Η πολεμική σύρραξη στη Μέση Ανατολή συνεχίζεται. Είναι ασύμμετρη και υβριδική η πολεμική αυτή σύρραξη. Είναι ένας ασύμμετρος πόλεμος, ο οποίος δεν θα ολοκληρωθεί σύντομα. Και ως αποτέλεσμα θα πολλαπλασιαστεί και σε άλλα μέρη, ακόμα πιο ανοιχτά στη γείτονα χώρα του Λιβάνου. Αυτή είναι και η πρόσφατη απόφαση της Κυβέρνησης του Ισραήλ: Με χερσαίες, εναέριες και θαλάσσιες επιθέσεις. Αλλά το γνωρίζαμε. Γιατί για το Ισραήλ είναι θέμα κύρους στον τομέα ασφάλειας. Ωστόσο, αυτό δεν μας αφήνει εμάς ανεπηρέαστούς, ούτε την Κύπρο ούτε την Ελλάδα. Και τώρα ήρθαν και οι απειλές. Αλλά είναι αυτές οι απειλές πραγματικά κάτι το καινούργιο; Και πως τις αντιμετωπίζουμε;
Η πολεμική σύρραξη του Ισραήλ με τους τρομοκράτες της Χαμάς συνεχίζεται. Είναι όπως προαναφέραμε ένας πόλεμος ασύμμετρος. Καθώς στρατός ενός κράτους πολεμά μια τρομοκρατική ομάδα, η οποία συμπεριφέρεται σαν να είναι στρατός ενός κράτους το οποίο επηρεάζεται από άλλα τρία τουλάχιστον: σε κράτος που χρηματοδοτεί, σε κράτος που εκπαιδεύει και σε κράτος που εξοπλίζει και περιθάλπει.
Στη μέση των μαχών πάντα ο άμαχος πληθυσμός, με πολλούς χιλιάδες νεκρούς. Δεν φταίνε σε τίποτα. Και πρέπει να γίνουν μέρος της λύσης. Και είναι στο χέρι της παγκόσμιας κοινότητας να φέρει απτές λύσεις. Όπως και το αναφέρουμε ποικιλοτρόπως ωστόσο, η σύρραξη αυτή δεν θα κοπάσει εύκολα. Υπάρχει μίσος πολύ πλέον. Ακόμα και ανάμεσα στους αθώους, υπάρχει οργή και μίσος. Και θα οδηγήσει σε νέες ομάδες εξτρεμισμού στο μέλλον. Δεν θα ολοκληρωθεί, συνεπώς, η σύρραξη. Προκειμένου να υπάρξει επαναπροσδιορισμός και επανακαθορισμός σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων αλλά και περιφερειακών κρατών, θα πάρει πολλά χρόνια με μεγάλο πολιτικό κόστος για όποιον το επιδιώξει.
Το Ισραήλ είναι συνηθισμένο σε ένα περιβάλλον μεταξύ ασφάλειας και ανασφάλειας. Δεν φοβάται. Και αν το έκανε θέλει το κόσμο να κατανοήσει ότι ήταν μια στιγμή «κακή». Έπληξαν όμως το κύρος τους. Η ζωή στο Ισραήλ συνεχίζεται. Με ή χωρίς την ασφάλεια. Ζουν μέσα στην ανασφάλεια. Και την αντιμετωπίζουν συνεχώς. Το βλέπει κανείς στην καθημερινότητα των πολιτών και των αντιδράσεών τους.
Αλλά αυτό κάνει την κοινωνία του Ισραήλ ακόμα πιο κλειστή. Όταν τα τελευταία χρόνια είχε πραγματικά ανοίξει προς τον κόσμο. Και αυτό είναι πραγματικά λυπηρό. Και εκεί ρίχνουν το φταίξιμο, ότι δηλαδή ο έξω κόσμος είναι εναντίον του Ισραήλ. Έτσι και θα επιδιωχθεί νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας με «υγιείς συμμαχίες», που θα στηρίξουν. Και εκεί περιπλέκεται η παγκόσμια πολιτική, γιατί στο θέμα Ισραήλ - Μέσης Ανατολής καλούνται χώρες να λάβουν αποφάσεις. Και απειλές στιλ Νασράλα διευκολύνουν την λύση αλλά και την προοπτική κρατών όπως είναι η Κύπρος και η Ελλάδα.
