Για έναν άνθρωπο που γεννήθηκε και ζει στην Άπω Ανατολή αλλά θαυμάζει τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, η επίσκεψη στην Ακρόπολη είναι όνειρο ζωής. Το ίδιο για τον πιστό χριστιανό η επίσκεψη στα Ιεροσόλυμα, ή για τον μαραθωνοδρόμο η συμμετοχή στην κλασική διαδρομή. Διότι, από εκεί ξεκίνησαν όλα!
Για έναν άνθρωπο της εκπαίδευσης που πιστεύει στην έννοια του δημοκρατικού σχολείου με ενεργό συμμετοχή των παιδιών στην παιδαγωγική διαδικασία, το αντίστοιχο όνειρο μπορεί να είναι μια επίσκεψη στο διάσημο βρετανικό σχολείο Summerhill, στο οποίο είχα την τύχη να βρεθώ πριν λίγες μέρες.
Το Summerhill είναι ιδιωτικό σχολείο που ιδρύθηκε το 1921 από τον Α.S. Neil, με βασικό ιδεολογικό άξονα την πεποίθηση πως το σχολείο οφείλει να προσαρμόζεται ώστε να ταιριάζει στο παιδί και όχι το αντίστροφο («όταν τα παιδιά μας ζητούν να αλλάξουμε κάτι, πρέπει να βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε»!)
Φιλοσοφία του σχολείου είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν και αναπτύσσονται όταν είναι ελεύθερα από υποχρεωτικότητες & καταναγκασμούς. Όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά και οι μαθητές ελεύθεροι να επιλέξουν αν θα τα παρακολουθήσουν ή αν θα αξιοποιήσουν διαφορετικά τον χρόνο τους.
Οι μαθητές επίσης συμμετέχουν ισότιμα στην αυτοδιοικούμενη κοινότητα του σχολείου. Οι σχολικές συνελεύσεις λαμβάνουν χώρα τρεις φορές την εβδομάδα και σε αυτές οι μαθητές και τα μέλη του προσωπικού έχουν λόγο στις αποφάσεις που αφορούν την καθημερινή τους ζωή στο σχολείο, συζητώντας όλα τα ζητήματα και δημιουργώντας ή αλλάζοντας τους κανόνες.
Υπάρχουν δυο βασικές μέθοδοι επίλυσης προβλημάτων στο Summerhill: οι διαμεσολαβητές (ombudsmen), μεγαλύτερα συνήθως παιδιά που αναλαμβάνουν να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των μικρότερων και παρεμβαίνουν όταν υπάρχει κάποιου είδους διαφωνία και η «δικαστική συνέλευση» (tribunal), μια ειδικού τύπου συνέλευση που συγκαλείται όταν υπάρχουν σοβαρές παραβιάσεις των κανόνων και επιβάλλει ποινές ανάλογες με το «αδίκημα» (ένας μαθητής π.χ. μπορεί να εγκαλέσει έναν δάσκαλο για το γεγονός ότι αργεί συστηματικά στο μάθημα!).
Το σχολείο δεν έχει δομή ακαδημαϊκού τύπου, παρόλα αυτά ελέγχεται κανονικά από τις υπηρεσίες του Βρετανικού Υπουργείου Παιδείας σαν οποιοδήποτε άλλο σχολείο (αν και στο παρελθόν υπήρξε έντονη δικαστική διαμάχη για αυτό). Τα παιδιά χωρίζονται σε τάξεις με βάση την ηλικιακή τους ομάδα (μια συνηθισμένη ομαδοποίηση είναι 5-9 ετών, 10-13 & 14-16) και δεν είναι ασύνηθες ένα παιδί του Summerhill 15 ή 16 χρονών να δίνει εξετάσεις για το κολλέγιο!
To Summerhill εξακολουθεί να είναι από τα πιο διάσημα & αναγνωρίσιμα ονόματα σχολείων στον κόσμο, σήμερα όμως φιλοξενεί μόλις 56 παιδιά και αυτό όχι από επιλογή. Τα περισσότερα μένουν στις εγκαταστάσεις του σχολείου χωρίς τους γονείς τους, πολλά από αυτά όμως είναι παιδιά με ιδιαιτερότητες που οπωσδήποτε λειτουργούν καλύτερα σε ένα τέτοιο ελευθεριακό πλαίσιο από ότι στο ακαδημαϊκό περιβάλλον. Οι εγκαταστάσεις του σχολείου έχουν αποκτήσει την όμορφη & γραφική πατίνα του χρόνου, η έλλειψη συντήρησης όμως αγγίζει κάποιες φορές τα όρια της εγκατάλειψης. Περισσότερο θυμίζει μια χαλαρά εποπτευόμενη κατασκήνωση, παρά ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Ποια είναι λοιπόν η κοινωνική χρησιμότητα του Summerhill, τo 2025; Έχει περιοριστεί σε ένα απλό σύμβολο ελευθερίας & δημοκρατίας στην εκπαίδευση, ή εξακολουθεί να επηρεάζει τα παιδαγωγικά τεκταινόμενα;
Δεν υπάρχει μία απάντηση σε αυτό. Όμως, κάθε άνθρωπος που οραματίζεται μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στο παραδοσιακό σχολικό μοντέλο (το οποίο μην ξεχνάμε ότι σχεδιάστηκε με γνώμονα τις ανάγκες του 18ου αιώνα!) φεύγει από το Summerhill πιο αισιόδοξος & πιο κινητοποιημένος. Η διαφοροποιημένη, εξατομικευμένη εκπαίδευση είναι πάντοτε το ζητούμενο και η επιμονή της κόρης & των εγγονών του A.S. Neil να κρατούν ζωντανό ένα σχολείο που λειτουργεί με βάση τις αρχές της συμμετοχικής δημοκρατίας, είναι κάτι σαν φάρος που μας δείχνει τον δρόμο:
Πως κανένα εκπαιδευτικό μοντέλο δεν μπορεί να λειτουργήσει και να εμπνεύσει τα παιδιά, αν δεν τα παροτρύνει κάθε στιγμή να αναλάβουν την ευθύνη της δικής τους εξέλιξης & την ιδιοκτησία της σχολικής τους ζωής. Οι κοινωνίες του 21ου αιώνα χρειάζονται ενεργούς πολίτες με κρίση & άποψη που νοιάζονται, συμμετέχουν & παρεμβαίνουν και αυτό προϋποθέτει ατομική ευθύνη, ηθικές αξίες & ενσυναίσθηση.
Long live Summerhill, λοιπόν!
