Στις 7 Οκτωβρίου 2023 το Ισραήλ υπέστη στρατηγικό αιφνιδιασμό από τη Χαμάς, καθώς ένοπλα τμήματα της εν λόγω Οργάνωσης κατάφεραν να διεισδύσουν στο ισραηλινό έδαφός (Εικόνα 1).
Εικόνα 1: Απεικόνιση της εισβολής της Χαμάς στο έδαφος του Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου 2023
Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/
Αν και οι απώλειες που υπέστη ήταν ιδιαίτερα μεγάλες (Εικόνα 2), το σημαντικότερο πλήγμα που δέχτηκε το Ισραήλ ήταν ως προς το γόητρό του, καθώς μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρούνταν ως ένα κράτος «υπόδειγμα» όσον αφορά τις υπηρεσίες πληροφοριών του και το γενικότερο σύστημα εθνικής ασφάλειας που διαθέτει. Η απάντηση βέβαια του Ισραήλ ήταν άμεση, με τον Πρωθυπουργό του Benjamin Netanyahu να προβαίνει την ίδια ημέρα σε διάγγελμα μέσω της γνωστής πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης «Χ» (πρώην twitter) ανακοινώνοντας ότι:
«Πολίτες του Ισραήλ, Είμαστε σε πόλεμο, όχι σε επιχείρηση ή σε φάσεις, αλλά σε πόλεμο. Σήμερα το πρωί, η Χαμάς εξαπέλυσε μια δολοφονική αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του κράτους του Ισραήλ και των πολιτών του. […] Ο εχθρός θα πληρώσει ένα απροσδόκητο τίμημα. […] Είμαστε σε πόλεμο και θα νικήσουμε!».
Εικόνα 2: Οι απώλειες του Ισραήλ κατά την εισβολή της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου 2023
Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/
Στις 28 Οκτωβρίου 2023 το Ισραήλ εξαπέλυσε τη χερσαία επιθετική επιχείρηση «Σιδερένια Ξίφη» (Swords of Iron) στη Λωρίδα της Γάζας, ενώ στις 13 Απριλίου 2024 στον πόλεμο ενεπλάκη και το Ιράν με τη διεξαγωγή της αεροπορικής επιθετικής επιχείρησης «Αληθινή Υπόσχεση»3 (Operation True Promise) κατά του Ισραήλ ως αντίδραση στο θάνατο εφτά (7) υψηλόβαθμων αξιωματικών του Στρατού των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps, IRGC) του Ιράν, ο οποίος προκλήθηκε κατά τη διάρκεια επίθεσης του Ισραήλ στο Προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό της Συρίας την 1η Απριλίου 2024.
Αν και η αεροπορική επίθεση του Ιράν αναχαιτίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, το Ισραήλ αντέδρασε πραγματοποιώντας αεροπορική επίθεση μικρής κλίμακας στην επαρχία Isfahan του Ιράν στις 18 Απριλίου 2024, η οποία –παρά τις διεθνείς ανησυχίες– δεν οδήγησε σε περεταίρω κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.
Ο εν λόγω πόλεμος όμως μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, εκτός από πεδίο ένοπλης σύγκρουσης στρατιωτικών τμημάτων αποτελεί συνάμα πεδίο διαπραγματεύσεων, στο οποίο –εκτός από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, δηλαδή το Ισραήλ και τη Χαμάς– δραστηριοποιούνται με ποικίλους τρόπους και άλλοι διεθνείς και περιφερειακοί κρατικοί και μη δρώντες, με σκοπό την εξασφάλιση των (εθνικών) συμφερόντων τους. Από την αρχή δε της ένοπλης αυτής σύγκρουσης υπέρ του Ισραήλ τάχθηκαν οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η Ελλάδα, ενώ ουδέτερη στάση τήρησαν η Ρωσία και η Τουρκία, οι οποίες εξέφρασαν απλώς την ανησυχία τους χωρίς να ταχθούν υπέρ κάποιας από τις δύο πλευρές.
Στις 18 Οκτωβρίου 2023, σχεδόν δύο (2) εβδομάδες μετά την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ, ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας (ΟΙΣ) πραγματοποίησε έκτακτη σύνοδο της Εκτελεστικής του Επιτροπής στη Jeddah της Σαουδικής Αραβίας σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών κατόπιν πρόσκλησης της Σαουδικής Αραβίας και του Πακιστάν, με το πέρας της οποίας προέβη στην έκδοση ανακοινωθέντος (Εικόνα 3) με το οποίο τασσόταν υπέρ της Χαμάς, ζητώντας μεταξύ άλλων:
«[…] την άμεση παύση της βάρβαρης επιθετικότητας των ισραηλινών δυνάμεων κατοχής κατά του παλαιστινιακού λαού, την άμεση άρση της πολιορκίας που έχει επιβληθεί στη Λωρίδα της Γάζας, την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και την άμεση διάνοιξη ανθρωπιστικών διαδρόμων».
