Το Ηνωμένο Βασίλειο και εν συνεχεία ο Καναδάς επέβαλλαν κυρώσεις στον Πατριάρχη Ρωσίας Κύριλλο, προκαλώντας το μένος της Μαρία Ζαχάροβα, η οποία λίγο πολύ αποκάλεσε τους Καναδούς σατανιστές. Διαβάζοντας τους τίτλους θα μπορούσε να είναι το σενάριο μαύρης κωμωδίας. Στην πραγματικότητα αφορά κάτι πολύ σημαντικό και βαθύ, το πώς δηλαδή η Ρωσία χρησιμοποιεί την εκκλησία ως πολιτικό όπλο, για να χειραγωγεί τους πολίτες μέσα και έξω από την επικράτειά της, στρέφοντάς τους κατά της Δύσης.
Η εισβολή στην Ουκρανία δικαιολογήθηκε από τον Πατριάρχη Κύριλλο με ποικίλους τρόπους. Έφτασε μέχρι να πει πως «γλίτωσε» τους Ουκρανούς από το να υποστούν τα Gay Parades που «επιβάλλει» η Δύση. Οι Έλληνες βουλευτές δεν επιτρέπεται να μην ορκίζονται με θρησκευτικό όρκο, έβγαλε ανακοίνωση η Εκκλησία της Ρωσίας το 2015- την ώρα που οι Ρώσοι βουλευτές δεν ορκίζονται ποτέ με θρησκευτικό όρκο καθώς η Ρωσία είναι κοσμικό κράτος.
Πώς η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία προσπαθεί να πάρει την πρωτοκαθεδρία του Ορθόδοξου κόσμου, πώς σχετίζεται με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, με τα δρώμενα στην Ουκρανία αλλά φυσικά και πώς έχει απλώσει τα δίχτυα της στην Ελλάδα;
Για να κατανοήσουμε τα πολύπλοκα αυτά εκκλησιαστικά θέματα μιλήσαμε με τον Αλέξανδρο Μασσαβέτα, δημοσιογράφο και συγγραφέα του «η Τρίτη Ρώμη και ο θρόνος της Ορθοδοξίας».
Συνέντευξη στη Μαριλίζα Αναστασοπούλου
Στο Πριγκιπάτο της Μοσχοβίας, άμεσο πρόγονο της σημερινής Ρωσίας, μονάρχης και εκκλησία ήταν πάντα οι δύο πόλοι επιρροής, αλλά πάντοτε η δεύτερη ήταν υποτελής στον μονάρχη. Το μοντέλο αυτό σχέσεων συνεχίστηκε στην τσαρική Ρωσία. Μια σημαντική ιστορική στιγμή είναι η βασιλεία του Μεγάλου Πέτρου. Ο εκσυγχρονιστής αυτός αυτοκράτωρ αποφάσισε ότι δεν ήθελε να μοιράζεται την εξουσία, την επιρροή στην κοινωνία και το κύρος του με έναν πατριάρχη· έλαβε τη ριζική απόφαση να καταργήσει το Πατριαρχείο Μόσχας. Από το 1700 και μέχρι την πρώτη ρωσική επανάσταση του 1917, πριν τους Μπολσεβίκους, η ρωσική Εκκλησία ήταν ακέφαλη. Διοικείτο από ιερά σύνοδο, επικεφαλής της οποίας ήταν ένας κρατικός υπάλληλος, ο οποίος λογοδοτούσε στον Τσάρο.
Η Ρωσική Εκκλησία χρησιμοποιήθηκε από το κράτος επί σειρά αιώνων - και από όλα τα καθεστώτα - για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Ακόμη και ο Στάλιν, το 1943, αποφάσισε να ενεργοποιήσει την εκκλησία και επέτρεψε την εκλογή Πατριάρχη μετά από 20 χρόνια, προκειμένου να ενισχύσει τον ρωσικό πατριωτισμό στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο εσωτερικό η εκκλησία καλούσε ανέκαθεν τους πολίτες σε τάξη και συμμόρφωση, καταδικάζοντας από τον άμβωνα κάθε πνευματική και πολιτική κίνηση, κάθε διαμαρτυρία, κάθε κοινωνικό κίνημα το οποίο ήταν αντίθετο στην πολιτική εξουσία.
