Η πρόσφατη απροθυμία του επανεκλεγέντα Προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump να αναγνωρίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως ομότιμο δρώντα κατά τις διαπραγματεύσεις όσον αφορά το μέλλον της ένοπλης σύγκρουσης στην Ουκρανία,[1] επανέφερε δυστυχώς στο προσκήνιο το ερώτημα που είχε θέσει ο αείμνηστος πρώην Υπουργός Εξωτερικών (Secretary of State) και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας (National Security Advisor) των ΗΠΑ, Henry Kissinger, σύμφωνα με το οποίο:
«Ποιόν πρέπει να καλέσω όταν θέλω να μιλήσω με την Ευρώπη;» [2]
Αν και η στάση αυτή του Αμερικανού Προέδρου προφανώς βασίζεται στο γεγονός ότι η ΕΕ –λόγω του έντονα γραφειοκρατικού χαρακτήρα της, τις εγγενείς δυσκολίες που διέπουν τη διαδικασία απόφασης και τις διαφορετικές αντιλήψεις/προτεραιότητες των κρατών-μελών της– αρκετές φορές καθυστερεί ή αδυνατεί να λάβει απόφαση για σημαντικά ζητήματα, εν τούτοις (και αυτό είναι το λυπηρό) γίνεται αποδεκτή από ένα μέρος Ευρωπαίων πολιτών, κυρίως λόγω της άγνοιάς τους όσον αφορά τη λειτουργία της ΕΕ και την πρόοδο που έχει σημειώσει σε αρκετούς τομείς πολιτικής. Για το λόγο αυτό, μέσα από το παρόν άρθρο επιχειρείται μία σύντομη παρουσίαση της ιστορίας και των θεσμών της ΕΕ, ώστε να γίνει αντιληπτός ο τρόπος λειτουργίας της και να δοθεί απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
Εικόνα 1: Ιστορικά στοιχεία για τη σημαία της ΕΕ. Πηγή: https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/symbols/european-flag_en
Όσον αφορά το ιστορικό της υπόβαθρο,[3] η ΕΕ διήλθε από τα ακόλουθα στάδια:
1. Στις 18 Απριλίου 1951 υπογράφτηκε η συνθήκη με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), η οποία στόχευε στη συν-διαχείριση του άνθρακα και χάλυβα (πολεμικές πρώτες ύλες) με σκοπό την αποφυγή ενός ακόμα Παγκόσμιου Πόλεμου.[4]
2. Στις 25 Μαρτίου 1957 υπογράφτηκαν οι συνθήκες της Ρώμης με τις οποίες η ΕΚΑΧ μετατράπηκε σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), επιτρέποντας στα μέλη της να επεκτείνουν τη συνεργασία τους σε διάφορους τομείς.[5]
3. Στις 7 Φεβρουαρίου 1992 υπογράφτηκε η συνθήκη του Μάαστριχτ με την οποία η ΕΟΚ μετατράπηκε στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).
Εικόνα 2: Τα κράτη-μέλη της ΕΕ ανά έτος ένταξης. Πηγή: https://www.reddit.com/r/MapPorn/comments/6xkugh/eu_member_states_by_date_of_accession_oc4592x3196/
Όσον αφορά τα μέλη της, αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΕ αποτελείται σήμερα από 27 κράτη-μέλη (κ-μ) τα οποία εντάχθηκαν σταδιακά (η εν λόγω διαδικασία αποκαλείται διεύρυνση) σε αυτήν όπως παρακάτω (Εικόνα 2):
1. Το 1951 η ΕΚΑΧ ιδρύθηκε από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο (Σύνολο: 6 κράτη-μέλη).
2. Το 1973 στην ΕΟΚ προστέθηκαν η Δανία, η Ιρλανδία, και το Ηνωμένο Βασίλειο (Σύνολο: 9 κράτη-μέλη).
3. Το 1981 στην ΕΟΚ προστέθηκε η Ελλάδα (Σύνολο: 10 κράτη-μέλη).