Εικόνα 3: Το ανακοινωθέν του ΟΙΣ μετά την έκτακτη σύνοδο στις 18 Οκτωβρίου 2023
Πηγή: https://www.oic-oci.org/docdown/?docID=9910&refID=4277
Ιδιαίτερα έντονη ήταν επίσης η αντίδραση του κράτους της Νότιας Αφρικής (South Africa) το οποίο προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (International Court of Justice, ICJ) εναντίον του κράτους του Ισραήλ κατηγορώντας το για ενέργειες που αντιβαίνουν στις διατάξεις της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Στις 26 Ιανουαρίου 2024 ωστόσο, το εν λόγω Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το Ισραήλ οφείλει να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την αποφυγή εγκλημάτων στη Λωρίδα της Γάζας και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, χωρίς να προβεί σε κάποια καταδικαστική απόφαση.
Εξετάζοντας τη στάση των κρατών ανά τον κόσμο απέναντι στο Ισραήλ όπως είναι διαμορφωμένη σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες επίσημες δηλώσεις των αξιωματούχων αυτών (Εικόνα 4), διαπιστώνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της «Δύσης» (μαζί με την Ινδία και την Αυστραλία) έχει ταχθεί υπέρ του Ισραήλ αναγνωρίζοντας προφανώς το δικαίωμά του στην άμυνα, ενώ τα υπόλοιπα κράτη (με σχεδόν ισομερή κατανομή) κρατούν είτε φιλικά προσκείμενη είτε ουδέτερη (συμπεριλαμβανομένης και της αποφυγής έκφρασης) στάση.
Θα μπορούσε μάλιστα κάποιος να ισχυριστεί ότι η εν λόγω περίπτωση πολέμου στη Γάζα είναι μία περίτρανη απόδειξη της «σύγκρουσης πολιτισμών» που εξέφρασε ο Samuel Huntington, ιδιαίτερα αν σκεφτεί ότι το ιδεολογικό υπόβαθρο της Χαμάς είναι καθαρά θρησκευτικό.
Εικόνα 4: Απεικόνιση της στάσης των κρατών απέναντι στον πόλεμο στη Γάζα
Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/
Κάποιος άλλος δε θα μπορούσε κάλλιστα να ισχυριστεί ότι η εν λόγω πολεμική σύγκρουση θα φέρει ετεροχρονισμένα «Το τέλος της Ιστορίας» που είχε προβλέψει Francis Fukuyama, καθώς αρκετοί φοβούνται ότι η διαμάχη Ισραήλ-Χαμάς θα οδηγήσει σε μία παγκόσμια σύρραξη με αποτέλεσμα την επικράτηση του Δυτικού ή Ανατολικού πολιτισμού, ή ακόμα χειρότερα έναν πυρηνικό όλεθρο και την καταστροφή του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Το μόνο σίγουρο –λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι ηγέτες των κρατών (συνήθως) ενεργούν ορθολογικά– είναι ότι ο κάθε δρώντας θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει τα (εθνικά) συμφέροντά του, ενεργώντας ανάλογα με την σκληρή ή ήπια ισχύ που διαθέτει.
Η σκληρή ισχύς (hard power) περιλαμβάνει συνήθως τη χρήση στρατιωτικής (ένοπλες δυνάμεις) ή οικονομικής (επιβολή κυρώσεων) βίας, προκειμένου ο δρώντας που ασκεί βία να επιβάλλει τη θέλησή του σε έναν άλλο δρώντα. Η ήπια ισχύς (soft power) από την άλλη σχετίζεται με όλα τα υπόλοιπα μέτρα που μπορεί να λάβει ένας δρώντας ώστε να επηρεάσει τη συμπεριφορά ενός άλλου δρώντα προκειμένου ο δεύτερος να ενεργήσει σύμφωνα με τα συμφέροντα του πρώτου. Αν και στην περίπτωση των ενόπλων συγκρούσεων –όπως στη Λωρίδα της Γάζας– η ισχύς που χρησιμοποιείται κατά κόρον είναι η σκληρή, η χρήση ήπιας ισχύος δεν εκμηδενίζεται.
