Ενώ οι προεδρικές εκλογές στην Τουρκία πλησιάζουν, το τοπίο παραμένει εξαιρετικά πολύπλοκο και θολό. Ποιοι είναι οι βασικοί υποψήφιοι απέναντι στον Ερντογάν; Ποιοι οι συσχετισμοί στην αντιπολιτευτική συμμαχία των έξι; Γιατί είναι ιστορικής σημασίας ο ρόλος του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου; Πόσο καθοριστική είναι η κουρδική ψήφος; Και τέλος πόσο σημαντικοί είναι οι νέοι και οι μετανάστες;
Όλα αυτά τα ερωτήματα απάντησε αναλυτικά ο Δρ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μπίλκεντ στην Άγκυρα και επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.
«Οι προεδρικές εκλογές είναι προσωποκεντρικού χαρακτήρα, οπότε σημασία έχει η προσωπικότητα των υποψηφίων» εξηγεί ο κ. Γρηγοριάδης. «Οι τρεις αντίπαλοι του κ. Ερντογάν που μελετούν οι εταιρείες δημοσκοπήσεων αυτή τη στιγμή είναι ο επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο δήμαρχος της Άγκυρας Μανσούρ Γιαβάς και ο δήμαρχος Κωνσταντινουπόλεως, Εκρέμ Ιμάμογλου. Οι δύο δήμαρχοι είναι πιο δημοφιλείς, από την άλλη όμως ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου έχει τον θεσμικό τρόπο να πιέσει για τη δική του υποψηφιότητα».
Στο ερώτημά μου για τον Εκρέμ Ιμάμογλου και τι μπορεί να συμβεί με την πολιτική του καταδίκη ο κ. Γρηγοριάδης απάντησε ότι εφόσον η απόφαση δεν έχει τελεσιδικήσει μπορεί να συμμετάσχει στις εκλογές. Η τουρκική κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να πιέσει ανεπισήμως το δικαστικό σώμα να εκδώσει σε δεύτερο βαθμό την απόφαση νωρίτερα, αντί σε ένα χρόνο, όμως αν η απόφαση τελεσιδικήσει. «Τότε θα χάσει τα πολιτικά του δικαιώματα μεν, αλλά θα αυξηθεί βεβαίως και το πολιτικό θερμόμετρο, διότι η καταδίκη του με έωλες κατηγορίες θα είναι μία κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος της Τουρκίας».
Παρότι δημοσκοπικά ο κ. Ιμάμογλου είναι πολύ πιο δημοφιλής, ο κ. Κιλιτσντάρογλου δεν υποστηρίζει την υποψηφιότητά του, αφενός διότι θέλει να είναι υποψήφιος ο ίδιος και αφετέρου διότι ανησυχεί για τις φιλοδοξίες του εντός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος. «Γι’ αυτό και έχει προσπαθήσει να προσδιορίσει τη σχέση τους ως πατέρα-γιου, ώστε μια τέτοια κίνηση να μπορεί να παρουσιασθεί σαν «προδοσία» και «έγκλημα καθοσιώσεως». Ο ηγέτης του CHP φοβάται ότι αν χάσει τις προεδρικές εκλογές, που είναι πολύ πιθανό, ο κ. Ιμάμογλου θα κινηθεί για να γίνει αυτός πρόεδρος του κόμματος. Ενώ με τον κ. Γιαβάς η κατάσταση είναι διαφορετική, διότι είναι σε μια ηλικία που δεν έχει μακροπρόθεσμες πολιτικές φιλοδοξίες και δεν τον ενδιαφέρει το κόμμα», εξήγησε ο κ. καθηγητής.