Οι αντιδράσεις προς τον Νετανιάχου είναι για τους αμάχους και την ανικανότητα ο στρατός να φέρει μια ολοκληρωμένη επιχείρηση συγκεκριμένα στη Γάζα και να την τερματίσει. Όχι γιατί πράττει τα όσα πράττει. Το Ισραήλ ζει στο βωμό της «αρχιτεκτονικής ασφάλειας». Τόσα χρόνια ενσωμάτωσε την ασφάλεια στην πολιτική ζωή. Στην ανάγκη να δημιουργήσει ένα «οικοσύστημα ασφάλειας» σε όλα τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά υποστρώματα. Έτσι μπορεί να δημιουργήσει την δική του πολιτική στρατηγικής ασφάλειας.
Ο λόγος γίνεται για το «αρχιτεκτόνημα ασφάλειας» για την περιοχή. Και του έδωσαν τον λόγο την 7η Οκτωβρίου 2023. Όπως αναφέρουν Αμερικανοί συνάδελφοι, «αυτή είναι η 11η Σεπτεμβρίου για το Ισραήλ». Όμως στην περίπτωση των Αμερικανών η 11η Σεπτεμβρίου εξελίχτηκε εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι άρχισε. Και πώς ολοκληρώθηκε 20 και πλέον χρόνια μετά… Ίσως, λοιπόν, τα αποτελέσματα να πρέπει να τα προσέξουμε, ώστε να μην έχουμε σύρραξη για αντίστοιχα πολλά έτη. Κάτι που δεν θα έχει κανένα όφελος παρά μόνο για τους εξτρεμιστές. Γιατί έτσι έγινε στη Συρία και το Ιράκ.
«Ντόμινο» εξελίξεων και η προοπτική επέκτασης του πολέμου προς τον Λίβανο
Για την Παλαιστίνη, εγείρονται ακόμα πολλά ερωτήματα πολιτικής φύσεως. Ποιος θα καθοδηγήσει την ηγεσία της Παλαιστίνης να έρθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με το Ισραήλ για τη λύση δύο κρατών; Υπάρχουν πολλές δυναμικές και πολλές, αν όχι όλες, είναι υποστηριζόμενες από ξένες δυνάμεις. Πώς θα είναι η μετέπειτα πολιτική εξέλιξη της Παλαιστίνης με το Ισραήλ στη μεταπολεμική περίοδο αυτή; Θα υπάρξει πλάνο ανακατασκευής της Γάζας ή όχι; Και αν ναι για τι πραγματικούς χρόνους μιλάμε; Ποιοι θα είναι οι σύμμαχοι; Θα υπογραφτεί συνθήκη μη εμπλοκής στα εσωτερικά της χώρας από άλλες χώρες της περιοχής; Όπως επίσης και του Ιράν και της Τουρκίας; Το δεδομένο το τελευταίο το έχουμε ξαναζήσει: Στην επανεισδοχή του Κατάρ στον Σύνδεσμο Χωρών του Κόλπου το 2021 οι χώρες του Κόλπου με το Κατάρ υπέγραψαν συμφωνία, προκειμένου να μην εμπλέκεται κανείς στα εσωτερικά της κάθε χώρας.
Αν δεν γίνει κάτι τέτοιο εν μέσω της προσπάθειας να έχει η Παλαιστίνη το δικό της κράτος, φαίνεται πως και μεταπολεμικά θα συνεχίσει να υπάρξει επιρροή από ξένες δυνάμεις της Ανατολής. Έτσι θα δούμε επίσης νέες ιδεολογίες να αναμορφώνουν το πολιτικό περιβάλλον τόσο στη Γάζα όσο και τη Δυτική Όχθη. Αυτό θα σημάνει την έλλειψη ικανότητας να γίνει διάλογος διαμεσολάβηση και διαπραγμάτευση για το όποιο μέλλον της Παλαιστίνης. Τότε θα μιλάμε για ένα άλυτο ιδεολογικό πόλεμο ο οποίος πρέπει να χτυπηθεί στο κέντρο του για να σταματήσει.
