δεν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στην Μ. Ανατολή, τότε μετά και τη συμφωνία της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, το μομέντουμ για την Αγκυρα θα ήταν πολύ ευνοϊκό για την ίδια.
Τώρα όμως, παρ’ ότι δεν υπάρχει πλέον στο κάδρο ο Μπόμπ Μενέντεζ και παρ’ ότι η Τουρκία διατηρεί το μορατόριουμ με την Ελλάδα, η κρίση στη Μ.Ανατολή καταστρέφει τις σχέσεις της με το Ισραήλ, γεγονός που θα έχει αντίκτυπο και στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.
Συνυπολογίστε ακόμη και αυτό. Η Τουρκία σχεδιάζει νέες έρευνες και γεωτρήσεις στην Αν.Μεσόγειο μέσα στο 2024. Το μήνυμα της μάλιστα αυτή τη φορά δε θα απευθύνεται μόνο στην Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και προς το Ισραήλ. Και όταν μιλάμε για γεωτρήσεις στην Αν.Μεσόγειο αναφερόμαστε σε ένα τρίγωνο που εκτείνεται σε μια μεγάλη, μη οριοθετημένη περιοχή, από το Καστελόριζο και την Κρήτη, φτάνοντας μέχρι την Κύπρο. Κινήσεις σαν αυτές μπορούν κάλλιστα να επηρεάσουν τόσο τα ελληνοτουρκικά (όπως μια προσπάθεια γεώτρησης νότια του Καστελόριζου), όσο κυρίως και το Κυπριακό (με γεωτρήσεις εντός της Κυπριακής ΑΟΖ).
Το θέμα των γεωτρήσεων στην Αν.Μεσόγειο, ήταν ένα πλάνο το οποίο η Τουρκία είχε ούτως ή άλλως στο μυαλό ή συνδέεται και με τη ρήξη της με το Ισραήλ;
Ασφαλώς και συνδέεται, γιατί ακόμη και αν ήταν ένα σχέδιο το οποίο επεξεργάζονταν εδώ και καιρό, για όσο διάστημα δεν υπήρχε η ρήξη με το Ισραήλ, το καθεστώς Ερντογάν έπρεπε να δείχνει το πρόσωπο ενός υπεύθυνου και συνεννοήσιμου δρώντα στην περιοχή, διεκδικώντας και τη συμμετοχή της σε projects μεταφοράς φυσικού αερίου από την περιοχή προς την Ευρώπη.
Το θέμα της μεταφοράς του ισραηλινού αερίου μέσω Τουρκίας προς την Ευρώπη αποτελούσε μείζον διακύβευμα για τον Ερντογάν. Το αναδείκνυε με κάθε ευκαιρία και το είχε προτείνει στον Μπ. Νετανιάχου κατά τη συνάντησή τους τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη. Και για να έχει αυτό πιθανότητες να γίνει, η Τουρκία έδειχνε προς τα έξω το πρόσωπο μιας υπεύθυνης δύναμης.
Το γεγονός ότι τα «σπάει» εντελώς με το Ισραήλ ενέχει τον σοβαρό κίνδυνο για τη Τουρκία να επιστρέψει εκεί που βρισκόταν πριν μερικά χρόνια και να δούμε το γνωστό προφίλ ενός επιθετικού και ανεξέλεγκτου αναθεωρητικού γείτονα. Εκτιμώ ότι θα έχει αντίκτυπο τόσο στα ελληνοτουρκικά, όσο και στα ενεργειακά της Αν. Μεσογείου.
Έκτος από επίπτωση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, η ρήξη της Άγκυρας με το Ισραήλ μπορεί να έχει και άλλες επιπτώσεις για τις ισορροπίες στην περιοχή;
Η Τουρκία υποστηρίζει τη Χαμάς, την οποία θέλει να εξοντώσει το Ισραήλ. Ακόμη λοιπόν και αν συμβεί αυτό, την επόμενη μέρα του πολέμου, η Τουρκία θα διεκδικήσει είτε ένα ρόλο προστάτιδας δύναμης των Παλαιστινίων, είτε να εμπλακεί ευθέως στις εξελίξεις, όπως είχαν επιχειρήσει να κάνουν η Αίγυπτος και η Ιορδανία.
Το πρόβλημα για την Τουρκία είναι ότι αυτό δε θα γίνει αποδεκτό από τους Ισραηλινούς, ωστόσο κάλλιστα θα μπορούσε να «πουλήσει» αυτές τις υπηρεσίες στις ΗΠΑ, στην προεδρία των οποίων μπορεί να βρίσκεται ο Τραμπ. Σε ένα τέτοιο σενάριο νομίζω ότι ο τελευταίος δε θα δώσει καμία σημασία στα όσα έχουν προηγηθεί. Βασικό του μέλημα θα είναι να δείξει ότι επί δικής του προεδρίας κατέστη δυνατό να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση στην κρίση.
Επίσης, μην ξεχνάτε ότι σήμερα η Τουρκία κινείται πιο προωθημένα έναντι των άλλων αραβικών χωρών, όπως την Ιορδανία, την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία. Επί της ουσίας τις έχει υπερφαλαγγίσει. Επιχειρεί με τον τρόπο με τον οποίο μιλάει κατά του Ισραήλ να επενδύσει σε μια νέα διαχωριστική γραμμή μεταξύ Δύσης και Ανατολής, μεταξύ θρησκειών, μεταξύ πολιτισμών. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και αυτό τη βάζει στο μάτι των Αμερικανών.
Σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή, η Τουρκία, παρ’ ότι νατοϊκή χώρα, είναι πιο κοντά στο Ιράν απ’ ότι στις ΗΠΑ, με τον Ερντογάν να υποδαυλίζει την ένταση, επιχειρεί ο ίδιος να χαράξει διαχωριστικές γραμμές και ενισχύει την άποψη ότι ο πόλεμος είναι πόλεμος ανάμεσα σε θρησκείες και πολιτισμούς.
Δείτε τι είπε χθες απευθυνόμενος στους 1,5 εκατομμύριο συγκεντρωμένους στην εκδήλωση της Κωνσταντινούπολης. «Ω Δύση! Θέλετε έναν νέο πόλεμο Σταυροφορίας; Να ξέρετε ότι αυτός ο λαός που πολεμήσατε δεν έχει εξαφανιστεί. Θέλετε πόλεμο ανάμεσα στον σταυρό και την ημισέληνο; Να ξέρετε λοιπόν ότι αυτός ο λαός είναι ζωντανός, αυτός ο λαός κρατάει», ανέφερε μεταξύ άλλων.
Όταν δηλαδή αποκαλεί τους δυτικούς σταυροφόρους και τους κατηγορεί ότι έχουν αίμα μουσουλμάνων στα χέρια τους, είναι σαφές ότι επιχειρεί να χαράξει ο ίδιος τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, τις θρησκείες, τους πολιτισμούς. Άλλος ηγέτης μουσουλμανικού κράτους δεν έχει κάνει μέχρι σήμερα αποτολμήσει κάτι παρόμοιο.
* Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας, αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, παρουσιάζει την εκπομπή «Η Ελλάδα στον κόσμο (της)», η οποία προβάλλεται από την πλατφόρμα ΑΝΤ1+