Όπως έγραψε και ο Τούρκος αναλυτής Σολί Οζέλ, ο κ. Κιλιτσντάρογλου είναι πρόεδρος του βασικού κόμματος της αντιπολίτευσης εδώ και 11 χρόνια και έχει την ευθύνη για το ότι δεν μπόρεσε να δημιουργήσει ένα κοσμικό δημοκρατικό αφήγημα που να είναι αρεστό στην κοινωνία και να αποτελέσει μία εναλλακτική στον κ. Ερντογάν (1). Και σε αυτές τις εκλογές διαφαίνεται ότι η προσωπική του φιλοδοξία αποτελεί τροχοπέδη στην επιλογή ενός δυνατού υποψηφίου απέναντι στον κ. Ερντογάν. «Ο ρόλος του κ. Κιλιτσντάρογλου είναι ιστορικής σημασίας ως προς το μέλλον της Δημοκρατίας της Τουρκίας» τονίζει ο κ. Γρηγοριάδης.
Ποιοι είναι όμως οι συσχετισμοί και οι δυναμικές της εξαμελούς συμμαχίας; Ξεκινώντας από την ακροδεξιά ηγέτιδα του «Καλού Κόμματος» Μεράλ Ακσενέρ, ο κ. Γρηγορίαδης ανέλυσε ότι η δράση της είναι κρίσιμη «διότι προσελκύει ψηφοφόρους από το δεξιό και το ακροδεξιό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας και χάρη στην παρουσία της έχει γείρει δημοσκοπικά την πλάστιγγα εις βάρος της κυβέρνησης. Αυτό που συνέβη είναι ότι ο κ. Ερντογάν είχε προσπαθήσει να εδραιώσει την πολιτική του ηγεμονία τραβώντας μια γραμμή κάπου στην κεντροδεξιά της Τουρκίας, πιστεύοντας ότι κατά πλειοψηφία οι Τούρκοι είναι δεξιοί, οπότε πάντα θα έχει αυτό 60% με το μέρος του. Το «Καλό Κόμμα» τείνει να ανατρέψει αυτό το 60-40% σε 45-55% ή 40-60%.
Η Ακσενέρ, ως δεύτερο κόμμα της συμμαχίας είναι βασικός παίκτης και μπορεί κατά κάποιον τρόπο να ασκήσει βέτο στην υποψηφιότητα του Κιλιτσντάρογλου, αλλά μέχρι στιγμής κρατάει κλειστά τα χαρτιά της. Η ίδια έχει δηλώσει ότι δεν ενδιαφέρεται να είναι προεδρική υποψήφια αλλά θέλει να γίνει Πρωθυπουργός. Αυτό, φυσικά, προϋποθέτει ότι θα αλλάξει το Σύνταγμα και θα επανιδρυθεί η θέση του Πρωθυπουργού».
Ως προς τα υπόλοιπα μέλη της εξαμελούς συμμαχίας, υπάρχουν ακόμα τέσσερα μικρά κόμματα τα οποία «έχουν μεν μια σημαντική συμβολική επιρροή, διότι εκπροσωπούν το πιο ισλαμιστικό, το πιο συντηρητικό τμήμα της κοινωνίας, όμως δημοσκοπικά βρίσκονται πάρα πολύ χαμηλά. Υπάρχει ήδη μια συζήτηση ότι αυτή η μορφή της συμμαχίας, τους έχει ήδη δώσει δυσανάλογα μεγάλη επιρροή. Δηλαδή, ο Νταβούτογλου θέτει όρους για το πώς πρέπει να πολιτεύεται ο μελλοντικός πρόεδρος, ενώ στην ουσία έχει ένα κόμμα του 1-1,5%».
Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις και αναλύσεις φαίνεται ότι ούτε ο κυβερνών συνασπισμός, ούτε η αντιπολίτευση μπορεί να συγκεντρώσει πάνω από 40 %, οπότε είναι καθοριστικής σημασίας πού θα κατευθυνθεί η κουρδική ψήφος. Παρόλα αυτά έχει ενδιαφέρον ότι και ο κυβερνητικός συνασπισμός και η «Συμμαχία των Έξι» τηρούν αποστάσεις, φοβούμενοι μην αποξενώσουν τους ακροδεξιούς ψηφοφόρους.