Η επέκταση του πολέμου προς τον Λίβανο. Ιστορικά γνωρίζουμε τι γίνεται στη περιοχή. Και ένας τέτοιος πόλεμος στην περιοχή δεν αφήνει ανεπηρέαστο κανένα. Από την άλλη, πάντοτε η αρχή ενός πολέμου στην περιοχή, φέρνει πάντα στο προσκήνιο πολιτική βούληση κρατών. Και πολιτική βούληση παραστρατιωτικών και τρομοκρατικών ομάδων. Το είδαμε πρόσφατα το 2012 στη Συρία και μετέπειτα στο Ιράκ. Ο εξτρεμισμός ζωντανεύει. Θρέφεται ο θρησκευτικός φανατισμός. Θρέφεται ο ζήλος και ταυτόχρονα η εκμετάλλευση κρατών τα οποία «προκηρύσσουν την ιστορική τους ανάγκη» να είναι μπλεγμένοι στην περιοχή. Με λίγα λόγια εκμεταλλεύονται όλες τις καταστάσεις.
Η παρούσα χρονική συγκυρία και οι πόλεμοι που έρχονται είναι ιστορικής σημασίας. Πιστεύεται πως ένας πόλεμος με τον Λίβανο θα σημάνει πολλές γεωπολιτικές αλλαγές. Αν πέσει αφενός η νόμιμη κυβέρνηση του Λιβάνου θα το εκμεταλλευτεί η Τουρκία. Μια Τουρκία πού από την 15η Μαΐου επικαλείται πως το Ισραήλ θα επιτεθεί στην Τουρκία. Έτσι για να το κάνει αυτό πρέπει να πάει μέσω Λιβάνου. Το Ισραήλ θέλει την Χεσμπολάχ. Δεν θέλει να πέσει η κυβέρνηση του Λιβάνου. Επιθυμεί έναν σταθερό Λίβανο, ένα κοσμικό κράτος, το οποίο όμως διακατέχεται από ποικίλες εσωτερικές ιδεολογίες και φανατισμό και εξτρεμισμό που αναρριχάται. Στον Λίβανο είναι πολύ εύκολο να σε κατηγορήσει κάποιος για κάτι πολιτικό, όταν απλά έχεις διαφορετική άποψη. Δεν παύει όμως να είναι ακόμα μία Δημοκρατία και να βρίσκεται σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ Δημοκρατίας και ενός άναρχου κράτους. Και όλα αυτά, γιατί ανά τα χρόνια μπόρεσε η Χεσμπολάχ να φέρει πολιτικά και στρατιωτικά στο προσκήνιο το γεγονός ότι ελέγχει το νότιο μέρος του Λιβάνου.
Έναν Λίβανο πολυθρησκευτικό, ο οποίος κάποτε ήταν με χριστιανική δογματική πλειοψηφία. Σήμερα αυτό έχει γυρίσει αντιστρόφως ανάλογα. Και το εκμεταλλεύεται ένας θρησκευτικός εξτρεμισμός, επιδιώκοντας να κυριεύσει την υψηλή παιδεία και μόρφωση που είχε και εξακολουθεί να έχει ο Λίβανος. Είναι το τελευταίο προπύργιο, για να μην πέσει στα χέρια των εξτρεμιστών και της Χεσμπολάχ και όχι μόνο, που υποστηρίζεται σθεναρά από τις ίδιες δυνάμεις και χώρες που στηρίζουν την Χαμάς και γειτνιάζουν με το Λίβανο.
Από την άλλη το Ισραήλ που απλά δεν θα σταματήσει. Θα χτυπήσει.
