Η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, καθώς καλείται να υπερβεί μία καθοριστική δοκιμασία. Η αναπτυξιακή της ατμομηχανή επιβραδύνεται και η αρχιτεκτονική ασφαλείας δεκαετιών διαλύεται. Καθώς οι ισορροπίες αλλάζουν, η Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός από τον σχεδιασμό της αμυντικής αυτονομίας της, πρέπει να βρει και τρόπους χρηματοδότησής της, αναφέρει σε δημοσίευμα του το Politico, τονίζοντας ότι το βασικό ερώτημα που τίθεται για τους ηγέτες της ΕΕ είναι εάν μπορούν να κινητοποιήσουν ιδιωτικά κεφάλαια αντί να βασίζονται αποκλειστικά στη φορολόγηση των πολιτών για τη διασφάλιση του ευρωπαϊκού μέλλοντος.
Μέχρι στιγμής, οι πολυετείς προσπάθειες για τη βαθύτερη ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών έχουν καθυστερήσει, βαλτωμένες στη γραφειοκρατία και στα αντικρουόμενα εθνικά συμφέροντα.
Ωστόσο, καθώς η γεωπολιτική πραγματικότητα γίνεται ολοένα και πιο σκληρή, αναδύεται σταθερά η ανάγκη για την ενοποίηση του κατακερματισμένου ευρωπαϊκού συστήματος κεφαλαιαγοράς και την προσαρμογή του στις ευρωπαϊκές ανάγκες.
Το ερώτημα είναι εάν θα γίνουν στη Σύνοδο Κορυφής ουσιαστικά βήματα προς τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς επενδύσεων, γνωστής ως Ένωση Αποταμίευσης και Επενδύσεων (Savings and Investments Union – SIU).
Οι διαχωριστικές γραμμές
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει δηλώσει ότι θέλει να δώσει προτεραιότητα στη δημιουργία μιας επενδυτικής κουλτούρας τύπου ΗΠΑ, ώστε να παρακινήσει τους συντηρητικούς Ευρωπαίους αποταμιευτές να επενδύσουν ένα μέρος των περίπου 10 τρισεκατομμυρίων ευρώ που παραμένουν αδρανή στους τραπεζικούς λογαριασμούς τους στο χρηματιστήριο.
Η σκεπτικό είναι σαφές: η κίνηση θα παρέχει περισσότερη ρευστότητα στις ευρωπαϊκές εταιρείες, επιτρέποντάς τους να επενδύσουν σε έργα προτεραιότητας, όπως η άμυνα, και να τονώσουν την οικονομία. Το μόνο πρόβλημα; Η ΕΕ προσπαθεί να υλοποιήσει αυτή την πολιτική εδώ και πάνω από μια δεκαετία, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.
Στο μεταξύ, η Ευρώπη έχει εγκλωβιστεί σε ένα σύστημα όπου τα κεφάλαια, παγιδευμένα από εθνικούς φραγμούς, παραμένουν αδρανή και αποδίδουν πολύ κάτω από τις δυνατότητές τους.
Αντίθετα, οι ενιαίες κεφαλαιαγορές των Ηνωμένων Πολιτειών, σε συνδυασμό με την κουλτούρα ανάληψης ρίσκου, επιτρέπουν στις αμερικανικές επιχειρήσεις να αντλούν κεφάλαια πολύ πιο εύκολα.
Στις ΗΠΑ, σχεδόν το 60% των νοικοκυριών κατέχουν μετοχές, είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω των συντάξεών τους. Στη Γαλλία και τη Γερμανία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 18%.
Μέρος του προβλήματος της Ευρώπης έγκειται στην πολυπλοκότητα του χρηματοπιστωτικού της συστήματος. Αντί για μια ενιαία δομή, στην Ευρώπη λειτουργούν 27 ξεχωριστές χρηματοπιστωτικές αγορές, καθεμία με τους δικούς της κανονισμούς και υποδομές. Αυτό σημαίνει ότι, όπως είναι δύσκολο να ανοίξει κανείς τραπεζικό λογαριασμό στη Μαδρίτη αν βρίσκεται στο Βερολίνο, είναι επίσης δύσκολο να επενδύσει σε μια εταιρεία στη Ρίγα αν ζει στη Βουδαπέστη.
Όμως, παρότι οι κυβερνήσεις δηλώνουν ότι δεσμεύονται να απλοποιήσουν το σύστημα, συχνά δεν προχωρούν σε πράξεις. Τα εθνικά συμφέροντα παρεμβαίνουν την τελευταία στιγμή, ενώ πολλές φορές η αντίσταση προέρχεται από ισχυρούς παίκτες της αγοράς που κερδίζουν περισσότερα από τον κατακερματισμό παρά από την εναρμόνιση.
Η Επίτροπος Οικονομικών της ΕΕ, Μαρία Λουίζ Αλμπουκέρκι, επέκρινε πρόσφατα αυτές τις πρακτικές, δηλώνοντας ότι η υπερβολική άσκηση πιέσεων από ομάδες συμφερόντων εμποδίζει την πρόοδο σε κρίσιμες ρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων για τα οικονομικά δεδομένα και τις λιανικές επενδύσεις.
«Πρέπει να υιοθετήσουμε μια πιο δυναμική προσέγγιση για την αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων», δήλωσε σε συνέδριο στις Βρυξέλλες την Τρίτη.