4. Το 1986 στην ΕΟΚ προστέθηκαν η Ισπανία, και η Πορτογαλία (Σύνολο: 12 κράτη-μέλη).
5. Το 1995 στην ΕΕ προστέθηκαν η Αυστρία, η Φινλανδία, και η Σουηδία (Σύνολο: 15 κράτη-μέλη).
6. Το 2004 στην ΕΕ προστέθηκαν η Τσεχία, η Κύπρος, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Σλοβακία, και η Σλοβενία (Σύνολο: 25 κράτη-μέλη).
7. Το 2007 στην ΕΕ προστέθηκαν η Βουλγαρία και η Ρουμανία (Σύνολο: 27 κράτη-μέλη).
8. Το 2013 στην ΕΕ προστέθηκε η Κροατία (Σύνολο: 28 κράτη-μέλη).
9. Το 2020 το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε (BREXIT) από την ΕΕ (Σύνολο: 27 κράτη-μέλη).
Όσον αφορά τα κύρια θεσμικά όργανα της ΕΕ, αυτά –καθώς και οι λειτουργίες που επιτελούν– έχουν όπως παρακάτω:
1. H Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission) προτείνει νέους νόμους και φροντίζει για την εφαρμογή τους. Αποτελείται από έναν/μία (1) Επίτροπο από κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ (Εικόνα 3) και έχει ως επικεφαλής τον/την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (την παρούσα περίοδο χρέη Προέδρου τελεί η Ursula von der Leyen από τη Γερμανία) ο/η οποίος/α εκπροσωπεί όλη την ΕΕ μιλώντας εξ ονόματος όλων των κρατών-μελών της.[6]
Εικόνα 3: Η σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2024-2029. Πηγή: https://forum-europe.com/news/2024/forum-europe-welcomes-the-new-european-commissioners-of-2024-2029
2. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (European Parliament)[7] το οποίο εγκρίνει τη νομοθεσία που προτείνεται. Αποτελείται από 720 Ευρωβουλευτές (Εικόνα 4) οι οποίοι εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες των 27 κ-μ της ΕΕ και έχουν 5ετή θητεία. Την παρούσα περίοδο χρέη Προέδρου του Ευρωκοινοβουλίου τελεί η Roberta Metsola από τη Μάλτα. Μαζί με το Συμβούλιο της ΕΕ (βλ. παρακάτω) είναι ένα από τα δύο (2) κύρια όργανα λήψης απόφασης της ΕΕ (Εικόνα 5).[8]
Εικόνα 4: Η σύνθεση του ισχύοντος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2024-2029). Πηγή: https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/en/organisation-and-rules/organisation/political-groups
3. Tο Συμβούλιο της EE (Council of the EU) το οποίο –από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Εικόνα 5)– θεσπίζει τη νομοθεσία της ΕΕ και αποτελείται από έναν/μία (1) υπουργό από κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ ανάλογα με τον τομέα πολιτικής που αφορά το θέμα συζήτησης.[9] Η προεδρία του ασκείται ανά 6μηνο εκ περιτροπής από τα κράτη-μέλη της ΕΕ και μαζί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι ένα από τα δύο (2) κύρια όργανα λήψης απόφασης της ΕΕ (Εικόνα 5). [10]
4. Tο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (European Council) το οποίο είναι το όργανο της ΕΕ που καθορίζει τους στόχους και τις προτεραιότητες αυτής, και λαμβάνει αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα που δεν μπορούν να επιλυθούν σε χαμηλότερο επίπεδο. Συνεδριάζει συνήθως ανά 3μηνο και αποτελείται από τους αρχηγούς κρατών των 27 κ-μ και τον/την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχοντας ως επικεφαλής τον/την Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Την παρούσα περίοδο χρέη Προέδρου τελεί ο António Costa από την Πορτογαλία.[11]
Εικόνα 5: Η σχέση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ όσον αφορά τη νομοθετική τους λειτουργία. Πηγή: https://moodle.balcanicaucaso.org/mod/book/tool/print/index.php?id=53
Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, οι αποφάσεις που αφορούν τα εν λόγω ζητήματα λαμβάνονται από το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων (Foreign Affairs Council, FAC), το οποίο αποτελείται από τους Υπουργούς Εξωτερικών των 27 κ-μ της ΕΕ. Το FAC έχει ως μόνιμο Πρόεδρο τον/την Ύπατο Εκπρόσωπο για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας της ΕΕ (High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy/ Vice-President of the European Commission, HR/VP),[12] ο/η οποίος/α είναι ταυτόχρονα και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Την παρούσα περίοδο χρέη Προέδρου τελεί η Kaja Kallas από την Εσθονία.[13]
Eικόνα 6: Το λογότυπο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης. Πηγή: https://www.eeas.europa.eu/_en
Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι το 2011 η ΕΕ ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), η οποία αποτελεί τη διπλωματική υπηρεσία της ΕΕ και ως εκ τούτου χειρίζεται όλες τις υποθέσεις της που σχετίζονται με άλλα κράτη ή διεθνείς οργανισμούς, κατ’ αντιστοιχία με το υπουργείο Εξωτερικών ενός κράτους. Επικεφαλής της ΕΥΕΔ είναι ο/η προαναφερθέντας/είσα HR/VP,[14] η οποία στο πλαίσιο των καθηκόντων της εφαρμόζει την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) που αποτελεί τον επιχειρησιακό βραχίονα της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) της ΕΕ.[15]
Επιπλέον, θα πρέπει να τονιστεί ότι από το 2003 και έπειτα η ΕΕ έχει εκδώσει τρεις (3) Στρατηγικές Ασφάλειας.[16] Η τελευταία δημοσιεύτηκε το 2022, έχει τον τίτλο Στρατηγική Πυξίδα (Strategic Compass) και καθορίζει 4 πυλώνες δράσης (Εικόνα 7) –ΔΡΩ (ACT), ΑΣΦΑΛΙΖΩ (SECURE), ΕΠΕΝΔΥΩ (INVEST), και ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΑΙ (PARTNER)– προβλέποντας μεταξύ άλλων και τη δημιουργία στρατιωτικής Δύναμης Ταχείας Ανάπτυξης (Rapid Deployment Capacity, RDC) 5.000 ατόμων.
Όσον αφορά δε τον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας, σημαντική αλλαγή αποτέλεσε η δημοσίευση της πρώτης Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανικής Στρατηγικής (European Defence Industrial Strategy, EIDS) τον Μάρτιο του 2024,[17] καθώς επίσης και η θέσπιση Επίτροπου για την Άμυνα και το Διάστημα (Commissioner for Defence & Space) το 2024 τα καθήκοντα του οποίου ανέλαβε ο Andrius Kubilius από τη Λιθουανία (βλ. Εικόνα 3).
Εικόνα 7: Οι 4 πυλώνες δράσης της Στρατηγικής Πυξίδας. Πηγή: Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης
Από τα παραπάνω, προκύπτει εύλογα ότι για κάθε ζήτημα που αφορά τις σχέσεις των ΗΠΑ με την ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας & άμυνας –υπό την προϋπόθεση ότι οι πρώτες επιθυμούν να συνδιαλλαχτούν με τη δεύτερη – η επικοινωνία μεταξύ των δύο δρώντων σε επίπεδο αξιωματούχων μπορεί να πραγματοποιηθεί με έναν από τους ακόλουθους τρόπους:
1. Στο ανώτατο επίπεδο της ιεραρχίας, με την απευθείας επικοινωνία του/της Πρόεδρου των ΗΠΑ με τον/την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της ΕΕ.
2. Στο αμέσως κατώτερο ιεραρχικά επίπεδο, με την απευθείας επικοινωνία:
α. Του/της Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ με τον/την Ύπατο Εκπρόσωπο για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας της ΕΕ, για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής.
