«Εάν δεν κάνουμε τίποτα θα μας συντρίψουν», είχε δηλώσει ο Τζο Μπάϊντεν μετά την πρώτη δίωρη τηλεφωνική συνομιλία του με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπινγκ, εκφράζοντας τη βούλησή του να το πράξει και να είναι πιο αυστηρός από τον προκάτοχό του έναντι της Κίνας. Δυο ημέρες νωρίτερα είχε προειδοποιήσει ότι η αντιπαλότητα μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας πιθανόν να λάβει χαρακτηριστικά «ακραίου ανταγωνισμού». Όλα αυτά στην αρχή του 2021 άμα τη αναλήψει των προεδρικών καθηκόντων του.
Πριν από πενήντα έτη, το 1971 οι ΗΠΑ εδραίωσαν τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας στη διεθνή κοινότητα και στη θέση του μονίμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ, σε αντικατάσταση της Δημοκρατίας της Κίνας που εξέπεσε ως μια μη αναγνωρισμένη οντότητα με την ονομασία Ταϊβάν. Τότε οι ΗΠΑ, με πρωτεργάτη και εμπνευστή της ιδέας τον Κίσσινγκερ, προσέγγισαν την Κίνα για να ανασχεθεί η δύναμη της ΕΣΣΔ. Η προσέγγιση ήταν επιτυχημένη, αλλά το εγχείρημα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί αμέσως.
Η Κίνα, έχοντας αποκτήσει δυναμική παρουσία στα διεθνές σκηνικό, ακολούθησε σταθερά επεκτατική πολιτική, όχι μόνο στο τεχνολογικό πεδίο αλλά και στον εμπορικό τομέα. Πρόκειται για μια εξόχως ποσοτικά ελκυστική αγορά, και η ίδια διατηρεί υψηλό επίπεδο εμπορικών συναλλαγών και με τις ΗΠΑ.
Μετά το τέλος του διπολισμού η Κίνα έχει πολλαπλώς ενοχλήσει τη Δύση με κινήσεις εις βάρος της. Ξεχωρίζει η αμερικανική αντίδραση στο κλείσιμο του εναέριου χώρου στη Νότια Σινική Θάλασσα με τη θέσπιση της ADIZ (Air Defense Identification Zone), με την οποία η Κίνα απαγόρευε την ελεύθερη υπέρπτηση και μετέτρεπε ευρύτατη περιοχή εναέριου χώρου παρανόμως σε ζώνη οιονεί εθνικού εναέριου χώρου.
Η Κίνα στην εγγύς περιοχή της, με αρνητικές συνέπειες στη διεθνή έννομη τάξη, αμφισβητεί λεκτικά και εμπράκτως τα νησιά Σενκάκου της Ιαπωνίας. Το ίδιο αμφισβητεί τα Σπράτλυ και Πάρσελ στη Νότια Σινική. Επί των νησιών αυτών, καθώς και σε ξέρες και υφάλους, έχει κατασκευάσει τεχνητά νησιά, περιφρονώντας την περιβαλλοντική επίπτωση και παραβιάζοντας κάθε έννοια δικαίου της θάλασσας που αποδέχεται.
Μάλιστα, έχει απαιτήσει με βάση αυτά τα νησιά θαλάσσιες ζώνες εθνικής κυριαρχίας, αφού προηγουμένως έχει προκηρύξει και αξιώσει μια θαλάσσια ζώνη περιχαραγμένη με την nine-dash line, χάραξη από τις ακτές της μέχρι μερικά μόλις μίλια έξω από τις Φιλιππίνες –την ΑΟΖ των οποίων καταπατά– την Μαλαισία και το Βιετνάμ. Αορίστως έχει ισχυριστεί ότι κατέχει ιστορικά δικαιώματα και τη δυνατότητα των τεχνητών νησιών να διεκδικούν όλες τις θαλάσσιες ζώνες σε βάρος όλων των χωρών του συμπλέγματος πέριξ της Κίνας εντός της Νότιας Σινικής Θάλασσας.
Το Διαιτητικό Δικαστήριο στο οποίο κατέφυγαν οι Φιλιππίνες αρνήθηκε κάθε ιστορικό τίτλο ή ιστορικά ύδατα της Κίνας στην περιοχή, έκρινε δε ότι οι θαλάσσιοι σχηματισμοί δεν συνιστούν νησιά, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την τεχνητή διαμόρφωσή τους, διότι στη φυσική τους υπόσταση ήταν πάντοτε ξέρες ή ύφαλοι, ενώ μόνο φυσικά νησιά έχουν θαλάσσιες ζώνες. Η Κίνα καταδικάστηκε επίσης διότι ενήργησε με κακή πίστη λόγω των παραβιάσεων, ούτε δε παρέστη στη δίκη, παρά το γεγονός ότι είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ που έπρεπε να μεριμνά πως θα διατηρηθεί η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια.
Εσχάτως η Κίνα εξελίσσεται σε απειλή για την Αυστραλία εξωθώντας την να προβεί σε παραγγελία πυρηνοκίνητων υποβρυχίων για να αντιμετωπίσει υποθαλάσσιες προκλήσεις. Φαίνεται πως τα υποβρύχια θα είναι το νέο είδος ψυχρού πολέμου και η Αυστραλία θα ήθελε να είναι ισχυρή.
Η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν έδωσε ανάσα στην Κίνα δημιουργώντας προϋποθέσεις να γίνει παίκτης στην περιοχή. Και επειδή δεν έχει καθόλου καλό μητρώο στα ανθρώπινα δικαιώματα, θα μπορούσε κάλλιστα να συνεργαστεί με το καθεστώς των Ταλιμπάν με αντάλλαγμα να εκμεταλλεύεται τα σπάνια μέταλλα του υπεδάφους του Αφγανιστάν, πολύτιμη πρώτη ύλη στην τεχνολογία που αναπτύσσει ραγδαία. Ωσαύτως η Κίνα είναι απειλή και για την Ινδία.
Η τριμερής καταρχήν συμφωνία AUKUS ως πρώτο βήμα (arrangement το αποκαλούν οι επαΐοντες αντί του βαρύγδουπου όρου agreement) έπεσε σαν βόμβα. Δεν γνωρίζουμε κανένα περιεχόμενο, ούτε τι μορφή θα λάβει, ούτε εάν πρόκειται για συμμαχία που θα έχει πιο συγκεκριμένη οργανωτική μορφή. Δύο πράγματα γνωρίζουμε. Ότι εμπλέκονται τα τρία κράτη και η Αυστραλία θα προμηθευτεί τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια από τις ΗΠΑ ακυρώνοντας ανάλογη παραγγελία με τη Γαλλία.
Η AUKUS έχει γεωγραφικό επίκεντρο τον Ινδικό-Ειρηνικό ωκεανό και κινητοποιεί τον αγγλοσαξωνικό άξονα έναντι του κοινού εχθρού, την Κίνα.
ΤΟ Ηνωμένο Βασίλειο έχει ιδιαίτερα έντονο ενδιαφέρον να συμμετέχει στο arrangement με το αρχιπέλαγος Τσάγκος και μαζί το Ντιέγκο Γκαρσία, απολύτως σημαντική γεωστρατηγική προσφορά στο εγχείρημα. Και κάτι ακόμη που έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Το Διεθνές Δικαστήριο (της Χάγης) σε γνωμοδότηση έχει κρίνει ως παράνομη την παρακράτηση των κτήσεων αυτών στον Ινδικό ωκεανό, διότι κατά την ανεξαρτητοποίηση του Μαυρικίου η Βρετανία σύμφωνα με τους κανόνες είχε υποχρέωση να παραδώσει τις κτήσεις που διατήρησε.
Μήπως είναι τώρα μια ευκαιρία για το Ηνωμένο Βασίλειο να εδραιωθεί ότι ασκεί κυριαρχία μέσα από αυτό τον μηχανισμό, έστω και εάν αγνοεί μια γνωμοδότηση, που αν και σημαντική, εν τούτοις δεν την εκλαμβάνει ως δεσμευτική; Σημειωτέον ότι μετά το Brexit το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ευκαιρία να παρουσιάζεται ως παγκόσμια δύναμη.
Με την κίνηση αυτή της AUKUS oι ΗΠΑ ικανοποιούν το γεωστρατηγικό σχέδιο ανάσχεσης της Κίνας στα ανατολικά. Προσφέρουν σε μια χώρα της πρώην Βρετανικής Αυτοκρατορίας αμυντική υποστήριξη, ανοίγουν μια ευκαιρία να αντιμετωπίσουν τον νέο εχθρό που είναι η Κίνα, όπως παλαιότερα το ΝΑΤΟ είχε να αντιμετωπίσει την ΕΣΣΔ.
Γεωπολιτικά όλα δείχνουν ότι το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στον Ινδικό-Ειρηνικό Ωκεανό, έχοντας στο επίκεντρο την πυρηνική ενέργεια. Και ας σημειωθεί, ότι τα συζητούμενα υποβρύχια δεν μεταφέρουν πυρηνικά. Είναι κινούμενα με πυρηνική ενέργεια. Η Αυστραλία είναι μια χώρα που έχει υποστεί πυρηνικές δοκιμές εκτός ορίων της, από τις ΗΠΑ και τη Γαλλία και εξ αυτού είναι ευαισθητοποιημένη.
Είναι επίσης σημαντικό να αναμένουμε εάν η AUKUS θα αφορά αυτό το κλειστό κλαμπ και θα παραμείνει ως τέτοιο στην περιοχή ανεξαρτήτως ποιας μορφής θα λάβει στο τέλος η συμφωνία-arrangement. Η συνέχεια θα μας δείξει πολλά.
* Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές», στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