Ξεπερνώντας το αδιέξοδο
Μια διπλή προσέγγιση φαίνεται να αναδύεται για την υπέρβαση του αδιεξόδου. Σε πρώτη φάση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει τη στρατηγική της για την προσέλκυση επενδύσεων από τους πολίτες της ΕΕ. Σύμφωνα με προσχέδιο που διέρρευσε στο Politico, η Επιτροπή θα παροτρύνει τα κράτη-μέλη να προωθήσουν τη χρήση αποταμιευτικών και επενδυτικών λογαριασμών σε εθνικό επίπεδο, να προτείνουν ευνοϊκά φορολογικά κίνητρα και να δεσμευτούν για μελλοντικές πρωτοβουλίες που θα μειώσουν τα εθνικά εμπόδια στις κεφαλαιαγορές.
Οι αντιδράσεις είναι μικτές. Ο Καρμίνε ντι Νόια, διευθυντής οικονομικών και επιχειρηματικών υποθέσεων στον ΟΟΣΑ, δήλωσε στο Poltico ότι οι εξελίξεις αυτές συνιστούν «ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση» για τη δημιουργία μιας αξιόπιστης πηγής χρηματοδότησης για τις ανάγκες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας. Πρόσθεσε ότι το σχέδιο αποτελεί μια «αναγνώριση του γεγονότος ότι η απαιτούμενη χρηματοδότηση δεν μπορεί να προέλθει αποκλειστικά από τον δημόσιο τομέα».
Άλλοι, όπως η Ρεβέκα Κρίστι ανώτερη συνεργάτιδα στο think tank Bruegel στις Βρυξέλλες, εξέφρασαν επιφυλάξεις, θεωρώντας ότι η στρατηγική «εξακολουθεί να μοιάζει με δοκιμή των νερών» και ότι στερείται συγκεκριμένων πρωτοβουλιών.
Ωστόσο, πρόσθεσε η Κρίστι, η Επιτροπή πρέπει να επιδείξει ευελιξία, καθώς οι κυβερνήσεις συνεχίζουν να στηρίζουν τις προτάσεις της. «Δεν έχει νόημα να αφιερώνουμε υπερβολικό χρόνο στη διαμόρφωση μιας υπερβολικά λεπτομερούς στρατηγικής, αν αυτή είναι καταδικασμένη σε αποτυχία από την αρχή», δήλωσε.
Πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο
Παράλληλα, μια μικρότερη ομάδα χωρών προχωρά σε δικές της πρωτοβουλίες. Η Ισπανία έχει συγκροτήσει έναν «συνασπισμό των προθύμων» γύρω από ένα πιλοτικό έργο, το οποίο στοχεύει στη δοκιμή νέων ιδεών, όπως η ανάπτυξη απλών επενδυτικών προϊόντων που θα διατίθενται στους πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ.
Το έργο αυτό υποστηρίζεται από τους υπουργούς Οικονομικών έξι άλλων χωρών - Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία και Πολωνία - ενώ οι σκανδιναβικές χώρες φέρεται να εργάζονται σε παρόμοιες πρωτοβουλίες.
Η λογική πίσω από αυτή την προσέγγιση είναι ότι, εάν τα 27 κράτη-μέλη δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε έναν κοινό δρόμο, οι χώρες που επιθυμούν να προχωρήσουν μπορούν να δώσουν το έναυσμα για πρόοδο. Ωστόσο, η πρωτοβουλία αυτή έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις.
Ο Πασκάλ Ντόνοχιου, Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών και πρόεδρος του Eurogroup, δήλωσε στο Politico ότι «αναγνωρίζει το δικαίωμα των χωρών να συνεργάζονται σε μικρότερες ομάδες, αλλά ως πρόεδρος του Eurogroup προτιμά να ενεργούν από κοινού».
Η Κρίστι προειδοποίησε επίσης ότι ορισμένες χώρες ενδέχεται να μην υποστηρίξουν την ισπανική πρόταση, εκφράζοντας φόβους ότι εξυπηρετεί περισσότερο την εδραίωση της κυριαρχίας συγκεκριμένων κρατών στις κεφαλαιαγορές, παρά την ενίσχυση των επενδύσεων σε ολόκληρη την ΕΕ.
«Η ανησυχία είναι πάντα ότι τα μεγάλα κράτη-μέλη επιδιώκουν να αποκτήσουν συγκριτικό πλεονέκτημα, προωθώντας τις δικές τους εταιρείες στις ενιαίες αγορές αντί να ενισχύουν πραγματικά τις επενδύσεις σε όλη την ΕΕ», σημείωσε.
Το «28ο καθεστώς» και η επόμενη ημέρα
Παράλληλα, βρίσκεται υπό επεξεργασία ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, γνωστό στην ορολογία των Βρυξελλών ως «28ο καθεστώς». Αυτό θα επιτρέπει στις εταιρείες να παρακάμπτουν εθνικούς κανονισμούς και να υιοθετούν ένα ενιαίο καθεστώς λειτουργίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να προτείνει αυτή τη ρύθμιση, ενώ οι κυβερνήσεις έχουν ήδη εκφράσει την υποστήριξή τους στο σχέδιο συμπερασμάτων του EUCO.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι οι προσπάθειες για την ενοποίηση και ενίσχυση των κεφαλαιαγορών της Ευρώπης έχουν μετατραπεί σε έναν μακροχρόνιο «πόλεμο φθοράς». Το ερώτημα είναι εάν οι όλο και αυξανόμενες πολεμικές απειλές και οικονομικής αστάθειας θα οδηγήσουν επιτέλους σε αποφασιστική δράση.