Είναι θέμα χρόνου και πλαισίωσης πολιτικών λόγων για να γίνει μια επίθεση από το Ισραήλ. Και το επιχειρησιακό έχει ήδη εγκριθεί. Το είχαμε προβλέψει από την αρχή του πολέμου με την Γάζα ότι η σύρραξη αυτή θα ανησυχήσει ακόμα πιο πολύ Για το Ισραήλ, που ζει την ασφάλεια, έπληξαν το κύρος της χώρας. Έτσι θα συνεχίσουν να στρέφονται εναντίον όλων όσων πλήττουν το κύρος της χώρας τους, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Σήμερα η Χαμάς, αύριο η Χεσμπολαχ, και στο βάθος το Ισραήλ και ίσως και η Τουρκία! Ίσως τελικά να μην είχε άδικο ο Τούρκος Πρόεδρος πως θα επιτεθεί το Ισραήλ στην Τουρκία! Αλλά ίσως το κάνει με το ίδιο νόμισμα που κάνουν οι Τούρκοι και οι Ιρανοί και όχι μόνο; Ίσως έχουμε σύντομα εξελίξεις και στο πλαίσιο αυτό.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Όσο διατηρείται ο πόλεμος στην Γάζα, η Τουρκία σκοτώνει μαζικά Κούρδους εντός Τουρκίας και Συρίας. Στηρίζει τους Αζέρους να εκδιώξουν Αρμένιους από το καλοκαίρι του 2022. Εκδιώκει τους ήδη παράνομους μετανάστες σιωπηλά από Τουρκία, με βίαιο τρόπο. Και δεν επιθυμεί καμία επιγραφή στα Αραβικά. Καθώς γνωρίζει τί έπεται μετά. Αλλά και δεσμεύεται με την Ευρώπη για την παράνομη μετανάστευση. Κάνει πολλά η Τουρκία που δεν αναφέρονται στα διεθνή ΜΜΕ, στο… βωμό του νέο-Οθωμανισμού.
Εκπαιδεύει και πολιτικά επιθυμεί να εμπλακεί από Ρωσία και Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή και Κύπρο και Βόρεια Αφρική σε μια περιφερειακή προσέγγιση όταν ταυτόχρονα προσπαθεί να αναδείξει το ρόλο της παγκόσμια με την ρητορική, πολιτική, αγορά οπλικών συστημάτων και παραγωγής αυτών. Επιθυμεί να είναι ένα κέντρο παγκοσμίου εμπορίου, εμπορικά και ως κοσμικό κράτος, το οποίο όμως έχει στο βάθος του τον νέο-οθωμανισμό που θα ελέγξει τον εξτρεμισμό και τον φανατισμό. Έτσι θα γίνει η Τουρκία η χώρα που θα φέρει «ειρήνη» υπό το δικό τους πρίσμα και συνάμα να αναρριχηθεί ο νέο-οθωμανισμός στον 21ο αιώνα.
Για να γίνει κάτι τέτοιο, χρηματοδοτεί και επιδοτεί πολιτικά όλες τις δυνάμεις να στραφούν εναντίον όλων των «δημοκρατικών κρατών της Μεσογείου, Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής. Αυτό δεν αφήνει την Κύπρο ανεπηρέαστη γιατί η εισβολή καλά κρατεί εδώ και 50 χρόνια.
Εφόσον ο πόλεμος επεκταθεί και στο Λίβανο, τότε πρέπει να λάβουμε ακόμα πιο ισχυρά μέτρα στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα αλλά και την Κύπρο. Ανθρωπιστικού περιεχομένου αλλά και διαμεσολαβητικού, πολιτικού και στρατιωτικού γιατί απλά πρέπει. Ίσως ήρθε η ώρα να πράξουμε κάτι. Όπως εμείς το γνωρίζουμε ως δυνάμεις σταθερότητας.
Ωστόσο, δεν μπορεί να απειλεί την Κυπριακή Δημοκρατία, μια παραστρατιωτική ομάδα εξτρεμιστών. Νομίζουν πως η ανοχή της Κύπρου είναι και το αδύνατό της στοιχείο. Τώρα το κάνει και για τα μάτια των Τούρκων.
Έχουν ξεπεράσει τα όρια. Θα έπρεπε να γνωρίζουν από ιστορία. Εν τω μεταξύ, είναι μεγάλος ο ζήλος για το 1 δισ. ευρώ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην κυβέρνηση του Λιβάνου, για την παράνομη μετανάστευση. Είναι μεγάλος ο ζήλος για την έλλειψη τεχνογνωσίας εκμετάλλευσης της ΑΟΖ του Λιβάνου. Είναι και μεγάλη ευκαιρία να πλήξει την Κυπριακή Δημοκρατία, γιατί έτσι αναβαθμίζει τα μάτια της Χεσμπολαχ στα μάτια του Τούρκου Προέδρου που παρουσιάζεται ως ο «νονός» της περιοχής. Και σε περίπτωση που να έχει έξοδο διαφυγής να το κάνει στην Τουρκία, όπως ο Χανίγια πρόσφατα.
