Πολλά ιδρύματα και μουσεία ανά τον κόσμο, σε μία κίνηση εξωστρέφειας, παρέχουν στους ιστοτόπους τους εικονική περιήγηση. Ερώτημα όμως παραμένει πώς θα τα βρει η επόμενη μέρα της πανδημίας. Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης έδωσε τον πρώτο ισχυρό σεισμό την περασμένη εβδομάδα, όταν αποκάλυψε ότι αναμένεται να χάσει έως και 100 εκατ. δολάρια παραμένοντας κλειστό μέχρι τον Ιούλιο. Και οι απολύσεις, σύμφωνα με την ηγεσία του, είναι πιθανές.
«Εάν ένας θεσμός τόσο ισχυρός όσο το Met, ο οποίος έχει λάβει κρατική ενίσχυση άνω των 3 δισ. δολαρίων, πρόκειται να λάβει δραστικά μέτρα για την επιβίωσή του, ποια ελπίδα υπάρχει για εμάς;» Αυτό το ερώτημα πλανάται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στον Τύπο από τα πιο επίσημα χείλη, τους διευθυντές των μουσείων στις Η.Π.Α.
Η παγκόσμια κρίση του κορονοϊού φαίνεται να ρίχνει βαριά την σκιά της στον πολιτισμό. Τα ιδρύματα αντιμετωπίζουν ασύλληπτα δύσκολες προκλήσεις σχετικά με το χρονικό διάστημα που μπορούν να πληρώνουν το προσωπικό τους, τα εκθεσιακά προγράμματα που θα περικόψουν, και βέβαια, την ουσία των ίδιων των εκθέσεων, καθώς ο κόσμος την επόμενη ημέρα δεν θα είναι ξανά ίδιος. Το χειρότερο, ίσως, είναι η αβεβαιότητα για τη μέρα αυτή. Πότε θα έρθει; Το μέλλον άδηλο.
«Πόσο καιρό πρέπει να κλείσουμε; Θα υποχρεωθούμε να το κάνουμε ξανά; Δεν το γνωρίζουμε ακόμα», λέει στο artnet η Mary Ceruti, διευθύντρια του Walker Art Center στη Μινεάπολη, που έκλεισε στις αρχές του μήνα μαζί με εκατοντάδες μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την «American Alliance of Museums», τα μουσεία χάνουν 33 εκατ. δολάρια την ημέρα ως αποτέλεσμα του κορονοϊού. Για τον λόγο αυτό η Ένωσή τους ζήτησε την περασμένη εβδομάδα από το Κογκρέσο 4 δισ. δολάρια οικονομική ενίσχυση. Ο οργανισμός εκτιμά ότι μέχρι και το 30% των μουσείων - πολλά από τα οποία βρίσκονται σε μικρές και αγροτικές κοινότητες - θα βάλει λουκέτο αν δε λάβει ομοσπονδιακή βοήθεια.
«Αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε από τον πόλεμο», λέει ο Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου Hartwig Fischer. Μιλώντας για λογαριασμό των συναδέλφων του στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Fisher παρατήρησε ότι «παρόλο που οι δαπάνες για περίθαλψη παραμένει κορυφαία προτεραιότητα, είναι απολύτως αναγκαίο η κυβέρνηση να παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια σε μουσεία και ιδρύματα».
Όμως, ενώ Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία έχουν ήδη δεσμευτεί να ρίξουν μεγάλα ποσά στον πολιτισμό, οι ΗΠΑ έχουν καθυστερήσει και οι απολύσεις έχουν ήδη αρχίσει. Την Τρίτη, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Λος Άντζελες αποδέσμευσε περίπου 100 εργαζόμενους μερικής απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των ξεναγών και των εκπαιδευτικών που ισοδυναμούν με περισσότερο από το μισό εργατικό δυναμικό του οργανισμού. Στο μεταξύ, τα Μουσεία Carnegie του Πίτσμπουργκ έδιωξαν περίπου το μισό προσωπικό σε σύνολο 1000 ατόμων. Παράλληλα, προχώρησαν σε περικοπές αμοιβών για τους υπόλοιπους εργαζόμενους και απέσυραν 1.5 εκατομμύρια δολάρια από το επενδυτικό ταμείο.
Ήδη, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η κρίση θα επιτρέψει μόνο στα ευαγή ιδρύματα να επιβιώσουν. «Την τελευταία δεκαετία είναι κάτι που παρακολουθούμε στα μουσεία μας», λέει ο Tim Griffin, διευθυντής του «Kitchen» στη Νέα Υόρκη, συμπληρώνοντας ότι «η παρούσα συγκυρία θα εξωθήσει τα πράγματα στα άκρα, κλείνοντας πολλά ιστορικά μουσεία».