β. Του/της Υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ με τον/την Επίτροπο για την Άμυνα και το Διάστημα της ΕΕ, για ζητήματα άμυνας
Οι ΗΠΑ δεν θα πρέπει επίσης να υποτιμούν το ρόλο της ΕΕ, καθώς –λαμβάνοντας υπόψιν ότι οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή τους στην Ουκρανία θα είχε οδηγήσει σε μία γενικευμένη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης– εάν η ΕΕ δεν παρείχε ποικιλοτρόπως υποστήριξη στην Ουκρανία, η τελευταία κατά πάσα πιθανότητα θα ήταν σήμερα εξολοκλήρου στην κατοχή της Ρωσίας. Η περιφρόνηση επομένως της ΕΕ από τις ΗΠΑ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τουλάχιστον υποκριτική.
Επιπρόσθετα, αξίζει να τονιστεί ότι το ενδεχόμενο απόσυρσης μέρους των δυνάμεων των ΗΠΑ από την Ευρώπη –το οποίο συνεπάγεται την αναβάθμιση της ΕΕ όσον αφορά τον τομέα της ασφάλειας & άμυνας– δεν αποτελεί «κεραυνό εν αιθρία», καθώς το τελευταίο Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ (NATO Strategic Concept) ανέφερε ήδη από το 2022 ότι:
«Το ΝΑΤΟ αναγνωρίζει την αξία μιας ισχυρότερης και ικανότερης ευρωπαϊκής άμυνας που συμβάλλει θετικά στη διατλαντική και παγκόσμια ασφάλεια και είναι συμπληρωματική και διαλειτουργική με το ΝΑΤΟ. Οι πρωτοβουλίες για την αύξηση των αμυντικών δαπανών και την ανάπτυξη συνεκτικών, αμοιβαίως ενισχυτικών ικανοτήτων, αποφεύγοντας παράλληλα τις περιττές επικαλύψεις, αποτελούν το κλειδί για τις κοινές μας προσπάθειες να καταστήσουμε τον ευρωατλαντικό χώρο ασφαλέστερο».[18]
Εξάλλου, ο πρώην HR/VP της ΕΕ, Josep Borrell, ανέφερε το 2022 στον πρόλογο της προαναφερθείσας Στρατηγικής Πυξίδας σχετικά με τις επιδιώξεις της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας ότι:
«Σε αυτόν τον αμφισβητούμενο πολυπολικό κόσμο, η ΕΕ πρέπει να αναλάβει πιο ενεργή στάση για την προστασία των πολιτών της, να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της, να προβάλει τις αξίες της και να συνεργαστεί με τους εταίρους της για την παροχή ασφάλειας για ένα ασφαλέστερο και πιο δίκαιο κόσμο».[19]
Ο ίδιος αξιωματούχος, στην ομιλία που πραγματοποίησε στις 9 Απριλίου 2024 στο πλαίσιο του Forum Europa, είχε τονίσει όσον αφορά την υποστήριξη που λαμβάνει η ΕΕ από τις ΗΠΑ ότι:
«[…] πρέπει να κάνουμε τους πολίτες της ΕΕ να καταλάβουν ότι η ομπρέλα των ΗΠΑ που μας προστάτευσε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μετά, μπορεί να μην παραμείνει ανοιχτή όλη την ώρα. Ότι, ίσως, ανάλογα με το ποιος κυβερνά στην Ουάσιγκτον, δεν μπορούμε να βασιστούμε στην αμερικανική υποστήριξη και στην αμερικανική ικανότητα να μας προστατεύσει. Πρέπει να οικοδομήσουμε την κοινή μας αμυντική ικανότητα. Πρέπει να αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες».[20]
Όσον αφορά το κράτος-μέλος της ΕΕ που θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο όσον αφορά την αναβάθμιση των αμυντικών ικανοτήτων της ΕΕ επωμιζόμενο το μεγαλύτερο βάρος της προσπάθειας αυτής, αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα είναι η Γαλλία, καθώς:
1. Η Γερμανία αν και θεωρείται ως ένα από τα πιο ισχυρά κράτη και ιδρυτικό μέλος της ΕΕ, διανύει μία περίοδο οικονομικής κρίσης,[21] δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα και μόλις πρόσφατα άρχισε να ασχολείται σοβαρά με τα ζητήματα ασφάλειας εκδίδοντας την πρώτη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας το 2023,[22]
2. Η Γαλλία αν και αντιμετωπίζει κάποια δημοσιονομικά προβλήματα είναι σε καλύτερη κατάσταση από τη Γερμανία,[23] θεωρείται επίσης ως ένα από τα πιο ισχυρά κράτη και είναι και αυτή ιδρυτικό μέλος της ΕΕ, διαθέτει πυρηνικά όπλα και είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ (ΣΑ/ΟΗΕ), και
3. Το Ηνωμένο Βασίλειο αν και διαθέτει πυρηνικά όπλα και είναι μόνιμο μέλος του ΣΑ/ΟΗΕ, δεν αποτελεί πλέον μέλος της ΕΕ (BREXIT).