Επίσης, το ρωσικό κράτος επέβαλλε τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σε όλους τους ορθόδοξους λαούς που περιέρχονταν στα σύνορά του, δηλαδή καταργούσε τις δικές τους ορθόδοξες εκκλησίες και τους υπήγαγε στη ρωσική. Από κάποιο σημείο και έπειτα η ορθοδοξία και η Ρωσική εκκλησία λειτουργούσε ως μέσο ήπιας ισχύος της χώρας στο εξωτερικό: οι αρχές καλλιεργούσαν την εικόνα της «Ορθόδοξης προστάτιδας δύναμης», ιδίως μεταξύ των ορθοδόξων της Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η Ρωσία σταδιακά προβάλλεται ως η «ομόδοξη μεγάλη δύναμη» που προστατεύει και μεριμνά για τους ορθοδόξους όπου γης. Σιγά - σιγά ένα μεσαιωνικό λαϊκό αφήγημα «υιοθετήθηκε» από τη ρωσική διπλωματία: Σύμφωνα με αυτό, η Μόσχα προορίζεται να γίνει Τρίτη Ρώμη, δηλαδή να αντικαταστήσει τη νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη, και να γίνει το κέντρο του ορθόδοξου κόσμου. Πρόκειται για έναν πόλεμο ανταγωνισμού ανάμεσα στην ελληνόφωνη ορθοδοξία και τα ιστορικά πατριαρχεία, με επικεφαλής το Οικουμενικό της Κωνσταντινουπόλεως και τη Σλαβόφωνη - και ειδικά ρωσόφωνη - Ορθοδοξία με κέντρο τη Μόσχα.
Η γεωπολιτική αυτή φιλοδοξία της Μόσχας για κυριαρχία στην Ορθοδοξία έλαβε νέα ώθηση τα τελευταία χρόνια. Το σοβαρότερο μέτωπο αντιπαράθεσης είναι για τη δικαιοδοσία στην Ουκρανία. Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου (2018) να αναγνωρίσει στη χώρα, που η Μόσχα θεωρεί υπό τη δικαιοδοσία της ρωσικής εκκλησίας, αυτοκέφαλη εκκλησία, προκάλεσε τη λυσσαλέα αντίδραση του Κρεμλίνου και του Κυρίλλου.
Πολύ πριν τη δημιουργία της αυτοκέφαλης ουκρανικής εκκλησίας, το Κρεμλίνο είχε θέσει σε εφαρμογή σχέδιο υπονόμευσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη χώρα που αποτελεί βασικό στήριγμά του, την Ελλάδα. Με μία πολύ ευφάνταστη και συντονισμένη πολιτική, προσπάθησε να στρέψει την Ελληνική κοινή γνώμη κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του δυτικού προσανατολισμού της χώρας, προς θέσεις «ρωσόπληκτες».
Διαβάζοντας την έρευνα που δημοσίευσε το Ευρωβαρόμετρο τον περασμένο Μάιο μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι η χώρα μας έχει σαφώς μία «αδυναμία» στη Ρωσία. Ενδεικτικά, μόνο το 53% των Ελλήνων είναι υπέρ των κυρώσεων απέναντι στη Ρωσία, σε σύγκριση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι 80 τοις εκατό.