Τα ιδρύματα που βασίζονται σε έσοδα από εισιτήρια, εστιατόρια και ενοικιάσεις χώρων για εκδηλώσεις (αν και αυτό ποικίλει ευρέως, οι εμπειρογνώμονες το τοποθετούν στο 30% περίπου του εισοδήματος ενός μουσείου) προβλέπουν σοβαρή ταμειακή κρίση. Ακόμα και στην Ευρώπη, όπου η κρατική χρηματοδότηση είναι ο κανόνας, κορυφαία ιδρύματα όπως η Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Λουιζιάνα στη Δανία έχουν σημαντικά έσοδα από το επισκέψιμο κοινό.
«Η πλειοψηφία των οργανισμών δεν έχει plan Β», λέει η Zannie Voss, διευθύντρια της SMU DataArts. Σύμφωνα με έρευνα που διενήργησε το 2016, ένα «μικρομεσαίο» μουσείο τέχνης διαθέτει κεφάλαιο κίνησης μόλις για 1,5 μήνα (μετρητά στο χέρι με απλά λόγια), υπογραμμίζοντας τις δυνητικά καταστροφικές συνέπειες τους κλεισίματος για δύο μήνες.
Ο χρόνος της πανδημίας είναι επίσης κρίσιμος, διότι οι μεγάλες εκδηλώσεις συγκέντρωσης κεφαλαίων για ιδρύματα, ιδίως μικρά, πραγματοποιούνται συνήθως την άνοιξη. Ο Απρίλιος αναφέρεται ως «εποχή γκαλά» στον κόσμο της τέχνης.
Πολλοί επισημαίνουν ότι η οικονομική κρίση που βιώνουμε θυμίζει την ύφεση του 2008, όταν τα μουσεία είδαν τις δωρεές τους να συρρικνώνονται δραματικά. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης ύφεσης, οι οργανισμοί ξεκίνησαν να διοργανώνουν δημοπρασίες, να ενοικιάζουν τους χώρους τους για ειδικές εκδηλώσεις, να μειώνουν τον αριθμό των εκθέσεων που διοργανώνουν κάθε χρόνο, πραγματοποιώντας μικρότερες παραγωγές. «Όλα αυτά τα “μαξιλάρια” και τα αποθεματικά έχουν εξαντληθεί πλέον εδώ και χρόνια για πολλά ιδρύματα», λέει η Olga Viso, πρώην διευθύντρια του Walker Art Center και σύμβουλος στο Ινστιτούτο Herberger του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αριζόνα.
«Το μαχαίρι έφτασε πια στο κόκκαλο» υποστηρίζει η Elizabeth Merritt του AAM’s Center for the Future of Museums και ειδοποιεί ότι το χτύπημα είναι καθοριστικό γιατί «η χρηματοοικονομική κατάρρευση ήταν πρωτόγνωρη κι όποιος επέζησε, πέρασε την ύφεση οριακά». «Οι άνθρωποι που εργάζονται σε βοηθητικές και υποστηρικτικές θέσεις στο χώρο του μουσείου είναι συχνά οι άνθρωποι μπροστά από τα γραφεία, αυτοί δηλαδή που δίνουν στο ίδρυμα τη ζωτικότητά του. Και δυστυχώς, είναι οι πρώτοι που χάνουν τις δουλειές τους», λέει ο Adrian Ellis, ιδρυτής της AEA Consulting.
Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης έχει δεσμευτεί να πληρώσει τους υπαλλήλους του έως τις 4 Απριλίου, ενώ το Walker μπορεί να αντέξει τη μισθοδοσία έως τα τέλη Μαΐου. Αντίστοιχα στο Λονδίνο, η Tate δεσμεύτηκε να πληρώσει και τον Απρίλιο, ενώ τα μικρότερα ιδρύματα του Ηνωμένου Βασιλείου επιδιώκουν να ενσωματωθούν στο κυβερνητικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης όπου καλύπτει το 80% των αποδοχών των εργαζομένων (έως και 28.000 λίρες στερλίνες ετησίως).
Υπάρχουν μουσεία που ήδη εκπέμπουν sos και ζητούν από τους χορηγούς τους να συμπαρασταθούν με κεφάλαια ώστε να σταθούν όρθια. Ο διευθυντής του κέντρου γλυπτικής Nasher στο Ντάλας, Jeremy Strick, δήλωσε ότι ένας από τους σταθερούς υποστηριχτές προσφέρθηκε να πληρώνει το μερικώς απασχολούμενο προσωπικό κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Ακόμη όμως και όταν χαλαρώσουν τα μέτρα προφύλαξης κι ο κόσμος αρχίζει να ξεμυτίζει από τα σπίτια, η επόμενη ημέρα δεν πρόκειται να αλλάξει μεμιάς για τα μουσεία. Το Met έχει ήδη προβλέψει χαμηλότερα επίπεδα τουρισμού, τουλάχιστον για το επόμενο έτος. Και είναι αυτονόητο ότι ο φόβος της πανδημίας δεν θα αφήσει ανεπηρέαστο το αφοσιωμένο εγχώριο κοινό των μουσείων και των ιδρυμάτων. «Η παρουσία μας στους δημόσιους χώρους και βέβαια, στα μουσεία, θα κάνει καιρό να αποκατασταθεί» λένε επιμελητές και μουσειολόγοι που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την επιβίωση των μουσείων μας.