Αντιθέτως, παράλληλα με τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, διάφοροι δρώντες ασκούν έντονη διπλωματική δραστηριότητα με τη μορφή διαπραγματεύσεων με απώτερο σκοπό την επίλυση των διαφορών και την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων μερών εξυπηρετώντας ταυτόχρονα τα δικά τους συμφέροντα. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια διαδραματίζει –ιδιαίτερα στην ψηφιακή εποχή μας κατά την οποία η μετάδοση/διάδοση των πληροφοριών/ειδήσεων πραγματοποιείται ταχύτατα «από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη»– η κοινή γνώμη των πολιτών ενός κράτους, καθώς μία κυβερνητική απόφαση που είναι αντίθετη με την κοινή γνώμη μπορεί να οδηγήσει είτε (στην καλύτερη περίπτωση) σε δυσαρέσκεια και μη εκλογή του εν λόγω πολιτικού κόμματος στο μέλλον, είτε (στη χειρότερη περίπτωση) σε διατάραξη της δημόσιας τάξης και της λειτουργίας του κράτους.
Στην περίπτωση του πολέμου στη Γάζα (Εικόνα 5), αν και οι διαδηλώσεις κατά του Ισραήλ φαίνεται να έχουν μειωθεί στο 1/3 σε σχέση με τις αρχικές, παρατηρείται ταυτόχρονα μία έντονη πτώση (σχεδόν εκμηδένιση) των διαδηλώσεων υπέρ του Ισραήλ, γεγονός που μάλλον συνδέεται με την ανθρωπιστική κρίση που έχει προκαλέσει η ένοπλη σύγκρουση λόγω του εκτοπισμού των Παλαιστινίων. Ιδιαίτερη ανησυχία μάλιστα προκάλεσε η κατάληψη του συνοριακού περάσματος της Rafa προς την Αίγυπτο από το Ισραήλ στις 7 Μαΐου 2024.
Το εν λόγω γεγονός προκάλεσε έντονη ανησυχία για νέα κλιμάκωση του πολέμου, οδηγώντας τις ΗΠΑ να αναστείλουν την παράδοση ενός μεγάλου φορτίου βομβών στο Ισραήλ επειδή το Ισραήλ αρνήθηκε την πρόταση κατάπαυσης του πυρός και ανταλλαγής αιχμαλώτων με την Χαμάς που πρότεινε η Αίγυπτος και το Κατάρ, αν και η Χαμάς αποδέχτηκε την εν λόγω πρόταση.
Εικόνα 5: Απεικόνιση των διαδηλώσεων ανά τον κόσμο υπέρ και κατά του Ισραήλ
Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/
Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι στις εν λόγω διαπραγματεύσεις είχε λάβει μέρος και ο Διευθυντής της CIA Bill Burns, ο οποίος είχε μεταβεί στο Κάιρο για το σκοπό αυτό,ενώ και η Τουρκία έχει αναστείλει τις εμπορικές της συναλλαγές με το Ισραήλ προκειμένου να ασκήσει πίεση για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Λωρίδα της Γάζας.
Τον Οκτώβριο μάλιστα, η Τουρκία –εκμεταλλευόμενη τις καλές σχέσεις της με τη Χαμάς– είχε μεσολαβήσει προκειμένου να απελευθερωθούν Ισραηλινοί που κρατούνταν όμηροι από τη Χαμάς.
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα στοιχεία που έχουν παρουσιαστεί, εξάγεται το συμπέρασμα ότι το Ισραήλ φαίνεται ότι δεν είναι διατεθειμένο να σταματήσει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας –παρά τις έντονες προσπάθειες που καταβάλλονται από άλλους δρώντες για τον τερματισμό της σύγκρουσης– εάν δεν πετύχει πρώτα τον αντικειμενικό του σκοπό, ο οποίος δεν είναι άλλος από την ολοκληρωτική εξάρθρωση της Χαμάς, τουλάχιστον όσων μελών της βρίσκονται στη Λωρίδα της Γάζας.
Παρ’ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ο ρόλος των ΗΠΑ καθώς και της διεθνούς κοινής γνώμης, καθώς η παύση της αμερικανικής υποστήριξης προς το Ισραήλ σε συνδυασμό με τη φθίνουσα δημοτικότητα του Ισραήλ ενδεχομένως να οδηγήσει σε βάθος χρόνου στην επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Σε κάθε περίπτωση, αν και μέχρι στιγμής η πρωτοβουλία των ενεργειών φαίνεται να ανήκει στο Ισραήλ, δεν θα πρέπει να λησμονάται η ρήση του Σόλωνα προς τον Κροίσο σύμφωνα με την οποία:
«Μηδένα προ του τέλους μακάριζε»*
* Μην θεωρείς κανέναν ευτυχισμένο, πριν δεις το τέλος του.
** O Γεώργιος Κουκάκης είναι Ανώτερος Αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, Διεθνολόγος, Κύριος Ερευνητής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), Research Associate στο HERMES Institute of International Affairs, Security and Geoeconomy, μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), του παγκόσμιου δικτύου ΑΛΛΗΛΟΝ και της Mercury Negotiation Academy (MNA) καθώς και Εκπαιδευτής Ενηλίκων του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Πανεπιστημίου Αιγαίου