Η Κυπριακή Δημοκρατία, με τα όσα έχει περάσει, έχει καταφέρει πολλά. Είναι ευρωπαϊκή χώρα και δύναμη. Διοικητικά και πολιτικά. Είναι χώρα σταθερότητας. Συμβαδίζει με όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες και το Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Δεν τα βάζεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ούτε με την Κύπρο στον τομέα ασφάλειας και άμυνας. Αντιθέτως, όταν το κάνεις ενισχύεις την ανάγκη για ακόμα πιο τυποποιημένη ανάγκη διαλειτουργικής και βιώσιμης ασφάλειας. Κυρίως δείχνεις το δρόμο για νέες στρατηγικές συμμαχίες με χώρες που συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Δεν απειλούν. Και σε αυτό μέσα, είναι και το Ισραήλ αλλά και οργανισμοί ασφάλειας.
Η Κύπρος είναι μια χώρα που έχει μάθει μέσα από τον ασύμμετρο πόλεμο. Την παράνομη και ύπουλη εισβολή και ξενόφερτες παρωχημένες ιδεολογίες. Είναι γελασμένοι κάποιοι αν νομίζουν πως μια μάχη έχει καθορίσει τον πόλεμο. Γιατί ακόμα έχουμε δρόμο. Και οι συνεχείς πόλεμοι μας φέρνουν προ σοβαρών στρατηγικών επιλογών. Και ίσως να είναι καιρός να πούμε ορθά κοφτά πως σε κάτι αντίστοιχες περιπτώσεις παίρνουν σοβαρά κράτη θέση. Έτσι την στιγμή πολλών στρατηγικών επιλογών και διαλόγων ίσως φανεί σημαντικός ο διάλογος για τον Ευρω-Ατλαντισμό. Εφόσον η Κύπρος γίνεται παίγνιο φαντασιώσεων και για την χώρα που παρανόμως εισέβαλε αλλά και παραστρατιωτικές ομάδες άλλων περιοχών. Και όλα για τα μάτια του Ερντογάν. Δεν είναι τυχαίο ότι βγήκε ο Τούρκος ο Πρόεδρος να διευκρινίσει πως ο Νασράλα μιλά για την «νότια Κύπρο» όπως παρανόμως την ονομάζει. Αλλά δεν πτοούμαστε γνωρίζουμε ότι θέλουν να κάνουν ένα σόου εντυπώσεων στα 50 χρόνια παράνομης εισβολής. Αλλά έχουμε επιλογές πλέον μπροστά μας.
Είναι επικίνδυνο το παιχνίδι αυτό, και δεν θα σας βγει κύριοι της αστάθειας και του εξτρεμισμού. Ίσως έχουμε και εμείς να διδαχθούμε από τους Ευρώ-Ατλαντικούς θεσμούς, από τις πολυμερείς και υγιείς δυνάμεις συμμαχίας, τις Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και το Ισραήλ με το οποίο διατηρεί η Κύπρος υγιή στρατηγικό διάλογο. Ή όλα από τα παραπάνω. Ο πόλεμος αυτός «θα συμβάλλει» στις ίδιες χώρες που συμβαδίζουν με Χαμάς και Χεσμπολαχ να εμπλακούν έμμεσα πιο ουσιαστικά ή άμεσα. Αλλά δεν θα τους περάσει. Αντιθέτως θα τις βρει αντιμέτωπες με νέες πραγματικότητες.
Οι πόλεμοι και οι εκατέρωθεν απειλές και επιθέσεις, δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά σίγουρα δεν είναι κάτι το αποδεκτό. Και δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει μέρος της καθημερινότητας αν θέλουμε να έχουμε ειρήνη στην περιοχή. Αν πάλι δεν γίνεται τότε πρέπει να πάρουμε ιστορικές στρατηγικές αποφάσεις. Και σίγουρα, μακριά από αγκυλώσεις ιδεολογιών ξεπερασμένων, όταν το 2024, η απειλή είναι απλό πράγμα και όταν πύραυλοι «νομιμοποιήσαν» διαδικασίες απειλών.
* O Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Διευθύνων Σύμβουλος, Strategy International (SI)