Eικόνα 8: Η κατοχή πυρηνικών όπλων από κρατικούς δρώντες ανά τον κόσμο. Πηγή: https://www.armscontrol.org/factsheets/nuclear-weapons-who-has-what-glance
Εξάλλου, η εν λόγω χώρα έχει εκφράσει επίσημα τη φιλοδοξία αυτή μέσα στην Εθνική Στρατηγική Αναθεώρηση (National Strategic Review) που εξέδωσε το 2022, στον πρόλογο της οποίας ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron αναφέρει ότι:
«Μέχρι το 2030, θέλω η Γαλλία να έχει εδραιώσει το ρόλο της ως μια ισορροπημένη, ενωμένη, με παγκόσμια επιρροή δύναμη, κινητήρια δύναμη για την ευρωπαϊκή αυτονομία, και μια δύναμη που αναλαμβάνει τις ευθύνες της συμβάλλοντας, ως αξιόπιστος και υποστηρικτικός εταίρος, στη διατήρηση της πολυμερούς μηχανισμών που βασίζονται στο διεθνές δίκαιο».[24]
Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η άμυνα των συνόρων των κρατών-μελών της ΕΕ αποτελεί –και εκτός απροόπτου θα παραμείνει– αρμοδιότητα των ιδίων και όχι της ΕΕ.[25] Όσον αφορά τα στρατιωτικά τμήματα που ενεργούν ή θα ενεργήσουν στο μέλλον υπό τη σημαία της ΕΕ, αυτά (θα) εκτελούν αποστολές (Εικόνα 9) εκτός ευρωπαϊκών συνόρων στο πλαίσιο της προαναφερθείσας ΚΠΑΑ.
Εικόνα 9: Οι αποστολές ΚΠΑΑ της ΕΕ. Πηγή: https://www.euam-ukraine.eu/our-mission/eu-missions-worldwide/
Εν κατακλείδι, αν και η Ευρωπαϊκή ασφάλεια & άμυνα βρίσκεται κατά κοινή ομολογία σε ένα μεταβατικό στάδιο, οι ευρωπαίοι πολίτες θα πρέπει να διατηρήσουν την αισιοδοξία τους και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τις διαδικασίες της ΕΕ ενθυμούμενοι τα λόγια του εμπνευστή αυτής, Ρομπέρ Σουμάν, σύμφωνα με τα οποία:
«Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό σχέδιο: θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που κατ΄ αρχάς θα δημιουργήσουν μια πραγματική αλληλεγγύη».[26]
[1] Rajvanshi, A. & Engel, R. (2025, February 17). European leaders gather for emergency meeting after Trump shuts them out of Ukraine talks. https://www.nbcnews.com/news/world/european-macron-paris-trump-ukraine-zelenskyy-putin-war-peace-rcna192437
[2] Reuters. (2009, November 20). EU says it has solved the Kissinger question. https://www.reuters.com/article/world/us-politics/eu-says-it-has-solved-the-kissinger-question-idUSTRE5AJ00B/
[3] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ιστορία της ΕΕ. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu_el
[4] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ιδρυτικές συμφωνίες. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/principles-and-values/founding-agreements_el
[5] Οπ.π.
[6] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ευρωπαϊκή Επιτροπή. https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-commission_el
[7] Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι γνωστό και ως Ευρωκοινοβούλιο ή Ευρωβουλή.