Με εισαγγελική εντολή διακόπηκε η οικονομική υποστήριξη απέναντι στο φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (HDP). Εδώ και ενάμιση χρόνο βρίσκεται στο Συνταγματικό Δικαστήριο διαδικασία απαγόρευσης του HDP με την αιτιολογία ότι διατηρεί σχέσεις με την τρομοκρατία. Αν, όμως, απαγορευτεί η κάθοδος του HDP στις εκλογές, κινδυνεύει ο κ. Ερντογάν η φιλοκουρδική στήριξη να πάει απευθείας στην αντιπολίτευση.
Οι ψηφοφόροι κουρδικής καταγωγής, οι οποίοι θεωρούνται οι πιο πολιτικοποιημένοι, τα τελευταία χρόνια, στηρίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το φιλοκουρδικό κόμμα. Ο κ. Γρηγοριάδης εξηγεί ότι περίπου ένα 10% από τις ψήφους του HDP προέρχεται από Τούρκους φιλελεύθερους και αριστερούς, κυρίως από τον Ντεμιρτάς και μετά, ο οποίος ήταν μια προσωπικότητα που ξέφυγε από τα στενά όρια της κουρδικής μειονότητας.
«Το AKP τα τελευταία χρόνια έχει εγκαθιδρύσει ένα μεγάλο μηχανισμό πελατειακού συστήματος με το κουρδικό στοιχείο. Παράλληλα προσπαθεί να αποτρέψει τη συνεργασία του HDP με την αντιπολίτευση, ωθώντας τη «Συμμαχία των Έξι» να πάρει εθνικιστική θέση απέναντι στους Κούρδους», λέει χαρακτηριστικά. Η στρατηγική Ερντογάν αποσκοπεί στο να μην ψηφίσουν τους άλλους τουλάχιστον, αν δεν ψηφίσουν τον ίδιο. Το πού θα κατευθυνθεί η κουρδική ψήφος θα εξαρτηθεί πολύ από το ποιος θα είναι απέναντί του. Γιατί για παράδειγμα, ο κ. Ιμάμογλου έχει πάρα πολύ καλές σχέσεις με τους Κούρδους στην Κωνσταντινούπολη. Ο λόγος που κατηγορείται και μπορεί να παυθεί από το αξίωμα του Δημάρχου είναι, υποτίθεται, επειδή οι υπηρεσίες του δήμου προσλάμβαναν στις υπηρεσίες καθαριότητας του Δήμου πολίτες κουρδικής καταγωγής, οι οποίοι κατηγορούνται για δεσμούς με το ΡΚΚ».
Ένα άλλο ζήτημα είναι το θέμα των μεταναστών και των προσφύγων, δεδομένου ότι η Τουρκία φιλοξενεί 8 εκ. πρόσφυγες. Στο ερώτημά μου πόσο σημαντικό πολιτικό θέμα είναι ο κ. Γρηγοριάδης εξήγησε ότι είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και αποτελεί έναν από τους λόγους που η αντιπολίτευση κέρδισε τις δημοτικές εκλογές. «Και οι δύο πλευρές διαγκωνίζονται σε αντιμεταναστευτική ρητορική. Δηλαδή και ο κ. Κιλιτσντάρογλου υποσχέθηκε να τους διώξει όλους σε δύο χρόνια. Ο κ. Ερντογάν προσπαθεί τώρα να τα βρει με τον Μπασάρ αλ-Άσαντ, ώστε λίγο πριν τις εκλογές να γίνει μια συνάντηση, να εξαγγείλει αμνηστία ο Άσαντ και να πει να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Βέβαια ο Άσαντ δεν είναι τόσο ανόητος ή τόσο αφελής για να το προσφέρει αυτό, χωρίς κάποιο μείζον αντάλλαγμα, και βέβαια εκεί παρεμβαίνει η Ρωσία».
«Λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης η Τουρκία έχει μετατραπεί από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών και έχει αναπτύξει όλα τα ρατσιστικά και ξενοφοβικά στερεότυπα που υπήρχαν σε χωρες της Ευρώπης. Αυτό σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας κάνει την κατάσταση πιο δύσκολη γιατί, κατά βάση, αφορά τον πυρήνα της εκλογικής βάσης του κυβερνώντος κόμματος που είναι η κατώτερη λαϊκή τάξη και οι οποίοι θεωρούν τους Σύρους ως απειλή για το εισόδημά τους, για την ευημερία τους».
Το βασικό θέμα που απασχολεί τους Τούρκους πολίτες είναι η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας. Ο κ. Ερντογάν χρησιμοποιεί όσα οικονομικά μέτρα μπορεί, όπως η πρόσφατη αύξηση του κατώτατου μισθού και οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Ταυτόχρονα προσπαθεί να εστιάσει σε άλλα θέματα, όπως, σύμφωνα με τον κ. Γρηγοριάδη, «στις διεθνείς σχέσεις και τα ταυτοτικά ζητήματα της τουρκικής κοινωνίας τα οποία την απασχολούν εδώ και δεκαετίες».
Ένα άλλο πολύ σημαντικό ζήτημα είναι η ψήφος των νέων, όπου σε αντίθεση με την Ελλάδα, αποτελούν τεράστια δεξαμενή ψηφοφόρων. Ο μισός πληθυσμός της Τουρκίας είναι κάτω από 32 ετών (2). «Κάθε χρόνο 1.2 εκ. νέοι αποκτούν δικαίωμα ψήφου. Αυτή τη στιγμή φαίνεται ότι η νεολαία, παρά τα 20 χρόνια της ανοιχτής διακυβέρνησης, διακατέχεται από αρκετά κοσμικές αξίες. Δηλαδή δεν έχει υιοθετήσει το ιδεολόγημα του κυβερνητικού συνασπισμού και στην πλειοψηφία της είναι υπέρ της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας, υπέρ του κοσμικού τρόπου ζωής, του αλκοόλ, υπέρ των προγαμιαίων σχέσεων κτλ. Το ερώτημα είναι αν θα απόσχουν ή θα ψηφίσουν, δηλαδή αν υπάρχει κάποιος υποψήφιος ο οποίος θα τους συνεγείρει και θα τους φέρει στις κάλπες. Ο κ. Κιλιτσντάρογλου σίγουρα δεν είναι αυτός» καταλήγει ο κ. Γρηγοριάδης.
Το πρόβλημα εκλεξιμότητας των υποψηφίων παραμένει. «Για παράδειγμα ακούστηκε μέσα τις τελευταίες ημέρες και το όνομα του Αλή Μπαμπατζάν ως πιθανού υποψηφίου, ο οποίος τεχνοκρατικά στέκει πάρα πολύ καλά, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι έχει τη λαϊκή απήχηση που έχει ο κ. Ιμάμογλου ή ο κ. Γιαβάς και επιπλέον θεωρείται ότι δεν έχει κάνει επαρκή αυτοκριτική για την πολυετή συμμετοχή του στις κυβερνήσεις Ερντογάν. Ένας από τα επιχειρήματα υπέρ της καθυστέρησης ανακήρυξης υποψηφίου είναι να τον/την προστατεύσουν από τη φθορά πιθανών κυβερνητικών επιθέσεων» εξηγεί ο κ. καθηγητής. Αναμένουμε λοιπόν την ανάδειξη υποψηφίου για να μπορέσουμε να βγάλουμε περισσότερα συμπεράσματα.
1. https://www.yeniakit.com.tr/haber/robert-koleji-mezunu-soli-ozel-kilicdaroglunu-yerden-yere-vurdu-eyyamci-umursamaz-1700246.html
2. https://foreignpolicy.com/2020/07/15/turkey-youth-education-erdogan/
