Τους τελευταίους 3 μήνες βιώνουμε την κορύφωση ενός συγκρουσιακού γεωπολιτικού ανταγωνισμού στην περιοχή των ρωσικών συνόρων με την Ευρώπη. Ο σχεδιασμός περεταίρω επέκτασης του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη και η αίσθηση γεωπολιτικής ασφυξίας του Κρεμλίνου, αποτελούν το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η Ρωσική εισβολή πυροδότησε την αναβίωση του ψυχρού πολέμου στο δίπολο Δύσης και Ανατολής, με αποτέλεσμα την επιβολή ισχυρών οικονομικών και διπλωματικών κυρώσεων και από τις δύο πλευρές. Η ακραία κλιμάκωση της έντασης οδήγησε, για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, σε δημόσιες αναφορές από Ρώσους αξιωματούχους για χρήση πυρηνικών όπλων.
Ουδέτερες μέχρι πρότινος χώρες, εγκαταλείπουν το καθεστώς ουδετερότητας ή και φλερτάρουν ακόμη με τη συμμετοχή τους στο Βορειοατλαντικό σύμφωνο. Την ίδια στιγμή η Ουκρανική αντίσταση στηρίζεται με σημαντικούς οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους, παρεχόμενων κυρίως από τις δυτικές δημοκρατίες.
Η υφιστάμενη γεωπολιτική δυναμική ενισχύει τις πιθανότητες επέκτασης του πολέμου εκτός της Ουκρανικής επικράτειας. Το Κρεμλίνο προσπαθεί πλέον να ολοκληρώσει τάχιστα τις επιδιώξεις του, όσο η Ευρώπη είναι σημαντικά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο και ως εκ τούτου πιο αδύναμη στις αντιδράσεις της. Ο Πρόεδρος Πούτιν αντιλαμβάνεται ότι παρούσα συγκυρία αποτελεί το τελευταίο χρονικό παράθυρο να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του για τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας, με ταυτόχρονη «προστασία» των ρωσόφωνων της ευρύτερης περιοχής. Λαμβάνοντας υπόψη τις ρωσικές επιδιώξεις, η Μολδαβία εγκαταλείπει τη στάση ουδετερότητας, σε συνέχεια και της έντασης που δημιουργήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες στην Υπερδνειστερία.
Η κατάσταση στην περιφέρεια αυτή της Μολδαβίας είναι αντίστοιχη αυτής του Ντονμπάς, πριν τη Ρωσική επέμβαση και πολλοί αναλυτές στοιχηματίζουν πλέον ότι ο ρωσικός στρατός θα επεκτείνει τον πόλεμο και στη χώρα αυτή, αφού πρώτα κατακτήσει την Οδησσό. Πώς αλλιώς μπορεί να δικαιολογηθεί η μη ολοκλήρωση εκ μέρους της Ρωσίας της «ειδικής πολεμικής επιχείρησης», αφού το Ντομπάς έχει πλέον καταληφθεί; Αλλά και κινήσεις λοιπών εμπλεκομένων δείχνουν να υιοθετούν το σενάριο επέκτασης της σύγκρουσης, με χαρακτηριστικό τη σπουδή της Φινλανδίας και της Σουηδία να αξιολογούν την έμεση ένταξή τους στο ΝΑΤΟ.
Αυτό που κυρίως ανησυχεί, όμως τη Δύση είναι η πιθανότητα μίας απευθείας πολεμικού τύπου αναμέτρησης ΝΑΤΟ - Ρωσίας, που θα έχει προκληθεί από την τελευταία. Οι Αμερικανοί και αρκετοί εταίροι τους, όπως οι Βρετανοί, δείχνουν αποφασισμένοι να αποστείλουν βαρέως τύπου στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ουκρανία, με τη Ρωσία να νιώθει ότι νομιμοποιείται πλέον να χτυπήσει τον εξοπλισμό αυτό, πριν καν εισέλθει στο Ουκρανικό έδαφος. Η ανησυχία της Μόσχας για την έκβαση του πόλεμου και οι συνεχείς αποτυχίες της επί του πεδίου, δεν αποκλείουν πλέον ούτε μια τέτοια κίνηση. Μία ρωσική επίθεση σε ΝΑΤΟικό έδαφος θα επέφερε σχεδόν αυτόματα την ενεργοποίηση του άρθρου 5 του Συμφώνου της Βαρσοβίας για αμοιβαία υποστήριξη του ΝΑΤΟικού εταίρου.
Αντίστοιχη ρήτρα εμπεριέχεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και καλύπτει το σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών μελών, ανεξάρτητα αν αυτά ανήκουν στο ΝΑΤΟ, όπως η Φινλανδία και η Σουηδία. Η υπερσυγκέντρωση, τέλος, στρατιωτικών μονάδων στην ευρύτερη περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου, δημιουργεί μία επικίνδυνη κατάσταση για τη δημιουργία ενός θερμού επεισοδίου από ατύχημα, η διαχείριση του οποίου θα είναι ιδιαιτέρως δυσχερής, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες ακραίας πόλωσης που επικρατούν.
* Ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος είναι Διεθνολόγος