[8] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-parliament_el
[9] Το Συμβούλιο της ΕΕ (γνωστό και ως Συμβούλιο) έχει 10 διαφορετικές συνθέσεις. Αν το θέμα προς συζήτηση αφορά την άμυνα, αποτελείται από τους Υπουργούς Άμυνας των κ-μ, αν αφορά την υγεία αποτελείται από τους Υπουργούς Υγείας, αν αφορά την Οικονομία αποτελείται από τους Υπουργούς Οικονομικών, κ.ο.κ. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Συνθέσεις του Συμβουλίου. https://wnsilium.europa.eu/el/council-eu/configurations/
[10] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/council-european-union_el
[11] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-council_el
[12] European External Action Service. (2024, December 01). High Representative / Vice President. https://www.eeas.europa.eu/eeas/high-representative-vice-president_en
[13] EEAS. (2024, December 01). High Representative / Vice President. https://www.eeas.europa.eu/eeas/high-representative-vice-president_en
[14] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ). https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/european-external-action-service-eeas_el
[15] EUR-Lex. (χ.η.). Κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας (ΚΠΑΑ). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM:european_security_defence_policy
[16] Koukakis, G. (2024). The evolution of the European Union Security Strategy: Towards the establishment of a European Army? [Research Paper No.105]. Center for International Strategic Analyses. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.34521.12648
[17] European Commission. (2024, March 05). First-ever European defence industrial strategy to enhance Europe's readiness and security. https://commission.europa.eu/news/first-ever-european-defence-industrial-strategy-enhance-europes-readiness-and-security-2024-03-05_en
[18] Νorth Αtlanitc Τreaty Οrganization. (2022). Strategic Concept, 10. https://www.act.nato.int/wp-content/uploads/2023/05/290622-strategic-concept.pdf
[19] European Union. (2022). A Strategic Compass for Security and Defence, 18. https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/strategic_compass_en3_web.pdf
[20] European External Action Service. (2024, April 09). Defense: Speech by High Representative/Vice President Josep Borrell at Forum Europa. https://www.eeas.europa.eu/eeas/defense-speech-high-representativevice-president-josep-borrell-forum-europa_en
[21] Ψύλος, Μ. (2025, Ιανουάριος 01). Για τρίτη χρονιά σε οικονομική «ξηρασία» η Γερμανία. Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ. https://www.naftemporiki.gr/finance/world/1870674/gia-triti-chronia-se-oikonomiki-xirasia-i-germania/
[22] Federal Foreign Office. (2023, June 14). National Security Strategy adopted by the German Federal Cabinet. https://www.auswaertiges-amt.de/en/aussenpolitik/themen/2601730-2601730
[23] Insider. (2025, Φεβρουάριος 06). Γαλλία: Η Γερουσία ενέκρινε τον προϋπολογισμό του 2025. https://www.insider.gr/oikonomia/353134/gallia-i-geroysia-enekrine-ton-proypologismo-toy-2025
[24] French Republic. (2022). National Strategic Review, 1. https://www.sgdsn.gouv.fr/files/files/rns-uk-20221202.pdf
[25] Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. (2025, Ιανουάριος 23). Κάγια Κάλας: Δεν χρειαζόμαστε ευρωπαϊκό στρατό. https://www.kathimerini.gr/world/563431735/kagia-kalas-den-chreiazomaste-eyropaiko-strato/?fbclid=IwY2xjawIj0-dleHRuA2FlbQIxMQABHdWqf-QrQdkyqCERe3J_0whpsfiR_vSgQzyzI4Y77F7IYVrMZspR6dy7HA_aem_kRHc2yRJ9TJieDO-we1UAA
[26] Ευρωπαϊκή Ένωση. (χ.η.). Διακήρυξη Σουμάν - Μάιος 1950. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59/schuman-declaration-may-1950_el
Ο Κουκάκης Γεώργιος είναι Αντισυνταγματάρχης ε.α., Διεθνολόγος, Γενικός Γραμματέας & Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ
