Η φωτιά που άναψε στη Μέση Ανατολή μετά την 7η Οκτωβρίου βρήκε την Αίγυπτο βυθισμένη στη χειρότερη οικονομική κρίση στα χρονικά της και τον Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι να εισέρχεται σε μία τρίτη προεδρική θητεία που κρύβει τις μεγαλύτερες προκλήσεις αφότου ανήλθε στην εξουσία το 2013 ανατρέποντας τον Μοχάμεντ Μόρσι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Η ήδη ασθενική οικονομία της Αιγύπτου υφίσταται τις βαρύτερες επιπτώσεις από οποιοδήποτε άλλο αραβικό κράτος εξαιτίας του πολέμου στη Γάζα και του μετώπου που άνοιξαν οι Χούθι της Υεμένης στην Ερυθρά Θάλασσα, και ο οικονομικός κίνδυνος είναι καίριος παράγοντας που έρχεται να συνδιαμορφώσει τη στάση της, τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και το μεταπολεμικό καθεστώς που αναζητείται για τη Λωρίδα της Γάζας.
Παρά τη σιδηρά πυγμή με την οποία ο Αλ-Σίσι κυβερνά, τον πλήρη έλεγχο των θεσμών και την καταστολή της διαφωνίας, η Δύση τον εκλαμβάνει ως σύμμαχο-κλειδί σε μία κατά άλλα χαοτική Μέση Ανατολή. Και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο μετά τις ωμότητες της Χαμάς και την επακόλουθη εισβολή του Ισραήλ στη Γάζα. Εξακολουθεί να θεωρείται εγγυητής της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή, εξ ου και το Κάιρο αποτελεί σταθερό σταθμό στις αλλεπάλληλες επισκέψεις του Αντονι Μπλίνκεν στην περιοχή μετά την 7η Οκτωβρίου.
Η στάση της Αιγύπτου όσον αφορά στο μεταπολεμικό καθεστώς της Γάζας κρίνεται καθοριστικής σημασίας για την ειρήνευση στην ευρύτερη περιοχή. Εξίσου καθοριστικό είναι την ίδια στιγμή για τον Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι να μην φθάσει η αιγυπτιακή οικονομία σε σημείο που να γεννηθεί κίνδυνος κοινωνικής αναταραχής. Τα πολλαπλά πλήγματα που δέχεται η οικονομία σε πολλαπλά μέτωπα είναι προάγγελος αύξησης της ανεργίας -και η υψηλή ανεργία των νέων διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πυροδότηση των διαδηλώσεων της Αραβικής Άνοιξης το 2011.
Το Ισραήλ οφείλει να λάβει υπόψιν ότι η στάση της Αιγύπτου σχετικά με τη σύγκρουση στη Γάζα επηρεάζεται όχι μόνο από στρατιωτικούς και πολιτικούς υπολογισμούς, αλλά και από τις επικρατούσες οικονομικές συνθήκες, παρατηρεί σε άρθρο του στην Jerusalem Post o Έλι Ποντέχ, καθηγητής του Τμήματος Ισλαμικών Σπουδών και Σπουδών Μέσης Ανατολής του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και μέλος του Ισραηλινού Ινστιτούτου Περιφερειακής Εξωτερικής Πολιτικής (Mitvim).
Τα οικονομικά προβλήματα της Αιγύπτου προϋπήρχαν του πολέμου στη Γάζα. Η πλέον πολυπληθής χώρα του αραβικού κόσμου ταλανιζόταν από την αύξηση του κόστους των βασικών εισαγωγών, όπως το σιτάρι και τα καύσιμα, τη μείωση των εσόδων από τον τουρισμό και τη συρρίκνωση των ξένων επενδύσεων λόγω της πανδημίας του κορωνοΐού και του πολέμου στην Ουκρανία. Η περαιτέρω άνοδος των τιμών συνεχίζει τώρα να μειώνει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και να λειτουργεί αποτρεπτικά για τις επενδύσεις των επιχειρήσεων.
Οι τεράστιες κυβερνητικές δαπάνες σε μεγαλεπήβολα έργα και εξοπλισμούς είχαν οδηγήσει στα ύψη το χρέος της Αιγύπτου, οι δόσεις για την αποπληρωμή του οποίου εκτινάχθηκαν ακόμη περισσότερο λόγω της αύξησης των επιτοκίων δανεισμού από τις κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο προκειμένου να περιορίσουν τον πληθωρισμό. Η Αίγυπτος πληρώνει το τίμημα της υπερβολικής εξάρτησης από τις εισαγωγές τροφίμων και καυσίμων που δύσκολα μπορεί να αντέξει οικονομικά, καθώς και της υπερβολικής εξάρτησης από την ακριβή βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση.
Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα, το Κάιρο έχασε έσοδα από την επανεξαγωγή ισραηλινού φυσικού αερίου και αναγκάστηκε να περιορίσει την εγχώρια κατανάλωσή του όταν το Ισραήλ διέκοψε την εξόρυξη από το κοίτασμα Ταμάρ, ενώ είδε να ακυρώνονται τουριστικές επισκέψεις στη χερσόνησο του Σινά, λόγω της γειτνίασής της με την εμπόλεμη ζώνη.
Το τελευταίο πλήγμα ήρθε με τη δραματική μείωση του αριθμού διελεύσεων από τη Διώρυγα του Σουέζ και της αντίστοιχης μείωσης των τελών, εξαιτίας των επιθέσεων των Χούθι της Υεμένης κατά των εμπορικών πλοίων που κατευθύνονται από και προς τη Μεσόγειο μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Η Αίγυπτος εισέπραξε κατά το οικονομικό έτος που έληξε τον Ιούνιο του 2023 8,776 δισεκατομμύρια δολάρια από τη Διώρυγα του Σουέζ, από την οποία διέρχεται περίπου το 12% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου. Ωστόσο, από τις αρχές του 2024, τα έσοδα από τα τέλη διέλευσης, τα οποία καταβάλλουν τα πλοία που πλέουν στη διώρυγα, παρουσίασαν απότομη μείωση κατά 40% έως 50%.
Η μείωση των εσόδων από τον τουρισμό είναι επίσης εντυπωσιακή. Με τους πυραύλους και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη των Χούθι να απειλούν την Ερυθρά Θάλασσα και την εμπόλεμη Γάζα να είναι δίπλα, η Αίγυπτος είδε να ακυρώνονται μαζικά οι τουριστικές κρατήσεις στη χερσόνησο του Σινά. Κατά το οικονομικό έτος 2022-2023, ο τουρισμός συνέβαλε στα έσοδα της Αιγύπτου με το ποσό ρεκόρ των 13,63 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Επί του παρόντος, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί πλήρως η έκταση της ζημίας που προκλήθηκε στον αιγυπτιακό τουρισμό από τη συνεχιζόμενη σύγκρουση.
Έτερη σημαντική πηγή συναλλάγματος για την Αίγυπτο είναι τα εμβάσματα από τα εκατομμύρια Αιγυπτίων εργαζομένων στο εξωτερικό. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023, τα εμβάσματα αυτά παρουσίασαν σημαντική μείωση κατά 23%, μειούμενα από 15,6 δισ. δολάρια σε 12 δισ. δολάρια. Ο κύριος λόγος για τη μείωση αυτή είναι η συνεχής υποτίμηση της αιγυπτιακής λίρας, που κάνει τους Αιγύπτιους μετανάστες να κρατούν τα χρήματά τους σε «σκληρό» συνάλλαγμα και να περιορίζουν τα εμβάσματά τους στην πατρίδα.
Σε στρατιωτικό επίπεδο, η οικονομική δυσπραγία εμποδίζει την ικανότητα του αιγυπτιακού στρατού, παρά το μέγεθος και το επίπεδο εξοπλισμού του, να κάνει προβολή ισχύος στο εξωτερικό. Παρά την απειλή για τα έσοδα της διώρυγας του Σουέζ, η Αίγυπτος δεν έχει προχωρήσει μέχρι στιγμής στη λήψη στρατιωτικών μέτρων κατά των Χούθι, ούτε το προηγούμενο διάστημα μπόρεσε να αποτρέψει την Αιθιοπία από το να γεμίσει το Μεγάλο Φράγμα της Αναγέννησης στον Νείλο, το οποίο βλέπει ως υπαρξιακή απειλή για την ίδια καθώς υποφέρει από λειψυδρία.
Όλα αυτά διαμορφώνουν ένα πλαίσιο αναφορικά με τη συμπεριφορά της Αιγύπτου και ορίζουν τα όρια των δυνατοτήτων της. Η στάση της Αιγύπτου ειδικά όσον αφορά τη Γάζα είναι καθοριστικής σημασίας. Η στόχευση του Ισραήλ να αποκτήσει τον έλεγχο του διαδρόμου της Φιλαδέλφειας (ή Σαλαντίν στα Αραβικά, η στενή λωρίδα γης μήκους 14 χλμ. που εκτείνεται στην παλαιστινιακή πλευρά κατά μήκος των συνόρων της Γάζας με την Αίγυπτο) και του συνοριακού περάσματος της Ράφα, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες του Καΐρου για πιθανή εκδίωξη των Παλαιστινίων από τη Γάζα, αποτελούν την τρέχουσα περίοδο παράγοντες που ενισχύουν την ρευστότητα μίας ήδη εξαιρετικά πολύπλοκης κατάστασης, σημειώνει ο καθηγητής Έλι Ποντέχ.
Από οικονομική άποψη, η Αίγυπτος υφίσταται σημαντικότερες επιπτώσεις από οποιοδήποτε άλλο αραβικό κράτος, συμπεριλαμβανομένης της Ιορδανίας. Ο πόλεμος στη Γάζα ίσως από την άλλη θα μπορούσε να προσφέρει και «ευκαιρίες» στον Αιγύπτιο πρόεδρο, Αμπντελ Φατάχ αλ-Σίσι. Όταν η Μέση Ανατολή φλέγεται από άκρη σε άκρη μπορεί να υπολογίζει ότι οι σύμμαχοί του θα θεωρήσουν ότι η Αίγυπτος είναι πολύ μεγάλη για να καταρρεύσει. Οι πιστωτές του, τόσο οι δυτικοί, όσο και οι εμίρηδες του Κόλπου, δεν σπεύδουν να εισπράξουν τα χρέη τους, παρατηρεί ο Economist και σημειώνει ότι το ΔΝΤ αναμένεται τουλάχιστον να διπλασιάσει το αρχικό πιστωτικό πακέτο των 3 δισ. δολαρίων, με λίγους μόνο επιπλέον όρους.