Πώς λοιπόν έγινε η χειραγώγηση της ελληνικής κοινής γνώμης;
Πρόκειται για έναν υβριδικό πόλεμο που διεξήχθη σε πολλαπλά επίπεδα, με άρτιο συντονισμό από τους Ρώσους διπλωμάτες στην πρεσβεία στην Αθήνα και το Γενικό Προξενείο στη Θεσσαλονίκη, μας εξηγεί ο κύριος Μασσαβέτας. Οι ρωσικές αρχές προσεταιρίσθηκαν μητροπολίτες και ηγουμένους, κυρίως αγιορείτες, μέσω δωρεών στις μητροπόλεις και τις μονές τους, προσκαλώντας τους στη Ρωσία να λιτανεύσουν λείψανα, χρηματοδοτώντας την ανέγερση ναών με χρυσούς κρεμμυδόσχημους τρούλους.
Τελικός στόχος, να υπονομεύσουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να περάσουν αντιδυτικές θέσεις. Παράλληλα, προσεταιρίσθηκαν και μέσα ενημέρωσης στην επαρχία και πλήθος ιστοσελίδων, Μέσω αυτών διέσπειραν διάφορες θεωρίες συνομωσίας που βρήκαν μεγάλη απήχηση ιδίως στα λαϊκά στρώματα στη Βόρεια Ελλάδα, που είναι πιο προσηλωμένα στην Εκκλησία. Δημιούργησαν έτσι ένα μεγάλο ρεύμα κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, της Δύσης και της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Παράλληλα, οι Ρώσοι διπλωμάτες συστράτευσαν τα πολιτικά άκρα στην Ελλάδα, δηλαδή την ακροδεξιά και ακροαριστερά, για να πείσουν σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης πως το μέλλον της χώρας δεν είναι στην Ευρώπη και τη Δύση, αλλά «με τη Ρωσία». Για να πετύχουν αυτήν την ατζένα επικοινωνούν με ομάδες στην Ελλάδα που δύνανται να προκαλέσουν πολιτική αναταραχή, όπως το αντιεμβολιαστικό κίνημα - αυτό, λόγω του αντιδυτικισμού και του παραλογισμού του, είναι ακραιφνώς ρωσόφωνο και πουτινόφιλο. Την ίδια ώρα να σημειώσουμε ότι στη Ρωσία δεν θα επιτρεπόταν σε κανέναν να αντιταχθεί στις θέσεις του κράτους υπέρ των εμβολίων.
Ωστόσο, ο Αλέξαδρος Μασσαβέτας εκτιμά ότι λόγω του πολέμου στην Ουκρανία μειώνεται η Ρωσική επιρροή στην Ελλάδα.
Η στάση του Κυρίλλου και του Πατριαρχείου Μόσχας, που εμφανίστηκε ουσιαστικά άκριτα να ευλογεί έναν επιθετικό πόλεμο και κάθε επιλογή του καθεστώτος Πούτιν, τρομοκράτησε ορθόδοξες εκκλησίες που μέχρι πρότινος συμπορεύονταν απόλυτα με τη Μόσχα. Η υπαγόμενη στο Πατριαρχείο Μόσχας «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία» καταδίκασε τον πόλεμο και ανακοίνωσε πως θα κόψει κάθε σχέση με αυτό. Εκκλησίες όπως της Γεωργίας και της Βουλγαρίας επίσης απομακρύνονται από το ρωσικό Πατριαρχείο και προσανατολίζονται προς την αναγνώριση της αυτοκέφαλης ουκρανικής εκκλησίας.
Συνεπώς, το Πατριαρχείο Μόσχας υπέστη, με την επιλογή του να ευλογήσει την εισβολή, γεωπολιτική ήττα, ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο - και η επιλογή του να αναγνωρίσει αυτοκέφαλη εκκλησία στην Ουκρανία - γεωπολιτικά κέρδη. Απ’ όλα τα θέματα που έχουν προκύψει με την εισβολή στην Ουκρανία, το εκκλησιαστικό φαίνεται ότι έχει αρχίσει να λύνεται.
Ακούστε το podcast
* Ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του «η Τρίτη Ρώμη και ο θρόνος της Ορθοδοξίας»
